این بارداری جان مادر را تهدید می‌کند
بارداری همیشه به تولد منتهی نمی‌شود! در مسیر ۹ ماهه‌ای که یک زن برای مادر شدن باید طی کند گاهی اوقات مخاطراتی کمین کرده و بعضی وقت‌ها اتفاقاتی می‌افتد که هم منجر به از بین رفتن جنین می‌شود و هم ممکن است جان مادر را به خطر بیندازد. یکی از این چالش‌ها و مخاطرات بارداری خارج از رحم است که معمولا منجر به تولد نوزاد نمی‌شود و با آسیب‌هایی برای مادر همراه است. به سراغ دکتر ناهید لرزاده فلوشیپ نازایی و IVF، متخصص زنان و زایمان رفته‌ایم تا سوالاتمان را درباره حاملگی خارج از رحم، علائم، عوارض و راهکار‌های تشخیص زودهنگام با وی در میان بگذاریم. اگر می‌خواهید سیر تا پیاز حاملگی خارج از رحم را بدانید با ما همراه شوید.
بارداری خارج از رحم چه نشانه‌ها و چه عوارضی دارد و مادر باردار از کجا متوجه شود که دچار عارضه بارداری خارج از رحم شده است؟
بستگی دارد به اینکه بارداری در کجا اتفاق افتاده باشد حاملگی خارج از رحم یعنی جنین داخل رحم نیست و در لوله است. حالا ممکن است جنین در ابتدای تشکیل شده باشد. یعنی محل اتصال لوله به رحم که این مدل از حاملگی خارج از رحم بدترین نوع آن است و درد و خونریزی زیادی دارد. شانس پارگی لوله هم بیشتر است. در نوع دیگر ممکن است در وسط لوله یا آمپول لوله بارداری اتفاق بیفتد که بارداری در این قسمت درد و عارضه کمتری دارد. اما اگر جنین بزرگ شود، لوله پاره شده و خونریزی شدیدی می‌دهد. یکی هم قسمت انتهای لوله که این نوع بارداری خارج از رحم احتمال و شانس اینکه جنین دفع شود از همه بیشتر است و درد و خونریزی کمتری دارد، اما در ابتدا و میانه رحم اگر جنین بزرگ شده و لوله پاره شود بیمار با درد و خونریزی شدید مراجعه می‌کند.
علائم بارداری خارج از رحم چیست و خانم‌ها از کجا متوجه می‌شوند بارداری خارج از رحم اتفاق افتاده است؟
در این موارد یک درد ناگهانی و خنجری در قسمت پایین شکم حس می‌شود. اما اگر لوله پاره شود و خونریزی کند، مریض با علایم شوک مراجعه می‌کند و با کاهش فشار خون و کاهش هموگلوبین خون مواجهیم.
در چنین مواردی در قدم اول چه اقداماتی باید صورت بگیرد؟
باید به این گونه موارد به صورت اورژانسی رسیدگی شده و ناحیه شکم مورد جراحی قرار بگیرد. تزریق خون انجام شده و درمان شوک صورت بگیرد، اما اگر از قبل تشخیص بدهیم که حاملگی در ناحیه آمپول است قبل از اینکه لوله پاره شود، می‌توانیم اقدام کنیم.
تشخیص به موقع حاملگی خارج از رحم چگونه امکان پذیر است؟
تشخیص این عارضه با سونوگرافی امکان پذیر است. به طور نمونه اگر تست بارداری بیمار مثبت شود و یا تاخیر پریود داشته باشد، اما وقتی سونوگرافی میکنیم حاملگی داخل رحمی نمی‌بینیم متوجه می‌شویم که حاملگی خارج از رحم رخ داده است.
یعنی این نوع بارداری علائم اولیه ندارد؟
چرا می‌بینیم که بیمار قاعدگی خود را عقب انداخته و با لکه بینی مراجعه می‌کند و وقتی تست بارداری می‌دهیم می‌بینم که باردار است، اما با سونوگرافی می‌بینیم که سایت حاملگی در رحم وجود ندارد و در خارج از رحم است. این تشخیص اولیه است که می‌توان با عمل‌های لاپاراسکوپی محصول حاملگی را خارج کرده و لوله را نگه داریم. اما اگر بیماری دیر مراجعه کند یا دیر تشخیص داده شود و یا با علائم اورژانسی و درد و خونریزی بیاید، دیگر نمی‌شود لوله را حفظ کرد. لوله پاره می‌شود و مجبوریم آن را خارج کنیم.
در چه مواردی بیشتر بارداری خارج از رحم رخ می‌دهد و چه افرادی مستعد ابتلا به آن هستند؟
برخی بیماران مشکلات لوله دارند. در چسبندگی‌های لوله محل لقاح و تشکیل حاملگی خود لوله است. حال اگر لوله بیمار از قبل عفونت داشته باشد یا عفونت‌های لگنی یا سابقه عمل آپاندیسیت داشته باشد، عفونت‌هایی که در خود لگن ایجاد شده است یا جراحی‌های متعدد داشته باشد یا بیماری اندومتریال که چسبندگی لوله می‌دهد داشته باشد، این‌ها باعث می‌شود تا محصول حاملگی در لوله باقی بماند و راه لوله به رحم بسته می‌شود و همان جا باقی می‌ماند؛ بنابراین بیشترین عامل بروز بارداری‌های خارج از رحم عفونت لگن و عفونت‌هایی است که در لوله ایجاد می‌شود و بیمار متوجه و درمان نمی‌شود. این عفونت‌ها باعث می‌شود لوله دچار چسبندگی شود. در بعضی افراد هم به صورت مادرزادی ممکن است محل اتصال لوله رحم مسدود باشد که این خیلی کم دیده می‌شود. بیشترین عامل همین عفونت هاست. کسانی هم که سابقه سیگار کشیدن دارند یا دستگاه‌های داخل رحم را که یکی از روش‌های جلوگیری از بارداری است داشته باشند، شانس حاملگی‌های خارج از رحم بیشتر است. اما بیشترین عامل و شایسته شایع‌ترین عامل همین چسبندگی هاست که یکی به علت عفونت‌های لگنی و یا به دلیل سابقه جراحی‌های لگن باعث شده این افراد چسبندگی لوله پیدا بکند.
آیا سن و سال مادر هم در بروز بارداری‌های خارج از رحم تاثیر دارد؟
نه سن در حاملگی خارج از رحم تاثیر ندارد، اما خانم‌هایی که به خاطر سن یا نازایی IVF می‌شوند خود آی وی اف ممکن است موجب حاملگی خارج از رحم شود و انتقال جنین در انتهای لوله اتفاق بیفتد و جنین به جای آنکه در رحم باقی بماند وارد لوله شود؛ بنابراین عمل IVF هم می‌تواند یکی از دلایل بارداری خارج از رحم باشد و این مسئله در افرادی که تحت درمان قرار می‌گیرند هم دیده می‌شود.
آیا در این بارداری‌ها امکان باقی‌ماندن جنین وجود ندارد؟
نه چراکه محل تشکیل جنین به گونه‌ای نیست که بتواند رشد کند. تنها در مواردی که حاملگی خارج از رحم در خود حفره شکم باشد جنین و از انتهای لوله در حفره شکم افتاده باشد ممکن است به صورت معدود و نادر جنین تا چند ماه روی دیواره شکم رشد کند. اما در مواردی که جنین در لوله تشکیل می‌شود، چون لوله جا ندارد محصول حاملگی وقتی بزرگ می‌شود لوله را پاره می‌کند و ممکن است به مادر آسیب بزند.
اگر لوله فالوپ پاره شود چه اتفاقی می‌افتد؟
لوله بین می‌رود اگر حاملگی در تخمدان باشد، تخمدان را نیز می‌تواند ناقص کند. اما چون این نوع بارداری معمولاً در لوله است در بسیاری از موارد کارکرد سالم لوله فالوپ را از دست می‌دهیم و اگر بیمار به موقع مراجعه نکند و درمان نشود، حتی ممکن است موجب مرگ مادر شود. چون خونریزی شدید است. پس مراجعه به موقع و درمان به موقع برای حفظ جان مادر بسیار اهمیت دارد.
تشخیص به موقع این بیماری تا چه زمانی اگر اتفاق بیفتد موجب آسیب به مادر نمی‌شود؟
در همان ابتدای بارداری وقتی که مادر به بارداری شک می‌کند و پریود را عقب می‌اندازد باید همان موقع به پزشک مراجعه کند. معمولاً بین ۵ تا ۶ هفته مشخص می‌شود که آیا حاملگی داخل رحم است یا خارج از رحم. با سونوگرافی واژینال مشخص می‌شود که ما این حاملگی را در داخل حفره رحم ببینیم یا خارج از حفره رحم. همان موقع زمان مناسبی است تا ما تشخیص بدهیم و سریع درمان کنیم.
درمان عارضه حاملگی خارج از رحم به چه صورت امکان پذیر است؟
با عمل لاپاراسکوپی با یک برش می‌توانیم بخش آمپول لوله را حفظ کنیم. اما اگر مادر وارد شوک شود باید خیلی سریع محصول حاملگی را با جراحی خارج کنیم.
بعد از این اتفاق چند وقت دیگر مادر می‌تواند باردار شود و آیا منعی برای بارداری مجدد بعد از حاملگی خارج از رحم وجود دارد؟
لازم است سلامت جسمانی و باروری مادر بررسی شده و بعد در صورت بی عارضه بودن این حاملگی اتفاق بیفتد. چون اگر جنین وارد لوله شده باشد ممکن است بازهم وارد لوله دیگر شود. پس باید بررسی شود وبیمار عکس رنگی بگیرد و ببینند آیا لوله اش دچار چسبندگی هست یا خیر است یا نیست. بعد از این بررسی‌ها به بیمار اجازه بارداری می‌دهیم. مثل یک حاملگی طبیعی که معمولاً بین ۳ تا ۶ ماه بعد اجازه بارداری مجدد دارد اینجا هم بعد از سپری کردن همین زمان اجازه دارد تا مجدد باردار شود.
آیا ممکن است این مسئله هم مثل سقط جنین با عوارض روحی همراه باشد؟
بله؛ در بیشتر این نوع از بارداری‌ها بیمار بخشی از سلامت باروری خود که همان لوله فالوپ است را از دست می‌دهد و همین مسئله می‌تواند منجر به ایجاد ناراحتی‌های روحی در این گروه از زنان شود. برخی از این بانوان چندین بار دچار بارداری خارج از رحم شده اند و حتی نتوانستند یک بار بارداری داخل رحم داشته باشند و ما مجبور شدیم ارتباط هر دو لوله را قطع کنیم که اگر IVF یا روش دیگر کمک باروری را برای آن‌ها انجام دادیم این حاملگی‌ها در داخل رحم بماند. قاعدتاً چندین حاملگی ناموفق در لوله و چندین عمل جراحی می‌تواند به افسردگی منجر شود. البته اگر خیلی زود متوجه این نوع بارداری بشوند و این مشکل به موقع تشخیص داده شود نیاز به درمان جراحی ندارد و حتی می‌توانیم با درمان دارویی محصول حاملگی را از بین ببریم و نیازی به عمل جراحی نیست. اما اگر بیمار با درد و وضعیت اورژانسی و چند هفته تاخیر در قاعدگی به پزشک مراجعه کند مجبوریم برای نجات جان مادر این جراحی را به سرعت انجام دهیم و اتلاف وقت در این مورد جایز نیست.
