افتتاح و اعتراض؛ زمان حضور رئیسی در دانشگاه الزهرا چه گذشت؟
روزنامه هم‌میهن نوشت: آغاز سال تحصیلی دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی کشور، دیروز با تداوم اعتراضات دانشجویی همراه بود؛ اعتراضاتی که دانشگاه الزهرا را نیز دربرگرفت. جایی که سیدابراهیم رئیسی برای شرکت در آئین گشایش دانشگاه‌ها آنجا را انتخاب کرده بود. این درحالی است که در هفته‌های اخیر و در پی اعتراضاتی که با مرگ مهسا امینی آغاز شد، بسیاری از چهره‌های سیاسی، مذهبی، فرهنگی و سلبریتی‌ها به اظهارنظر و واکنش نسبت به این اتفاقات پرداخته‌اند و در این میان، دانشگاه و دانشجویان از نیرو‌های موثر و فعال بوده‌اند. دانشجویانی که در اغلب دانشگاه‌ها برخلاف دهه‌های قبل، چندان در چارچوب ساختار‌ها و تشکل‌های رسمی هم نیستند و بیشتر به شکل گروه‌هایی کوچک و غیررسمی با فراخوان‌هایی گردهم می‌آیند و به طرح شعار‌ها و مطالبات خود می‌پردازند. پس از دانشگاه صنعتی شریف که هفته گذشته درگیری‌های آن بالا گرفت و نگرانی‌هایی را درباره تکرار حادثه‌ای در ابعاد کوی دانشگاه شکل داد، این هفته دانشگاه الزهرا نماد بارز اعتراضات شد. دانشگاهی که الگوی دانشگاه تک‌جنسیتی است و گزینش آن برای حضور رئیس‌جمهوری، با توجه به درگذشت مهسا امینی و محوریت زنان و دختران در اعتراضات اخیر، دارای پیام بود. بااین‌حال، حضور رئیسی با حاشیه‌ها و واکنش‌های اعتراضی همراه بود؛ گرچه گروهی از دانشجویان هم در نشست حضور یافتند و با رئیس‌جمهوری عکسی به یادگار گرفتند.
رئیسی: دانشجویان و اساتید ما بیدارند
رئیس‌جمهوری در دانشگاه الزهرا و در جشن افتتاح سال تحصیلی جدید با اشاره به بیدار بودن اساتید و دانشجویان در بروز چنین اعتراضاتی گفت: «دشمن تصور می‌کرد که می‌تواند در ظرف دانشگاه امیال خود را دنبال کند، غافل از اینکه دانشجویان و اساتید ما بیدار بوده و اجازه تحقق خیال‌های باطل دشمن را نخواهند داد و حتماً در عرصه علم و دانش نیز مانند دیگر عرصه‌ها دشمن را ناکام خواهند گذاشت.» وی همچنین با بیان اینکه «علم و دانش از مؤلفه‌های مهم قدرت و توانایی هستند»، گفت: «امروز کشور با همت اساتید و دانشجویان به سطوح بالایی از قدرت و توانایی دست یافته است. درحالی‌که روزگاری در این کشور نیازمند واردات سیم‌خاردار بودیم و همان را نیز از ما دریغ می‌کردند، امروز در زمینه‌های مختلف علمی و صنعتی با وجود گسترده‌ترین تحریم‌ها به پیشرفت‌های خیره‌کننده‌ای دست یافته‌ایم و به مدد الهی این مسیر همچنان ادامه خواهد داشت.»
بیانیه‌ها و اعتراضات دانشگاهیان
در جریان حوادث اخیر، دانشگاهیان هم در کنار دانشجویان حضور داشتند؛ گرچه حضور آنان نه در خیابان، که بیشتر در قالب نشست‌های تخصصی و تحلیلی و صدور بیانیه‌های جمعی بود. در ابتدای ماجرا و پس از درگذشت مهسا، بسیاری از احزاب و تشکل‌های اصلاح‌طلب طی بیانیه‌هایی خواهان رسیدگی به پرونده و ضرورت رسیدگی به عملکرد گشت ارشاد و حذف آن شدند؛ این اتفاق زمانی بود که تنها تجمع صورت‌گرفته مربوط به تجمع همدردی مردم با خانواده «مهسا امینی» روبه‌روی بیمارستان کسری بود. همان زمان گروهی از جنبش عدالتخواه که فعالان دانشجویی سابق اصولگرا بودند، خواهان دریافت مجوز «تجمع اعتراضی» شدند. بی‌نتیجه و بی‌پاسخ ماندن این خواسته‌ها موجب شد موج اعتراضی در اندک زمانی به خیابان‌ها کشیده شود و فصا به‌تدریج، پرالتهاب‌تر شود. در پی تداوم این شرایط بسیاری از دلسوزان و نخبگان هم تلاش کردند مسیری برای حل بحران پیش پای مسئولان بگذارند. پیش از آنکه تجمعات دانشجویی با برخورد‌های خشونت‌آمیز همراه شود و حوادثی مانند آنچه در دانشگاه شریف بر دانشجویان و دانشگاهیان رفت، رخ دهد؛ ۷۰ حقوقدان در رابطه با «ضرورت پیگیری درست حوادث»، برپایی «کمیته حقیقت‌یاب» و مباحثی درباره «برچیدن گشت ارشاد» مطرح کردند. پس از آن حوادث در دانشگاه‌ها و بازداشت دانشجویان، اساتید و مدرسین دانشگاه‌ها هفته گذشته در واکنش به نحوه برخورد با معترضان به‌ویژه دانشجویان نیز به صورت پراکنده و متمرکز به کنشگری در این زمینه پرداختند. بیانیه بیش از ۲۰۰ نفر از اساتید و مدرسین دانشگاه در محکومیت بازداشت دانشجویان و ضرورت آزادی هرچه سریع‌تر آن‌ها به تاریخ هفتم مهرماه و بیانیه پنج اقتصاددان و ۶۵ استاد دانشگاه شریف از نمونه‌های آن است. در این بین اولین نشست خانه گفت‌وگوی دانشگاه تهران نیز با هدف بحث و بررسی موضوع گشت ارشاد و حوادث اخیر نیز برگزار شد و چهره‌هایی مانند تقی آزادارمکی، لعیا جنیدی، پیروز حناچی، محمود نیلی احمدآبادی، غلامعلی حدادعادل، ابراهیم متقی، صادق زیباکلام، الهام امین‌زاده، محمدجواد ظریف، سیدمحمدحسن ابوترابی‌فرد، علی طیب‌نیا، الهه کولایی، صادق واعظ‌زاده، غلامعلی افروز، علی مطهری، رضا فرجی‌دانا و بسیاری دیگر از اساتید برگزار شد.
صادق زیباکلام: ممنوع از تدریس شدم
در این بین که همه از جمله نخبگان و دلسوزان خواهان تصمیمات منطقی و معقول برای کاهش هزینه‌ها و آسیب‌ها هستند؛ روز گذشته همزمان با حضور ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهوری در مراسم جشن آغاز سال تحصیلی دانشگاه که به نظر می‌آمد در سخنان‌اش با نام بردن از قشر فرهیخته دانشجو و دانشگاهی به عنوان «قشر بیدار جامعه» به دنبال کاهش تشویش و اضطراب‌ها در این محفل علم‌آموزی بوده است؛ صادق زیباکلام، استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران که طی روز‌های گذشته به انواع و انحاء اعتراض خود را به رویه در پیش گرفته شده در برابر معترضان اعلام کرده بود؛ خبر داد که «ممنوع از تدریس شده است». این درحالی اتفاق افتاد که ابراهیم رئیسی، در گفت‌وگوی تلویزیونی اخیر خود مکان مناسب برای اعتراض و پیگیری اعتراضات را «فضای دانشگاه‌ها و حوزه‌ها» اعلام کرده بود و به صورت تلویحی از معترضان خواسته بود به جای حضور در خیابان از این بستر‌ها استفاده کنند.
زیباکلام درباره وضعیتی که برای خودش پیش آمده گفت: «در جریان هستم که ۴۰ نفر از دانشجویان، درس تحولات عصر پهلوی را برای ترم جاری با تدریس من برداشته‌اند، اما مسئولان دانشکده اعلام کردند که درس‌ام را به استاد دیگری داده‌اند.» او در پی پیگیری علت این اتفاق با این پاسخ روبه‌رو شده است که «حراست دانشگاه به آن‌ها اعلام کرده که من حق تدریس ندارم و برای همین این شرایط برای درس من و دانشجویان پیش آمده است.» این استاد علوم سیاسی در پاسخ به این سوال که در صورت چنین تصمیمی «چرا در جلسه اخیر هم‌اندیشی در دانشگاه تهران از شما دعوت شده بود»، افزود: «این موضوع نیز شبیه بقیه شیوه‌های حکمرانی در کشور است. آقای دکتر فرهاد رهبر به عنوان رئیس دانشگاه از سال ۸۸ تاکنون بر سر هر اتفاقی در جامعه و در هر بحرانی از قبیل حوادث سال‌های ۸۸، دی‌ماه ۹۶، آبان‌ماه ۹۸ و اتفاقات جاری از من به عنوان استاد دعوت کرده‌اند.» البته زیباکلام در این زمینه گفته است: «بنده سال ۹۷ بازنشسته شدم، اما دانشکده حقوق و علوم سیاسی از ریاست و هیأت امنای دانشگاه تهران تقاضا کردند تا در جایگاه استاد ممتاز قرار بگیرم، موضوعی که البته هنوز و پس از گذشت چهار سال تصمیمی درباره این پیشنهاد اتخاذ نشده است. چند روز قبل دکتر «حمید احمدی»، مدیر گروه علوم سیاسی و آقای دکتر «فاضلی» معاون ایشان با نهایت تأسف و دلخوری به بنده اطلاع دادند که حراست دانشگاه اعلام کرده که من دیگر حق تدریس در دانشگاه تهران ندارم. البته من برای صحت و سقم این ماجرا از کارشناس ثبت‌نام دانشکده موضوع را جویا شدم که ایشان نیز با تأیید این خبر به من اطلاع دادند که استاد دیگری قرار است درس «تحولات سیاسی و اجتماعی عصر پهلوی» را تدریس کند و دیگر قرار نیست بنده در دانشگاه کلاسی داشته باشم.»
سابقه برخورد با استادان
تجربه برخورد با اساتید و اخراج یا بازنشستگی پیش از موعد آن‌ها موضوع جدیدی نیست؛ و همین بهمن‌ماه گذشته موجی از اخراج اساتید و عدم همکاری با آن‌ها از سوی دانشگاه‌های مختلف خبرساز شد که اسامی اساتید نام‌آشنا مانند محمد فاضلی، استاد جامعه‌شناسی دانشگاه شهیدبهشتی هم در آن به چشم می‌خورد. در آن زمان محمد زلفی‌گل، وزیر علوم آن زمان تاکید کرد: «دانشگاه‌ها در مورد مسائل مربوط به خود استقلال کافی دارند و نباید تصمیمات آن‌ها در موارد مختلف از جمله قطع همکاری با اعضای هیات علمی را سیاسی کنیم». وی در ادامه تاکید کرد: «در دانشگاه‌های ما تصمیمات سیاسی گرفته نخواهد شد، از طرفی دانشگاه‌ها باید استقلال خودشان را داشته باشند».
استادان دانشگاه به دنبال آرام کردن فضا
در این میان، دبیرکل انجمن اسلامی مدرسین دانشگاه‌ها درباره خبر ممنوعیت ایجادشده برای صادق زیباکلام به «هم‌میهن» گفت: «این خبر غیرعادی است. افرادی که محیط دانشگاه را می‌شناسند می‌دانند که در دانشگاه نقش حراست مشخص است و هیات علمی هم نقش، جایگاه و وظایف خود را دارد. در واقع، تشکیلات علمی دانشگاه زیرنظر معاونت آموزشی است و تصمیم درباره دروس ارائه‌شده و استاد مربوطه کاملا مرتبط با معاون آموزشی و زیرمجموعه‌های آن است. طبیعتا حراست تا امروز درباره مسائل مرتبط با معاونت آموزشی دخالت نکرده است. این خبر غیرعادی است و باید درباره جزئیات آن اطلاعات کسب کرد».
محمود صادقی در پاسخ به این پرسش که «آیا اخبار دیگری درباره ایجاد محدودیت برای اساتید منتقد دانشگاه به شما رسیده بود؟»، گفت: «بعد از دور جدید اعتراضات، کم‌وبیش اخبار تاییدنشده‌ای درباره ایجاد محدودیت درباره بعضی اساتید دانشگاه منتشر شده است. این اخبار به‌خصوص درباره اساتیدی بوده که بیانیه‌هایی را در دفاع از دانشجویان امضا کرده‌اند. ما هم در انجمن اسلامی مدرسین دانشگاه‌ها این اخبار را شنیده‌ایم، ولی صحت‌سنجی نکرده‌ایم».
صادقی افزود: «اگر این اخبار صحت داشته باشد، در درجه اول باید هیات علمی هر دانشگاهی نسبت به این اتفاق واکنش نشان دهند. انجمن اسلامی مدرسین دانشگاه‌ها نیز به‌عنوان فراگیرترین تشکیلات مستقل اعضای هیات علمی در سطح دانشگاه به نوبه خود به این موضوع ورود خواهد کرد و حامی وضعیت همکاران خود خواهیم بود. کانون صنفی اساتید دانشگاه نیز که تشکیلات بزرگی دارد و در بعضی دانشگاه‌ها مثل دانشگاه تهران، خیلی فعال هستند و می‌توانند به این مساله ورود کنند، چون محروم کردن دانشگاه از حضور اساتید، هم جنبه سیاسی دارد و هم جنبه صنفی که باید مورد توجه قرار بگیرد».
دبیرکل انجمن اسلامی مدرسین دانشگاه‌ها درباره مسئولیت استادان دانشگاه و تشکل‌های دانشگاهی در شرایط کنونی اظهار داشت: «باید با گفتگو، تعامل و رایزنی این اقدامات را متوقف کرد. اینکه با چنین اقداماتی حساسیت هیات علمی را برانگیزند، به نفع آموزش عالی و نظام آموزشی کشور نیست. البته من بعید می‌دانم تندرو‌ها به این حد از برخورد رسیده باشند، چنان‌که آقای زیباکلام هم در جلسه نخبگان دانشگاه تهران حضور داشت و بعید است بعد از آن دعوت، چنین تصمیم اشتباهی گرفته شود. امیدوارم در این وضعیت جاری، مدیران ذی‌ربط چنین برخورد‌هایی را صورت ندهند. الان خیلی از استادان هیات علمی تلاش می‌کنند که دانشگاه را آرام کنند».
