افزایش همکاری در حوزه انرژی، شاه‌بیت مذاکرات اقتصادی در خزر
امروزه مشخص شده که منطقه ژئوپلیتیک دریای خزر مهم‌ترین منطقه در بازار انرژی دنیا از نظر ذخایر هیدروکربوری است. دریای خزر با ذخایر سرشار هیدروکربور خود در میان سه منطقه پرمصرف انرژی دنیا از میان چهار منطقه در کنار چین، اروپا و هند قرار دارد و این موضوع که ایران امروز عزم خود را برای توسعه فعالیت‌ها و عملیات در بخش حوزه خزر جنوبی جزم کرده، نشان‌دهنده سیاست درست جمهوری اسلامی ایران و سرمایه‌گذاری در ایجاد زیرساخت‌های لازم است.
محمد مخبر، معاون اول رئیس‌جمهوری که به‌عنوان نماینده ایران در دومین همایش اقتصادی خزر در مسکو حضور یافت، تصریح کرد: دریای خزر به‌عنوان میراث مشترک و کانون پیوند میان ما، زمینه بسیار مناسبی را برای گسترش همکاری‌ها در عرصه‌های مختلف میان کشورهای ساحلی این دریا فراهم کرده است. جمهوری اسلامی ایران همسو با سیاست خارجی دولت سیزدهم، به‌دنبال گسترش همکاری همه‌جانبه با کشورهای همسایه به‌ویژه با کشورهای ساحلی دریای خزر است و با توجه به موقعیت ژئوپولیتیکی و ژئواقتصادی خود به‌عنوان محل اتصال دریای خزر به کرانه‌های جنوبی و آب‌های گرم خلیج فارس، دریای عمان و اقیانوس هند، برای ایجاد تحرک در همکاری‌های اقتصادی و تجاری میان کشورهای ساحلی دریای خزر عزم جدی دارد.
در پنج ماه نخست سال ۱۴۰۱ توسعه صادرات به کشور آذربایجان ۸۴ درصد رشد داشته و صادرات به کشور روسیه در مقایسه با دوره گذشته ۳۱ درصد افزایش داشته و صادرات به ترکمنستان نیز با ۴۰ درصد رشد همراه بوده است. در توسعه صادراتی که در این مدت انجام شده، اقلام سبد صادراتی کشور نیز تغییر یافته است، بدان معنا که از صادرات سنتی که عموماً شامل محصولات کشاورزی و میوه و تره‌بار بوده، به سمت کالاهای صنعتی نظیر کاتالیست، تجهیزات حوزه نفت و گاز، توربین و کمپرسور سوق یافته است.
شاید بزرگ‌ترین دستاورد حضور ایران در این همایش، شکستن تابوی عبور از غرب و توجه به منطقه همسو با منافع ملی بود. دولت سیزدهم کوشیده است در یک سال گذشته این مهم را در مرحله عمل به اثبات برساند که کل جهان در غرب خلاصه نمی‌شود و کشورهای مستقل منطقه هم می‌توانند به دور از زیاده‌خواهی‌های آمریکا در راه استقلال اقتصادی خود گام بردارند.
دریای خزر پس از منطقه خلیج فارس و سیبری سومین منبع انرژی جهان است، موضوعی که به‌وضوح نشان می‌دهد دریای خزر افزون بر موقعیت ژئوپلیتیک، به لحاظ ذخایر نفت و گاز اهمیت زیادی برای کشورهای حاشیه دریای خزر دارد؛ سفر معاون اول رئیس‌جمهور به مسکو و حضور در دومین نشست اقتصاد خزر، به‌دلیل شرایط ویژه جهان امروز، بحران اوکراین و چالش‌های موجود در اقتصاد دنیا اهمیت ویژه می‌یابد.
به گزارش وزارت نفت، واقعیت آن است در همایش اقتصادی خزر کشورهایی دور یک میز نشستند که بیشترین سهم گاز جهان را در اختیار دارند و نتیجه این نشست برای اروپایی که به زمستان نزدیک می‌شود، مهم و قابل تأمل است؛ همین بحران‌ها هم می‌تواند عامل برنامه‌ریزی‌های اقتصادی کشورهای حاشیه خزر باشد.
پیش‌بینی می‌شود که تا آذرماه مذاکرات کارشناسی میان کشورهای حاشیه دریای خزر به اتمام برسد و موافقت‌نامه مربوطه هم از منظر حقوقی و هم از نظر کد کالاها و تخفیف‌ها و صفر شدن تعرفه‌ها امضا شود و پس از آن برای تصویب به دولت‌ها و مجالس کشورها ارائه خواهد شد تا اولین تجارت آزاد منطقه‌ای را شاهد باشیم که همین تجارت آزاد بازار ۶۰۰ تا ۷۰۰ میلیارد دلاری را پیش روی صنعت و حوزه تجارت ما قرار خواهد داد زیرا در بسیاری از کالاها که این کشورها واردکننده هستند ما مزیت داریم و با کاهش تعرفه‌ها به‌راحتی می‌توانیم در این کشورها رقابت کنیم و بازارها را به‌دست آوریم.
تشکیل کمیته انرژی در خزر یکی از ۷ پیشنهاد ایران
پنج کشور حاشیه دریای خزر به‌عنوان بزرگ‌ترین دارندگان منابع گازی جهان، در حالی در مسکو گرد هم آمداند که زمستان سخت اروپا در راه است و بحران جنگ اوکراین، در این سختی بسیار اثرگذار. جمهوری اسلامی ایران در این اجلاس تلاش کرد بیشترین همکاری را در حوزه انرژی و سوخت میان کشورها ایجاد کند.
وزیر نفت که به همراه معاون اول رئیس‌جمهوری و هیئت ایرانی برای شرکت در دومین مجمع اقتصادی خزر به روسیه سفر کرد، در حاشیه این مجمع با اشاره به همکاری‌های ایران و روسیه در حوزه انرژی گفت: ترانزیت و سوآپ نفت و گاز از روسیه، ایران را به قطب منطقه در موضوع انرژی تبدیل می‌کند و درآمدهای ارزی فراوانی نصیب کشور می‌شود.
ایران در همایش اقتصادی خزر، چهارمین پیشنهاد خود را به‌منظور توسعه همکاری‌ها در بخش انرژی ارائه داد و گزینه تشکیل «کمیته همکاری نفت و گاز و فرآورده‌های نفتیِ کشورهای حاشیه دریای خزر» را روی میز پیشنهادها گذاشت.
کشورهای حاشیه دریای خزر در این همایش بر افزایش سوآپ نفت و گاز و انجام تسویه‌های تجاری بر پایه پول‌های ملی و اتصال شبکه بانکی تأکید کردند. در طول یک سال گذشته، تجارت کشورهای حاشیه دریای خزر حدود ۳۰ درصد افزایش یافته است. یکی از محورهای مورد تأکید در این سفر، افزایش سوآپ نفت و گاز بین کشورهای حاشیه دریای خزر بود.
به گفته احسان خاندوزی، وزیر امور اقتصاد و دارایی، در حوزه افزایش سوآپ نیز توافق‌هایی بین وزیر نفت ایران و مقام‌های روسیه و قزاقستان انجام شد.
بهره‌برداری منطقی و منصفانه از ذخایر نفت و گاز دریای خزر هم از دیگر محورهای مورد توجه در این همایش بود و همکاری‌های حوزه انرژی، می‌تواند در راستای مبارزه با تحریم‌ها موثر باشد. این اما تمام داستان در حوزه انرژی نیست و موقعیت ژئوپلیتیک ایران، موضوع سوآپ انرژی را هم در مباحث این مجمع پررنگ کرد.
پیش از این و در جریان نشست کشورهای عضو سازمان اکو، در ترکمنستان، ایران با این کشور و جمهوری آذربایجان، قرارداد سوآپ گازی امضا کرد که تکرار آن با دیگر اعضای سازمان کشورهای حاشیه خزر ممکن ارزیابی می‌شود. قزاقستان، ترکمنستان و روسیه مسیر خوبی برای انتقال گاز و نفت و فرآورده‌های پتروشیمی خواهند بود.
ایران؛ قطب انرژی منطقه
به گفته وزیر نفت، ترانزیت و سوآپ نفت و گاز از روسیه، ایران را به قطب منطقه در موضوع انرژی تبدیل می‌کند و درآمدهای ارزی فراوانی نصیب کشور می‌شود. ایران و روسیه به‌عنوان کشورهای صادرکننده گاز همکاری‌های فراوانی در حوزه سوآپ انرژی انجام داده‌اند. برنامه‌ریزی دو طرف برای همکاری در توسعه میدان‌های پارس شمالی، کیش و ایجاد تأسیسات فشارافزا در میدان پارس جنوبی موضوعی مهم برای ایران است، در زمینه صادرات گاز به پاکستان و عمان نیز تفاهم‌نامه‌هایی امضا شده است و احداث خط لوله صادرات به این دو کشور همسایه به‌صورت مشترک ایران و روسیه انجام خواهد شد.
سوآپ فرآورده‌های نفتی نظیر بنزین در دریای خزر و تهاتر اقلام غیرنفتی با نفت با توجه به تجهیز کشتی‌ها و بنادر و اسکله‌ها بین دو کشور انجام‌شدنی است و به دو کشور توان سوآپ تا ۱۰ میلیون تن فرآورده نفتی و غیرنفتی را می‌دهد.
طبق اعلام وزارت نفت، همکاری ایران با کشورهای حوزه خزر در موضوع نفت و گاز و انرژی راهبردی خواهد بود و به نظر می‌رسد ظرف هفته‌های آینده تفاهم‌نامه سوآپ و خرید ۱۵ میلیارد مترمکعب گاز از طریق ترکمنستان نیز به سرانجام برسد. قطع گاز صادرات روسیه به اروپا و تغییر شرایط بین‌المللی سبب شده ایران بتواند پل انتقال فرآورده‌های نفتی و گازی روسیه به دیگر کشورها باشد و به قطب گازی منطقه تبدیل شود.
مردادماه سال ۱۳۹۸ و هم‌زمان با نخستین سالگرد امضای کنوانسیون رژیم حقوقی دریای خزر، کشورهای حوزه این دریا، در منطقه توریستی «آوازه شهر» ترکمن‌باشی ترکمنستان، گرد هم آمدند تا در نخستین همایش اقتصادی خزر شرکت کنند. دومین همایش اقتصادی خزر، فرصت مغتنمی برای ایران بود تا برای بازاری با حجم و ارزش ۶۰۰ تا ۷۰۰ میلیارد دلاری برنامه‌ریزی کند و از امکانات این حوزه برای کاهش اثرات تحریم و از ظرفیت‌های منطقه برای دور زدن تحریم‌ها استفاده کند.
ایران به‌عنوان کریدور شمال به جنوب و مهم‌ترین گذرگاه و نقطه اتصال این کشورها به آب‌های آزاد و آسیای شرقی، به جهت اهمیت ژئوپلیتیکی خود، می‌تواند کشورهای حاضر در این مجمع اقتصادی را به سرمایه‌گذاری در حوزه حمل‌ونقل و توسعه ناوگان ریلی و دریایی ترغیب کند.
به گفته علیرضا پیمان‌پاک، رئیس سازمان توسعه تجارت ایران، تمرکز معاون اول رئیس‌جمهوری در این نشست بر کریدور شمال – جنوب خواهد بود و مهم‌ترین و اولویت‌دارترین پروژه در این زمینه فعال کردن پروژه ریلی رشت - آستارا است که ایران به جد پیگیر این موضوع است.
