علی لاریجانی، از راست سنتی تا اصولگرای اعتدالی
در یادداشتی در روزنامه هم‌میهن با نگاهی به سخنان اخیر علی لاریجانی و انتقادات و پیشنهادات او آمده است: ««قانون حجاب مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی است و من فکر نمی‌کنم پناه‌بردن به قانون، مسأله اصلی در این زمینه باشد. باید پشت این سنگر را بلاوجه نگیریم. مثلاً در مورد ماهواره آیا قانون نیست؟ هست ولی چرا برخورد نمی‌شود؟ باید خوب فکر کنیم و ببینیم درد و درمان چیست.»
این متن بخشی از گفت‌وگوی علی لاریجانی با خبرنگار روزنامه اطلاعات است که به مسائل مبتلابه کشور از اعتراضات خیابانی مردم به مرگ مهسا امینی و مساله حجاب تا فساد موجود در بخش اقتصاد و پرونده هسته‌ای ایران و برجام پرداخته و مورد توجه بسیاری از رسانه‌های داخلی و خارجی قرار گرفته است. حتی نشریه گاردین هم اختلاف نظر او با نگاه حاکم و نقدش به رویه‌های موجود را «شکاف در میان نخبگان» دانسته است اما جایگاه علی لاریجانی و نقد او در سپهر سیاسی ایران کجاست که کوچک‌ترین اظهار نظر او می‌تواند این چنین بازتاب پیدا کند؟
لاریجانی و اعتراضات اخیر
از سال گذشته که شورای نگهبان در انتخابات ریاست‌جمهوری حکم به رد صلاحیت علی لاریجانی داد، او کمتر گفت‌وگویی با رسانه‌ها داشته و مجموع اخبار مرتبط با او بیشتر حول و حوش اعتراض او به این تصمیم یا علل رد صلاحیت‌اش بود. حالا این چهره اصولگرا که مدت‌هاست در مسائل مختلف از جمله سیاست خارجی در زمره پرچمداران میانه‌روی این جریان قرار دارد، در این برهه کنونی هم میانه‌روی در پیش گرفته و برخلاف موج موجود در این جبهه که بیشتر تمایل به سکوت یا انتقاد از معترضان داشتند در جرگه آن دسته افرادی که خواهان اصلاح میان معترضان و حکومت و منتقد عملکردها بوده، قرار گرفته است.
نگاهی به گفت‌وگوی روزنامه اطلاعات با او گویای همین مساله است. او در بخشی از این گفت‌وگو تصریح می‌کند: «مسأله «حجاب»، موضوعی است که بیش از حد درباره آن حرف زده می‌شود؛ در حالی که حد امور را باید در کشور نگه داشت. یکی از آقایانی که متصدی این امر است، گفته بود ۵۰درصد بانوان جامعه، حجاب کاملی ندارند. نمی‌دانم این حرف درست است یا خیر اما وقتی یک امری اینقدر شیوع داشته باشد، نباید با این روش‌ها و با آن برخورد، پلیس را درگیر کرد.»
حتی او به این موضوع اشاره کرده که «با کم‌حجابی برخی افراد حادثه‌ای رخ نداده است» و با این مقدمه ادامه می‌دهد که «نمی‌گویم به این مسائل باید بی‌توجه بود، بلکه توجه‌مان باید همراه با بعد ایجابی و فهم درست دینی و از بستر تحول درونی باشد. در برخی کشورها، سختگیری‌های حجاب‌شان از ما بیشتر بوده، آیا فساد در آنها کمتر بوده است؟ خیر، پنهان‌تر بوده. آنچه مهم است تغییر جوهره انسان‌هاست که امثال شهید مطهری به آن پرداختند.»
لاریجانی در ادامه با اشاره به وضعیت حجاب در زمان شاه و ضرورت‌های دیگر برای ترویج آن تاکید کرد که «حتماً گفت‌وگو لازم است. این گفت‌وگو باید عمیق‌تر باشد. باید بسترهای طبیعی اعتراض فراهم باشد و افراد، سازمانی داشته باشند که با آن امکان گفت‌وگو باشد. همین کار در غرب هم شده است. از آن طرف هم باید مراقب بود که اعتراض به خشونت کشیده نشود. این باعث آشفتگی کشور می‌شود. وقتی اعتراضات امنیتی شود، همه مسئول هستند از امنیت کشور دفاع کنند.»
البته در این بازه و در پی اعتراضات به مرگ مهسا امینی و عملکرد گشت ارشاد، مجموعه افراد اصولگرایی که نگران وضع موجود و خواهان اصلاح امور و حل‌وفصل مسالمت‌آمیز مشکلات هستند و هشدار به آینده تداوم این روند می‌دهند، به نسبت سایر مسائل داخلی و خارجی گذشته افزایش یافته است. مثلا اگر پیشتر افرادی مانند عماد افروغ، محمد مهاجری و مهدی نصیری دست به بیان نظرات انتقادی در اینگونه مسائل می‌زدند، این دوره غلامعلی حدادعادل و عزت‌الله ضرغامی، از چهره‌های شاخص‌تر جریان اصولگرا (فارغ از اینکه خودشان چقدر در شکل‌گیری این فضا نقش داشته‌اند)، نسبت به دوقطبی‌شدن جامعه هشدار دادند و به جمع منتقدان روش‌های سلبی درباره بدحجابی پیوستند. حتی غلامحسین محسنی اژه‌ای، رئیس قوه قضائیه و برخی نمایندگان مجلس که از همین طیف اصولگرایی هستند، از ضرورت گفتگو سخن به میان آوردند. در پی همه این اظهار نظرها اما جریان‌های دیگر اصولگرایی به دنبال انتقاد از سایر هم‌طیفی‌ها با نظر متفاوت و اعتدالگرایان ریشه‌دار در جریان خود نرفتند و در این بین بار دیگر علی لاریجانی را سیبل نقد خود قرار دادند. از جمله صادق کوشکی از چهره‌های حزب‌الله که در کانالش در ایتا «تربیت آشوبگران دهه هشتادی» را نتیجه حاکمیت افرادی مانند لاریجانی دانسته است. او همچنین در ادامه نوشته است: «به تفاوت و فاصله آشکار و عمیق دیدگاه لاریجانی با نظر حضرت امام و رهبر انقلاب در خصوص این روزها دقت کنید! دیدگاه لاریجانی درباره نسبت حکومت اسلامی با احکام شریعت و اجرای این احکام را سکولاریسم می‌گویند.»
لاریجانی، از راست سنتی تا اصولگرای اعتدالی
شخصیت سیاسی علی لاریجانی را می‌توان در دو دوره پیش از ریاست‌جمهوری احمدی‌نژاد و پس از حضور احمدی‌نژاد به عنوان رئیس دولت مورد بررسی قرار داد. طبیعتا آنچه امروز از لاریجانی می‌شناسیم به مراتب متفاوت با لاریجانی دهه ۷۰ است. پیام محسنی، پژوهشگر اندیشکده بلفر، لاریجانی را در کنار سیدمحمود هاشمی شاهرودی و محمدرضا مهدوی کنی از چهره‌های شاخص جناح راست مذهبی برشمرده است. او در دوران سازندگی به عنوان عضوی از جمعیت موتلفه اسلامی از جریان راست سنتی حضور داشت و تا سال‌های پس از حضور سیدمحمدخاتمی به عنوان رئیس‌جمهوری ایران از منتقدان تند دولت و اصلاح‌طلبان بود.
سال ۱۳۸۴ در انتخابات ریاست‌جمهوری به عنوان گزینه شورای هماهنگی نیروهای انقلاب پا به عرصه رقابت گذاشت. با روی کار آمدن احمدی‌نژاد به مرور میان او با بخشی از جریان اصولگرای حامی احمدی‌نژاد اختلاف ایجاد شد؛ چنانچه دویچه‌وله درباره او می‌نویسد که «لاریجانی یکی از منتقدان سیاست‌های دولت احمدی‌نژاد بوده است. وی نامه‌هایی در اعتراض به قانون‌شکنی‌های دولت، به احمدی‌نژاد نوشت و سرانجام در آستانه انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۳۸۸ حاضر به پشتیبانی از وی نشد.»
این اختلاف نظر به صحن مجلس که او ریاستش را بر عهده داشت، رسید و از جمله مصادیق «بگم‌بگم»های احمدی‌نژاد افشاگری درباره خانواده او به عنوان رئیس مجلس بود. از این دوره به بعد که همزمان با حضور حسن روحانی در مسند ریاست‌جمهوری شد، لاریجانی کم‌کم به عنوان «اصولگرای اعتدالی» و در زمره همفکران علی‌اکبر ناطق نوری و حسن روحانی و آن دسته اصولگرایان که به مرور به دلیل فضای بسته دوران احمدی‌نژاد به حاشیه رانده شده بودند، شناخته شد و همین هم موجب شد که مورد پاتک‌های اصولگرایان قرار بگیرد؛ به‌ویژه آن زمان که در پی حمایت‌های لاریجانی، برجام در کوتاه‌ترین زمان ممکن به تصویب رسید. البته همین‌ها موضوعی شد که یک سال پیش وقتی قصد کاندیداتوری در انتخابات را داشت، در پی رد صلاحیت با این دلایل هم روبه‌رو شود: «سهیم‌بودن رئیس سابق مجلس در بخش‌هایی از نابسامانی و وضع نامطلوب موجود در دولت دوازدهم... حمایت از افراد رد صلاحیت شده و دفاع از عملکرد آنها و به‌کارگیری برخی از آنان در مناصب تحت امر خود و مواضع سیاسی و اظهارات در موضوعات و مقاطع مختلف از جمله فتنه سال ۱۳۸۸.»
با همه این فضاسازی‌ها اما هنوز هم علی لاریجانی جزو چهره‌های سرشناس نظام است. چنانچه اعلام رد صلاحیت‌اش با اظهار نظر رهبری مواجه و در مجمع تشخیص مصلحت نظام با وجود حذف روحانی و ناطق نوری او همچنان ابقا شده است. دیروز هم عکس لاریجانی در کنار ناطق نوری، روحانی و اسحاق جهانگیری در جلسه دیدار مسئولان و مهمانان کنفرانس وحدت اسلامی با رهبری منتشر شد و همچنان گاردین هم او را با عنوان «سیاستمدار بی‌عیب و نقص نظام» معرفی کرده است. حال او درباره شرایط موجود کشور دست به اظهار نظر منتقدانه‌ای زده است و با نگاه بر نظر حاکمیت نسخه‌ای اصلاحی را به میان آورده است که می‌توان آن را «نسخه‌ای میانه» در این روزها دانست. همین نسخه میانه بارقه امیدی است که شاید صدای او به گوش مسئولان برسد و راهکاری برای آرام‌سازی مسالمت‌آمیز فضا و کاهش نارضایتی مردم بیابند.»
