قرار گرفتن تلسکوپ ملی در شبکه تلسکوپ‌های ۴ متری دنیا
حبیب خسروشاهی در نشست خبری که در محل پژوهشگاه دانش‌های بنیادی برگزار شد، با بیان اینکه در ساخت تلسکوپ ملی ۷۰ هزار قطعه الکترونیکی در سیستم کنترل و ۱۰۰ هزار قطعه مکانیکی به کار برده شده است، افزود: فعالیت اصلی برای توسعه و ساخت رصدخانه ملی و تلسکوپ از سال ۱۴۰۰ آغاز شد، ولی در سال گذشته به دلیل شیوع کرونا و تامین برخی اقلام، تاخیری در اجرای فرآیند صورت گرفت.
وی با بیان اینکه از سال ۱۴۰۰ تا اوایل تابستان سال جاری فرآیند لایه‌نشانی آینه تلسکوپ اجرایی شد، ادامه داد: لایه‌نشانی آلومینیوم خالص به ضخامت ۸۰ نانو متر به روش کندوپاش انجام شد.
خسروشاهی با بیان اینکه اولین تصاویر این تلسکوپ ملی در هفته اول مهرماه دریافت شد، اظهار کرد: این امر بسیار نادر است که با اولین نورگیری، اولین تصاویر نجومی دریافت شود و ما با اولین نورگیری تصویری از " آرپ ۲۸۲" را در فاصله ۳۲۰ میلیون سال نوری از زمین دریافت کردیم. در واقع شاید اگر تلسکوپ فضایی "هابل" بر روی زمین قرار داشت و از آن برای رصد آسمان و ثبت تصویر استفاده می‌شد، کیفیت تصویرش از این کهکشانی که ما ثبت کردیم، همانند تصویری بود که ما با تلسکوپ ملی آن را گرفتیم.
وی دومین تصویر دریافت شده از تلسکوپ ملی را مربوط به کهکشان NGC-23 دانست.
مجری پروژه ملی رصدخانه ملی، اجرای فاز ۳ را گام دیگری از این طرح بعد از نورگیری عنوان کرد و گفت: در این فاز تلسکوپ در موقعیتی قرار خواهد گرفت و سرمایه‌گذاری خواهد شد که امکان جدید رصدی را در شبکه تلسکوپ‌های کلاس ۴ متری در دنیا ایجاد کند.
خسروشاهی در خصوص اجرای اولین نورگیری تلسکوپ ملی در سکوت خبری، توضیح داد: در وضعیت امروز کشور نمی‌توان نسبت به شرایط بی‌تفاوت بود و ما بر اساس استانداردهای دنیا پروژه را اجرایی و اطلاع‌رسانی کردیم.
وجود سامانه‌هایی برای ایمنی تلسکوپ در برابر زلزله
خسروشاهی با اشاره به بخش انتهای تلسکوپ یعنی جایی که ابزارهای رصدی در آن قرار می‌گیرد، توضیح داد: نام این بخش "اداپتور ابزارگان" نام دارد. این بخش علاوه بر آنکه اجازه می‌دهد چند ابزار را همزمان بر روی تلسکوپ نصب کنیم و در زمان بسیار کوتاهی از یک ابزار به ابزار دیگر سوئیچ کنیم، مغز فرماندهی تلسکوپ نیز هست. این بخش سامانه‌هایی است که علاوه بر آنکه به تلسکوپ امکان می‌دهد که به طور خودکار، مدل‌سازی رهگیری اجرام آسمانی را انجام دهد، امکان حرکت تلسکوپ در زاویه بسیار کوچک در حد یک دهم ثانیه قوسی جا به جایی را نیز فراهم کند.
به گفته وی سیستم رهگیری خودکار این جا به جایی را در تلسکوپ تسهیل می‌کند.
وی با اشاره به بخش اپتیک تلسکوپ، گفت: یکی از زیر سامانه‌هایی که این تلکسوپ را به یکی از تلسکوپ‌های مدرن دنیا تبدیل می‌کند، زیر سامانه اپتیک فعال است. ۶۰ عملگر محوری، ۳۲ نگهدارنده جانبی و ۶ تعیین کننده محوری و جانبی، شکل آئینه اصلی را در وضعیت مطلوب حفظ می‌کند؛ ایمنی آینه اصلی توسط ده‌ها ضربه‌گیر در مقابل زلزله حفظ می‌شود.
گنبد رصدخانه ملی
مدیر پروژه رصدخانه ملی ایران محفظه یا گنبد تلسکوپ را از دیگر بخش‌های رصدخانه ملی دانست و ادامه داد: تلسکوپ باید به آسمان دسترسی داشته باشد، ولی در ساعاتی در روز باید پوشیده باشد؛ از این رو محفظه مدرنی برای تلسکوپ ساخته شده است. این محفظه دارای ۴ طبقه است که دو طبقه آن به تجهیزات مکانیکی و کنترلی اختصاص یافته، یک طبقه "سرد" است که مانع از ورود حرارت ایجاد شده در طبقات پایین به طبقه رصد می‌شود و در طبقه میانی نیز تلسکوپ در آن قرار گرفته است.
خسروشاهی، ارتفاع گنبد را ۲۲ متر با قطر ۱۹ متر که ۲۵۰ تن آن می‌چرخد، دانست و افزود: ارتفاع تلسکوپ ۱۱ متر با قطر ۷ متر است. تلسکوپ این رصدخانه از بیش از ۱۰ هزار قطعه تشکیل شده و هزاران هزار پیچ و مهره که این مجموعه را در کنار هم قرار داده است. بیش از ۷۰ هزار قطعه الکترونیکی در سیستم کنترل و در مجموع بیش از ۱۰۰ قطعه الکترونیکی و کنترلی در آن به کار برده شده است.
سامانه لایه‌نشانی
وی افزود: برای انجام فرآیند لایه‌نشانی، محفظه خلأیی را طراحی کردیم که خلأ ایجاد شده باید به میزان ۱۰ به توان منفی ۶ میلی بار باشد که خلأ بالایی محسوب می‌شود و دسترسی به آن در کشور صورت نگرفته بود؛ از این رو طرحی را با همکاری یکی از شرکت‌های خصوصی و با همکاری پژوهشگاه دانش‌های بنیادی تعریف کردیم و توانستیم به این خلأ برسیم.
دکتر خسروشاهی با تاکید بر اینکه هیچ طراحی و ساخت مهندسی بدون خطا نیست، گفت: کنترل خطاها و پیشگیری از عبور آنها از محدوده پیش‌بینی شده، یکی از مهمترین وظایف دست اندرکاران و مدیران مهندسی سامانه‌ها است. در واقع با مشاهده تصاویری که تاکنون تهیه شده است می‌توان موفقیت طرح در دستیابی به هدف طراحی شده را مشاهده کرد.
حبیب خسروشاهی در حاشیه نشست خبری امروز در گفت‌وگو با بخش چند رسانه‌ای ایسنا، با اشاره به جزئیات این نشست گفت: در این نشست در خصوص اولین نورگیری تلسکوپ ملی اطلاع رسانی برای رسانه‌ها شد و گزارش مختصری از فرایندهایی که در سال‌های اخیر صورت گرفته، ارائه شد.
وی در خصوص نحوه تامین قطعات این طرح ملی، یادآور شد: کلیه فرآیندهای طراحی و ساخت سازه و گنبد و سایر تجهیزاتی که در قله گرگش نصب شده حاصل کار مهندسان و صنعتگران کشور بوده است که شجاعانه وارد این عرصه شده‌اند.
خسروشاهی، بهینه‌سازی و تجمیع نرم‌افزار را فاز بعدی این طرح نام برد و گفت: آنچه که برای استفاده از تلسکوپ ملی نیاز بود، نصب شده است.
وی با تاکید بر اینکه تاکنون چنین تلسکوپی در کشور نصب نشده است، گفت: بزرگترین تلسکوپ ۵۰ سانتی متر است که کارایی لازم را ندارد.
خسروشاهی خاطرنشان کرد: در اجرای این طرح آنجاهایی که لازم بوده، ما از مشاوران خارجی استفاده کرده‌ایم.
طرح رصدخانه ملی ایران از سال ۱۳۸۱ با انجام مطالعات مکان‌یابی آغاز شد و از سال ۱۳۸۸ در مسیر طراحی قرار گرفت. این طرح با پشت سر گذاشتن موفق طراحی تفصیلی در سال ۱۳۹۶ وارد مرحله ساخت شد و با وجود دشواری‌های اقتصادی، مسیر اجرای آن ادامه یافت و با وجود همه‌گیری ویروس کووید ۱۹ ساخت و نصب محفظه تلسکوپ در سال ۱۳۹۹ و نصب و راه‌اندازی سازه تلسکوپ در خرداد ماه سال ۱۴۰۰ به انجام رسید.
ساخت و راه‌اندازی سامانه پیچیده لایه‌نشانی در سال ۱۴۰۱ به اتمام رسید تا شیشه‌های صیقل داده شده به آینه تبدیل شوند. این سامانه بزرگترین سامانه لایه‌نشانی در شرایط خلأ بالاست. با انتقال و نصب آینه اولیه و ثانویه تلسکوپ، مهمترین و حساس‌ترین مرحله اجراییِ این طرح به انجام رسید تا در مهرماه ۱۴۰۱ بر اساس برنامه تعیین شده قبلی نورگیری این تلسکوپ محقق شود.
