جنجال سوال حکم لایک تصویر زن بی‌حجاب در تلویزیون
سوال مسابقه «محیا» طی هفته گذشته به حاشیه‌ای در شبکه‌های اجتماعی بدل شد؛ سوالی مرتبط با حکم شرعی لایک کردن تصویر شخص بی‌حجاب در شبکه‌های اجتماعی و به دنبال آن سوالات مرتبط دیگری در همین مسابقه هم به سرعت به حاشیه‌ای جنجالی در شبکه‌های اجتماعی بدل و فراگیر شد.
این سوال‌ها، اما در مسابقه‌ای با نام «محیا» طرح شده است، مسابقه‌ای که سهیل اسعد، یک مسلمان‌شده آرژانتینی و ساکن در ایران، اجرای آن را بر عهده دارد و البته یک مشاور روحانی هم در طول مسابقه او را همراهی می‌کند و توضیحاتی درباره سوالات شرعی ارائه می‌دهد. مسابقه‌ای که تلاش دارد مباحث فقهی را در فضای سرگرمی و در فرمی جذاب به مخاطب ارائه کند و حالا ضرورت حساسیت ویژه‌تر روی سوالات را هم می‌طلبد.
با حسین نصیری تهیه‌کننده مسابقه «محیا» به بهانه بازتاب‌های همین سوال حاشیه‌ای مرتبط با حجاب و لایک کردن آن در فضای مجازی و محافل رسانه‌ای گفتگویی صریح داشتیم که ماحصل آن را در زیر می‌خوانید.
اخیراً یکی از سوالات مسابقه در فضای مجازی حاشیه‌های زیادی پیدا کرد توضیحی درباره سوالات برنامه می‌دهید و اینکه این سوال بر چه مبنایی طراحی شد؟
این سوال از ابتدا در شکل‌های مختلف در برنامه بوده است و فکر می‌کنم دومین بار بود که مطرح شد. فقه فضای مجازی مبحث مفصلی است و فقه درباره فضای مجازی خیلی حرف دارد. ما حتی خیلی از حرف‌ها را نمی‌توانیم بیان کنیم و بیان هم نمی‌کنیم و سعی کردیم در برنامه بیشتر سراغ احکام اجتماعی برویم. بالاخره فرد مسلمان باید در رفتار فضای مجازی هم قواعد اسلامی پابند باشد. حالا یک وقتی کسی به اسلام اعتقاد ندارد خب تکلیف مشخص است.
طراحی سوالات بر چه اساسی است مثلاً از کتابی درمی آورید یا خود عوامل طرح می‌کنند؟
ما شورایی داریم که در آن از فق‌ها بهره گرفته شده است. اعضای این شورا ابتدا یک مساله فقهی را در می‌آورند که به طور مثال لازم است که طرح شود و بعد در شورای نویسندگان که متشکل از فعالین رسانه‌ای است، سوژه به صورت تلویزیونی پرداخت می‌شود، چون خیلی از این سوژه‌ها قابلیت تلویزیونی شدن را ندارد.
هر یک از این‌ها هم در حوزه‌ای تخصص دارد؛ و بعد از اینکه موضوعات توسط شورای فقهی انتخاب شد به شورای نویسندگان می‌رود که چهار نفر هستند و آن‌ها سوالات را طراحی می‌کنند. رضا عیوضی سردبیر برنامه است که خروجی همه این‌ها را تطبیق می‌دهد. به هر حال شما یا درباره احکام و فقه برنامه نمی‌سازید یا اگر ساختید فقه درباره همین مسائل است.
اما نمی‌شود نگاه مطلق و قاطعی درباره همه احکام داشت، حتی خود علما هم در مواردی به‌خصوص در حوزه مباحث روز، در صدور احکام اختلاف‌نظر دارند...
من در معرض تماس‌های مختلفی بوده‌ام و اگر با قاطعیت می‌گویم به این دلیل است که برای هر مطلبی در برنامه زحمت کشیده می‌شود و توضیحات خوبی داده می‌شود؛ و تا کنون مخاطب محیا هم راضی بوده است. شما فقط یک عکس دیدید، اما توضیحات کارشناس ما را در هنگام مطرح شدن این سوال را ندیدید. چون کسی آن توضیحات را پخش نمی‌کند. این سوال در اینجا اصلاً سوال غلطی نیست. ضمن اینکه ما اصلاً در برنامه سعی می‌کنیم سوالات به گونه‌ای باشد که وارد موارد اختلافی بین علما نشویم.
مثلاً درباره همین لایک کردن تصویر شخص بی حجاب، یعنی شما دیده‌اید که مراجع در این باره نظر داده‌اند و وحدت نظر هم داشته‌اند؟
اصولی در فقه وجود دارد که براساس آن به مکلف می‌گویند عمل کند. مثلاً فکر می‌کنید اقای مکارم می‌گوید موسیقی شجریان حلال است یا محسن چاوشی و در مصداق ورود می‌کند؟ فقه ما به گونه‌ای است که بر عهده شخص می‌گذارد. ممکن است یک موسیقی برای شما حلال باشد برای من حرام.
یعنی طرح چنین سوالی و تعیین پاسخ قطعی آن حاصل اجتهاد خود شما بوده است؟ به قول خود شما اقای مکارم و یا دیگر مراجع وارد مصداق نمی‌شود. اما خود شما وارد موضوعاتی شدید که شاید خیلی سطحی بود…
این نظر شماست. شما می‌توانید درباره خیلی از احکام اسلامی اینگونه بگویید. افرادی هم شاید باشند که اساساً اسلام را سطحی بدانند. ولی خب دین ما قواعدی دارد که در رفتار یک فرد منتشره در فضای مجازی هم تأثیر گذار است.
بحث منتقدان دلسوز برنامه بر سر این است که در جایی که مخاطب درگیر مسائل مهمی در زندگی دینی است، این‌ها نمی‌تواند موضوع یک سوال در تلویزیون باشد...
بله اگر همه صد‌ها سوال مطرح شده در محیا به همین منوال بود من حرف شما را قبول داشتم. اما مسائل متعددی در موضوعات مختلف طرح شده و بخش‌های متنوع زندگی اجتماعی فرد را پوشش داده است. این را بدانید پیش بردن یک مسابقه احکامی در تلویزیون کار بسیار دشواری است. چون ما با محدودیت حیطه‌های فقهی قابل طرح در رسانه مواجه هستیم. ما خیلی از احکام مرتبط با مسائل زندگی را نمی‌توانیم مطرح کنیم، چون در رسانه عمومی هستیم. البته این نکته بدان معنا نیست که آن مسائل نباید مطرح شوند، اما مثلاً ما می‌توانیم احکام مخصوص بانوان را مطرح کنیم؟ خیر. با این حال بعد از مطرح شدن صد‌ها سوال و حکم فقهی تنها یک سوال اینگونه مورد توجه افرادی قرار گرفته که اصلاً هرگز برنامه را ندیدند و خودشان را مخاطب قواعد زندگی دینی نمی‌دانند.
یکی از مخاطبین همان شب تماس گرفت و تشکر کرد و گفت مساله‌اش با همسرش همین است که چرا عکس زنان مردم را لایک می‌کند و حتی گفت زندگی‌اش در حال سقوط است* و چقدر براساس مسائل روز و مسائل مبتلابه جامعه باید پیش رفت؟
اتفاقاً ما در «محیا» سعی کردیم مسائلی را که آدم‌ها با آن‌ها در جامعه درگیر هستند بیان کنیم. درباره همین مساله لایک کردن تصویر، ممکن است شما درگیرش نشده باشید، اما یکی از مخاطبین همان شب تماس گرفت و تشکر کرد و گفت مساله‌اش با همسرش همین است که چرا عکس زنان مردم را لایک می‌کند و حتی گفت زندگی‌اش در حال سقوط است. او همین برنامه را از تلوبیون به همسرش هم نشان داده است.
یعنی این فرد با دیدن چنین سوالی تأثیر می‌گیرد؟
حالا یا متأثر می‌شود یا نمی‌شود. خواستم بگویم این مسئله هم از مسائل روز است و افراد زیادی درگیر آن هستند. شاید به نظر شما اهمیت نداشته باشد.
البته حرفم این است که این سوال بیشتر به حاشیه بدل شد تا تأثیر مثبتی در حوزه شناخت احکام به همراه داشته باشد…
الگوی «محیا» اساساً برای کسانی است که زندگی بر اساس دین را قبول دارند. ما با کسانی طرفیم که سبک زندگی دینی را انتخاب کرده‌اند و داریم به آن‌ها احکام شرعی را در قالب مسابقه یادآور می‌شویم؛ بنابراین «محیا» برنامه‌ای است که مخاطب خاص خود را دارد، مخاطبی که به دنبال یادگیری احکام فقهی و سبک زندگی اسلامی است. حالا حرف‌های افرادی که اصلاً این قاعده را قبول ندارند در اصل موضوع تأثیری ندارد.
البته شاید شما حق داشته باشید که اینقدر راحت مخاطب خود را خط کشی کنید. مشکل این است که ما در صداوسیما برنامه‌ای برای کسانی که تکلیفشان اینقدر مشخص نیست و یا حتی نسبت به مسائل دین و شریعت فراتر از فقه، سوال و پرسش دارند برنامه‌ای نداریم.
اتفاقاً به نظرم برعکس است. بسیاری از برنامه‌های سازمان خط کشی این مدلی ندارد و شما نمی‌توانید قاطعانه بگویید مخاطبش چه کسانی هستند. عمده مسابقات در تلویزیون به موضوعات سرگرمی می‌پردازند. من دو هفته پیش به یک عروسی رفتم و آنجا فردی را دیدم که گفت سی سال است مدیر مدرسه‌ای در خوی است و هر بار که برنامه شروع می‌شود آن را می‌بیند و نکاتی را یادداشت کرده و با بچه‌های دبیرستان هم آن‌ها را به اشتراک می‌گذارد. برای من جالب بود و پرسیدم که این‌ها را به ۱۶۲ هم گفته است که گفت تماس گرفته و گفته است که محیا برایش یک زنگ تفریح است. خودش تاکید داشت که برنامه‌های دیگر مساله او نیستند.
من نه تنها منتقد این برنامه نیستم که اتفاقاً معتقدم لازم است که تلویزیون چنین برنامه‌هایی داشته باشد. به ویژه که ما همیشه فقه را به صورت خشک و رسمی و با یک میز و سخنران طرح می‌کنیم و حالا شما در قالب مسابقه مطرح کردید. اما سوالم این است که در چنین حوزه‌ای نباید حساسیت بیشتری روی طراحی سوال باشد؟
بله. املای نانوشته غلط ندارد. قطاری هم که ساکن است کسی به آن سنگ نمی‌زند. ما بیش از ده‌ها قسمت برنامه رفته‌ایم و چند هزار سوال در برنامه طرح کرده‌ایم. شاید اگر در زمان دیگری بود این‌طور حاشیه نمی‌شد.
ولی همچنان فکر می‌کنید این سوالات مساله جامعه است؟
من سوال می‌کنم چند برنامه تلویزیون مساله جامعه هستند ان طور که شما می‌گوئید؟
حتماً درباره کلیت برنامه‌های سازمان بخواهیم صحبت کنیم شاید جواب این سوال حجم بالایی باشد، ولی در حال حاضر درباره مصداق برنامه شما صحبت می‌کنیم.
ببینید ما هیچ گاه نمی‌توانیم طرف مقابل را راضی کنیم. خدا به پیامبر هم این را می‌گوید که نمی‌توانی همه را راضی کنید.
فکر نمی‌کنید این فرافکنی است؟ به قول شما صد قسمت برنامه رفته‌اید، چرا آن‌ها واکنش منفی نداشت؟
حتی یک نفر که مخاطب من است به من نگفت کار اشتباهی کردم مثلاً مخاطب من در یک کانالی که به نظام فحاشی می‌شود حضور ندارد. ما در صداوسیما می‌خواهیم همیشه قشر خاکستری را ملاک قرار دهیم و برنامه‌هایی این چنینی می‌سازیم. من نمی‌گویم این کار بدی است، اما مخاطبین خاص هم نیاز به برنامه‌هایی دارند که سطحشان فرق داشته باشد.
اصلاً این‌ها برنامه‌های سرگرم کننده هستند نه مذهبی و غیرمذهبی! شما باید برنامه خود را با برنامه‌ای از جنس کار مذهبی مقایسه کنید که البته با مدل سرگرمی مذهبی در تلویزیون احتمالاً دیگر نداریم.
ببینید مسابقه محیا می‌توانست یک میز و دو صندلی باشد اسمش هم زلال احکام یا سمت خدا باشد. اما حالا یک برنامه سرگرمی هم هست و مخاطب خوبی هم دارد.
الان مخاطبان شما از برنامه سمت خدا بیشتر است؟
اصلاً قیاس با برنامه‌ای که ۱۵ سال روی آنتن است اشتباه است… قسمت‌های ابتدایی خیلی از برنامه‌های برند یا افراد چهره را ببینید اصلاً شاید قابل تحمل هم نباشد. این قیاس درست نیست، چون اصلاً چنین برنامه‌ای در سیما نداشته‌ایم.
خیلی از این‌ها هم که انتقاد دارند به اسلام نقد دارند نه اینکه چرا مثلاً تلویزیون چنین چیزی را پخش کرده است* بله من هم موافقم نباید قیاس کرد. یعنی الان در حال آزمون و خطا هم هستید؟
خیر. تکلیف من مشخص است. برنامه‌ای ساخته‌ام که مسائل اجتماعی بر پایه دین را مطرح می‌کنم. درباره نظر اسلام پیرامون محیط زیست حرف می‌زنیم. خیلی از این‌ها هم که انتقاد دارند به اسلام نقد دارند نه اینکه چرا مثلاً تلویزیون چنین چیزی را پخش کرده است.
اینگونه هرکس به برنامه نقد کند یعنی به اسلام نقد دارد درحالیکه مخاطب می‌خواهد مسائل اصلی‌تر خود را در برنامه ببیند...
من فکر می‌کنم شما این برنامه را چندان نمی‌بینید. ما کلی مسائل فقهی مطرح کردیم و دقیقاً هم روی آن تاکید داریم که مسائل کاربردی مفید باشد. من با یکی از کارگردانان تلویزیون سلام و علیکی داشتم. اصلاً فکر نمی‌کردم این فرد مذهبی باشد و بعد برایم تعریف کرد که با پسرش «محیا» را می‌بیند و بعد با هم به پرسش‌های مسابقه جواب می‌دهند. این برای من خیلی جالب بود که یک کارگردان این برنامه را مبنای سرگرمی با فرزندش قرار داده است.
کاش می‌شد از این‌ها اسم هم ببرید.
نمی‌توانم… این‌ها نظر‌های شخصی است. اما در نهایت من هیچ قصدی ندارم که انشقاقی در جامعه ایجاد کنم و انچه هم بیان کردیم حرف اشتباهی نبوده است. حالا ممکن است شما بگویید زمان‌بندی خوبی برای طرح آن نبوده که من می‌گویم تفاوتی بوده بین زمان ضبط و زمان پخش برنامه.
