کشتار ۱.۵ میلیون پرنده در فریدونکنار
فصل سرما آمد و کم کم پرندگان مهاجری که برای زمستان گذرانی هر سال تالاب‌های ایران به ویژه میانکاله و فریدونکنار را انتخاب می‌کنند، دسته دسته در این پهنه‌های آبی فرود می‌آیند. تصور کنید خانه‌تان در مجاورت یکی از این تالاب‌ها است، صبح یکی از همین روزها با سر و صدای زیادی از خواب بیدار و با جمعیت زیادی از انواع پرندگان زیبا و رنگارنگ که مهمان چندین ساله تالاب‌های خطه شمالی کشور هستند مواجه می‌شوید؛ چه حال خوشی به شما دست می‌دهد وقتی می‌بیند این همه زیبایی در یک جا جمع شده است. سر و صدایی که از بال‌های این پرندگان در فضا می‌پیچید، شور و شوق و سرزندگی را در محیط پخش می‌کند. انواع صداها امید را به منطقه برمی‌گرداند. هر کدام از این پرندگان خسته از راه با بال زدن در حال زدودن خستگی هزاران کیلومتر پرواز هستند؛ با چشمانی زیبا و تیله‌ای به جستجوی غذا می‌پردازند و با نوک زدن به زمین، آن را بیدار می‌کنند و نوید آمدنشان را می‌دهند.
پرندگان در دسته‌های چند صدتایی گویی با هم به خوش و بش مشغولند و از دوری یک ساله می‌گویند. آسمان و زمین آن منطقه با این پرندگان آشناست؛ بدن خسته و خیسشان را در بر می‌گیرد تا گرد راه را بزداید. گویی این پرندگان پر هیاهو در این مأمن امن پناه گرفته‌اند، برای رسیدن به این مکان از مرزها، جاده‌ها، دالان‌ها و برجک‌های دیده‌بانی عبور کردند تا به خانه چندین ساله خود برسند اما ناگهان صدایی در آسمان این آرامش را به هم می‌زند. غلغله‌ای میان پرندگان به پا می‌شود. تعدادی دوباره به هوا بلند می‌شوند و تعدادی که اولین بار است این منطقه را تجربه می‌کنند، گیج و مبهوت می‌شوند. در آن لحظه، گویی هیچ درخت، بیشه و تالابی امن به نظر نمی‌رسد تا آنها را در پناه خود بگیرند. آنهایی که به هوا بلند شدند یکی یکی به سمت زمین سقوط می‌کنند یا در دام‌های هوایی گرفتار می‌شوند. مدتی می‌گذرد تا متوجه اوضاع شوند. بله باز هم شکارچی و باز هم دام‌های مرگبار و تفنگ، لوله‌هایی که دودی خاکستری از آنها خارج می‌شود و آسمان را نشانه گرفته در دست افرادی دیده می‌شود که قهقه سر می‌دهند و بر سر رسیدن به پرنده‌ای که در خون خود غلطیده مسابقه می‌گذارند، ولوله بالا می‌گیرد.
صحنه غم‌انگیزی است که اینطور از میهمانان خود استقبال می‌کنیم؛ در حالی که این پرندگان غافل از این همه بی‌رحمی و شاید هم با تکیه بر اعتماد با شادی و همهمه وارد تالاب‌ها می‌شوند؛ رفتار ما با آنها این شعر از حافظ را به ذهن می‌آورد؛ دیدی آن قهقهه کبک خرامان حافظ که ز سرپنجه شاهین قضا غافل بود. البته بخش زیادی از این پرندگان با وضعیت منطقه و بی‌رحمی برخی اهالی آن آشنا هستند اما شاید به علت دل مهربانی که دارند کدورت سال قبل را کنار گذاشته و بخشیده‌اند و دوباره به این سرزمین بال گشودند اما افسوس و صد افسوس ...
استان مازندران دارای دو تالاب بین‌المللی میانکاله و فریدونکنار و چندین تالاب و آبگیر محلی از جمله ساهون، لپو و پلنگان، ولشت، استخرپشت، گل پل، خضر نبی، شورمست، دریوک، سراندون و بالندون، گز و کندوچال است. علاوه بر این بیش از ۸۰۰ قطعه آب‌بندان به مساحت ۱۷ هزار هکتار دارد که همه ساله در فصل زمستان پذیرای ۹۰ گونه پرنده مهاجر زمستان گذران با جمعیت حدود 2 میلیون بال است اما سوال این است که از این تعداد چند بال موفق به بازگشت می‌شوند؟
یک کارشناس و فعال محیط زیست که سال‌ها است درباره پرندگان با تمرکز بر میانکاله و فریدونکنار مطالعه و کارهای میدانی انجام داده گفت: برخی آمارها تعداد ورود پرندگان به تالاب‌های مازندران را یک میلیون بال اعلام می‌کنند که قطعا اشتباه است چون سرشماری پرندگان در اوایل بهمن انجام می‌شود در حالی که اوج قتل و عام آنها از اواخر آبان آغاز و تا اواخر آذر ادامه دارد؛ بنابراین زمان سرشماری، بیشتر پرندگان یا کشته شده‌اند یا رفته‌اند؛ از این رو آمار یک میلیون بال، نمی‌تواند درست باشد.
بازار فریدونکنار ویترینی از نسل‌کشی پرندگان است
محمدعلی یکتانیک افزود: درباره میزان شکار پرندگان آمار دقیقی وجود ندارد اما شواهد نشان می‌دهد که بسیار بسیار زیاد است چون پرندگان به روش‌های مختلف شکار می‌شوند که در این روش‌ها حرام گوشت و حلال گوشت هیچ فرقی ندارد و در دام‌های هوایی یا شب دام و کِرِس روی زمین گرفتار می‌شوند و در نهایت از رستوران‌ها و سفرهای برخی مردم سر در می‌آوردند.
وی اظهار داشت: بازار فروش پرندگان فریدونکنار ویترینی از نسل کشی پرندگان مهاجر است. در آنجا نه فقط پرندگان شکار شده تالاب‌های فریدونکنار و میانکاله عرضه می‌شود بلکه هر پرنده‌ای در هر قسمتی از استان شکار شود عاقبت روی تخته‌های این بازار جای می‌گیرد. بدتر و غم انگیزتر اینکه رونق این بازار موجب ترغیب اهالی در استان‌های دیگر هم می‌شود؛ از این رو پرندگانی از استان‌های گیلان و گلستان هم به این بازار می‌آیند و فروخته می‌شوند.
کارشناس محیط زیست درباره میزان کشتار پرندگان مهاجر در تالاب‌های مازندران گفت: با توجه به مطالعات انجام شده، آمارها نشان می‌دهد که بین ۷۰۰ هزار تا یک و نیم میلیون بال پرنده فقط در محدوده فریدونکنار و سرخرود کشته می شود علاوه بر این بخشی از پرندگان شکار شده به بازار فریدونکنار نمی‌آیند و از همانجا مستقیم به رستوران‌ها یا منازل مردم برده می‌شوند البته این عدد در سال‌های مختلف متفاوت است چون بستگی به تعداد ورود پرندگان دارد همچنین بخشی هم به ظاهر زنده به باغ پرندگان فرستاده می‌شوند که آنها را هم باید جزو کشته‌شدگان دانست.
یکتانیک اظهار داشت: در سال های اخیر روش‌های نوینی برای شکار پرندگان ابداع شده که پرندگان را قتل عام می‌کنند؛ در این میان روش کِرِس، تور هوایی یا همان شب دام ( گِذِر ) بدترین روش‌ها هستند و هیچ وقت سازمان حفاظت محیط زیست به آنها مجوز نداده است و همیشه به صورت غیرقانونی بودند اما سازمان برای شکار با اسلحه سال‌هایی مجوز داده و اگر شرایط جمعیت پرندگان مناسب نبود، مجوزی برای شکار نداده است اما مساله آشکار و غیرقابل انکار این است که جمعیت پرندگان از همه گونه‌هایی که وارد مازندران می‌شوند، هر سال نسبت به سال قبل کاهش چشمگیری دارد و سال به سال کم و کمتر می‌شود که برای این معضل باید فکری کرد.
روش کِرِس
کِرِس متشکل از قفسی تونل مانند است و چند مرد با جثه عادی می‌توانند داخل این دام تردد کنند. دستکم ۵٠٠ دام کِرِس در دامگاه‌های فریدونکنار، ازبازان و سرخرود فعال است. در این روش صیادان به شکل روزانه اقدام به ریختن دانه در ورودی و داخل محدوده می‌کنند که در این شرایط پرندگان زیادی جمع و وارد محدوده محصور می‌شوند، این روش حدود دو دهه است که رایج شده و به سرعت در همه دامگاه‌های اصلی استان تسری یافته است که با رونق آن تقریبا روش سنتی و قانونی صید پرندگان منسوخ شده است.
تور هوایی یا شب دام ( گِذِر )
در روش تور هوایی یا شب دام ( گِذِر )، پایه‌های تورها به صورت ثابت و محکم شده با سیمان با ارتفاع زیاد در بین درختان واقع در محیط دامگاه‌های فریدونکنار قرار می‌گیرد. تور هوایی گِذِر صرفا در غروب و طلوع آفتاب در زمان جابه‌جایی پرندگان به خارج و داخل دامگاه‌ها کارایی دارد. در این روش، پرندگان بیش از انواع دیگر دام‌های هوایی غافلگیر و صید می‌شوند. در نتیجه، پرندگان مسن و مولد که برای بقای جمعیت اهمیت زیادی نسبت به سایر پرندگان غیر مولد دارند در این روش خاص بیش از سایر روش‌ها صید شده و این ویژگی، گِذِر را به یکی از مخرب‌ترین روش‌های صید پرندگان تبدیل کرده است.
در این میان، سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان متولی حفاظت از حیات وحش در صدد ایجاد امنیت برای پرندگان مهاجر است؛ بر این اساس چند سالی است که مجوزی برای شکار پرندگان در فریدونکنار و میانکاله صادر نکرده است از سوی دیگر در استان مازندران به جز سال گذشته، در سال قبل‌تر شاهد شیوع وبای پرندگان در تالاب میانکاله بودیم که موجب تلف شدن هزاران بال پرنده شد همچنین پیش از آن هم آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان در تالاب‌ها شیوع یافت که این عوامل موجب شد تا سازمان محیط زیست مجوزی برای شکار پرندگان صادر نکند اما مساله تامل برانگیز این است که شکارچیان منطقه توجهی به این مساله نمی‌کنند و با روش‌های غیرانسانی به قتل و عام و کشتار پرندگان می‌پردازند.
برنامه‌ای برای صدور مجوز شکار پرنده نداریم
سرپرست دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست در گفت و گو با خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: سازمان حفاظت محیط زیست چند سال است که مجوز شکار و صید پرندگان را صادر نکرده است و فعلا هم قرار نیست مجوزی صادر شود و این محدودیت همچنان ادامه دارد.
غلامرضا ابدالی افزود: البته صدور مجوز شکار پرنده بستگی به شرایط پرندگان یک منطقه دارد و این اختیار را به استان‌ها تفویض کردیم؛ بر این اساس استان‌ها برآوردی از جمعیت و وضعیت پرندگان منطقه خود خواهند داشت و این برآورد را به سازمان اعلام می‌کنند و ما هم طبق ماده ۵ قانون شکار و صید، پروانه شکار را در سطح مناطق صادر می‌کنیم و اگر هم شرایط مساعد نباشد، صادر نمی کنیم. در خارج از مناطق حفاظت شده هم نیاز است که پهنه‌های مشخص شده را به شورای عالی محیط زیست اعلام کنیم تا تصمیم‌گیری شود البته هنوز هیچ استانی درخواست صدور یا عدم صدور پروانه شکار را به ما اعلام نکرده است.
وی اظهار داشت: خارج از مناطق حفاظت شده که تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست است، پهنه‌های بزرگی به عنوان مناطق آزاد وجود دارد که آنها را هم مشخص کردیم که بعد از بررسی شرایط آنها اطلاعات را به شورای عالی محیط زیست ارسال می‌کنیم تا اگر از شرایط مناسبی نسبت به جمعیت و وضعیت پرندگان برخوردار بودند، از طریق این شورا نسبت به صدور مجوز شکار اقدام می‌شود اما فعلا برنامه‌ای برای صدور پروانه شکار پرندگان نداریم.
ابدالی درباره شرایط پرندگان مهاجر در فریدونکنار گفت: تاکنون درباره شرایط پرندگان در تالاب‌های فریدونکنار و میانکاله چندین جلسه با مقامات استانی و حضور اعضای شورای تامین استان برگزار شده است. مساله این است که از گذشته شکار پرنده در فریدونکنار به روش سنتی به نام دوماچال انجام می‌شد که به معیشت مردم منطقه مرتبط است؛ تا اینجا مشکلی نداریم اما مشکل ما زمانی آغاز می‌شود که به روش‌های نوین به قتل عام پرندگان می‌پردازند که برای ما قابل قبول نیست و روی این بخش بحث داریم که قرار است استان‌ها مداخله کنند، از سوی دیگر برنامه داریم که با تعدادی از اهالی محلی و نماینده دامگاه‌داران صحبت و آنها را با خطرات روش‌های نوین و مزایای روش‌های سنتی شکار پرندگان آشنا کنیم. سازمان با شکار به روش‌های قدیمی و سنتی مشکلی ندارد اما قطعا با روش‌های نوین برخورد می‌کنیم.
صید سنتی دوماچال
مهم‌ترین ویژگی این روش صید در این است که پخش دانه به منظور جذب و صید پرندگان در آن کاربردی ندارد. در این روش صید که تنها روش قانونی و قدیمی صید پرندگان مهاجر است، صیاد با پرواز دادن اردک‌های دست‌آموز و جلب توجه پرندگان وحشی به سمت دامی با نام دوما، بدون نیاز به استفاده از دانه تعداد مشخصی از مرغابی‌ها را خواهد گرفت.
برای اجرای روش سنتی صید، صیادان با شروع فصل سرما و کوچ پرندگان ابتدا با زهکشی و نگهداری آب در محدوده‌هایی از شالیزارهای منطقه، به واقع یک اکوسیستم دست‌ساز برای تجمع پرندگان فراهم کرده و سپس امنیت محل‌های تجمع پرندگان را با حفظ پوشش درختان در اطراف این عرصه‌ها و برقراری سکوت کامل و جلوگیری از آمد و شد، تأمین می‌کند.
در این روش صرفا اردک سرسبز و به ندرت اردک خوتکا صید می‌شود و این برداشت از گونه‌های مذکور تهدیدی برای جمعیت این پرندگان را در پی نخواهد داشت. صید پرندگان با این روش در طی روز انجام می‌شود.
وی درباره وضعیت بازار فروش پرندگان مهاجر فریدونکنار تاکید کرد: برای مدیریت این مساله تاکنون چندین جلسه با حضور فرمانده یگان حفاظت محیط زیست و تیمی از سازمان حفاظت محیط زیست با مقامات استانی برگزار شد تا بتوانیم مانع کشتار پرندگان در فریدونکنار و عرضه آنها به این بازار شویم اما این موضوع منافاتی با شیوه‌های سنتی شکار که از صدها سال پیش در منطقه مرسوم بود، ندارد؛ در واقع با دامگاه‌هایی مانند دوما مشکل نداریم، مشکل ما روش‌های جدید مانند کِرِس و تورهای هوایی یا همان شب دام ها است که با آنها مخالفیم. از مردم انتظار داریم که برای از بین رفتن این شیوه‌ها با ما همکاری کنند و سازمان محیط زیست قطعا با این روش‌های نامتعارف برخورد می‌کند.
سرپرست دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست درباره میزان جریمه شکار و بازدارنده بودن رقم آن گفت: در چند سال گذشته در چند مرحله جریمه‌ها افزایش یافت باز هم این مساله در حال بررسی است اما آنچه که مهم است همکاری مردم در این زمینه است.
ابدالی اظهار داشت: با توجه به اینکه گونه‌های ماده زادآور هستند از این رو میزان جریمه آنها نسبت به گونه نر بیشتر است مثلا جریمه یک کبک ماده ۹۰۰ هزار تومان و کبک نر ۳۰۰ هزار تومان است یا جریمه شکار یک رأس قوچ ۲۵ میلیون تومان است اما میش ۷۵ میلیون تومان است، در مجموع جریمه شکار گونه‌های ماده سه برابر نر است.
