شیطنت کودک، بیش فعالی نیست

طاهره افتخاری کودکان با اختلال بیش فعالی را در سه دسته طبقه‌­بندی کرد و گفت: کودکانی با نقص توجه و تمرکز، بیش فعال - تکانشگر و دسته سوم ترکیب دو دسته قبل هستند.

وی افزود: کودکان، نوجوانان و بزرگسالان دچار ADHD اغلب مشکلات قابل‌توجهی در کارکرد تحصیلی و موقعیت‌های بین فردی و اجتماعی نشان می‌دهند. بیش‌فعالی ممکن است در بعضی موقعیت‌هایی مثلاً در مدرسه مشاهده شده و در موقعیت‌های دیگری چون خانه هنگام تماشای تلویزیون و انجام بازیهای رایانه‌ای دیده نشود یا در فعالیت‌های خوشایند مانند ورزش، کم‌تر خود را نشان دهد ولی برای تشخیص این اختلال باید علایم مخرب و مداوم بیش‌فعالی، تکانشگری یا بی‌توجهی حداقل در خانه یا مدرسه مشکلات جدی ایجاد کرده باشد.

افتخاری ادامه داد: سایر خصوصیات مشخص‌کننده ADHD توجه کوتاه و حواس پرتی در مدرسه است. کودکان مبتلا ممکن است به‌سرعت پاسخ دادن به سؤالات امتحانی را شروع کنند اما پس‌از جواب دادن به یکی ۲ سؤال دست از فعالیت بردارند، معمولاً نمی توانند منتظر نوبت خود بشوند و می خواهند به‌جای هرکس دیگر جواب بدهند.

این روان شناس کودک با تاکید بر این که گاهی این کودکان قوانین بازی را رعایت نمی‌­کنند ادامه داد: کودکان مبتلا به این اختلال قادر به انجام تمامی دستورالعمل ها نبوده و نیازمند توجه بیشتری از سوی معلمین هستند، آن‌ها در خانه اغلب از خواسته‌های والدین پیروی نمی‌کنند و برای تکمیل تکالیف نسبتاً ساده نیازمند گوشزد مداوم والدین هستند.

افتخاری با اشاره به این موضوع که در اختلال بیش فعالی از آنجایی که عملکرد کودک با مشکلات فراوانی همراه است گفت: اما در شیطنت‌های عادی و روزمره، کودک در موقعیت‌های مختلف سیستم مغزی وی توانایی لازم برای عملکرد درست را دارد و می تواند قانون پذیر رفتار کند و کارکرد او در مدرسه مختل نشده است. شاید کودک به دلایلی دست به نافرمانی می زند ولی کودک بیش فعال سیستم مغزی به او اجازه عملکردی همچون کودکان بدون نقص توجه بیش فعالی را نمی دهد.

وی در ادامه به علامت‌های مهم کودکان بیش فعال اشاره کرد و گفت: کودکانی که نقص توجه و تمرکز دارند اغلب در سر کلاس نمی توانند بیشتر از چند دقیقه به درس گوش دهند، با هر محرکی حواسشان پرت می شود این کودکان اغلب نمی توانند یک جا بند شوند و تمام کارهایشان حتی بازی‌هایشان پر از صداست. هنگام انجام تکالیف باید یک مطلب را چند بار به آنان گفت تا موفق به تمام کردن یک قسمت از تکلیف خود شوند. این کودکان در انجام تکالیف و امتحانات، اشتباهاتی انجام می دهد که نشان دهنده بی دقتی است نه اینکه درس را یاد نگرفته باشد.

این روانشناس کودک ادامه داد: این کودکان خیلی حرف می زنند، دائماً وسط حرف دیگران می پرند، نمی توانند منتظر شوند و اغلب کارهایشان بدون فکر است. وقتی او را دنبال کاری می فرستید معمولاً فراموش می کند و چندین بار سوال می کند.اغلب از روی بی دقتی وسایلشان را گم می کنند ولی چنین فرایندی را به اصطلاح عامه در کودکان شیطان نمی بینیم.

وی افزود: کودکان با اختلال ADHD در خانه قادر نیستند حتی برای چند لحظه هم خاموش باشند و توانایی به تعویق انداختن خواسته‌­ها را ندارند؛ از سویی دیگر این کودکان تکانشگر اغلب مستعد حادثه هستند. رفتارهای بدون محابا در بعضی از این کودکان دیده می‌­شود به طور نمونه ممکن است ناگهان وسط خیابان دست بزرگتر خود را رها کنند؛ بنابراین این کودکان تحریک‌پذیر و انفجاری هم عمل می کنند.

افتخاری در پاسخ به این سوال که علائم این اختلال از چه زمانی برای والدین قابل تشخیص خواهد بود گفت: این علائم معمولاً از سن ۳ سالگی شروع می‌شود اما بجز موارد بسیار شدید عموماً تا زمانی‌که کودک وارد آمادگی یا مهد نشده تشخیص قطعی گذاشته نمی‌شود یعنی زمانی‌که اطلاعات معلم و مربی درمورد مقایسه توجه و تکانشگری کودک با همسالانش در دست باشد.

این روانشناس کودک در خصوص مسایل ژنتیکی و ارثی این اختلال اظهار کرد: یافته‌های موجود حاکی از آنست که علل ADHD عمدتاً منشاء ژنتیک دارد و میزان توارث حدود ۷۵ درصد است.

افتخاری در خصوص نگرانی و مقاومت والدین برای مصرف دارو کودکان بیش فعال گفت: با مصرف دارو علائم نقایص توجه و بیش فعالی کودک کاهش می یابد در نتیجه سرزنشهای ناشی از اطرافیان کمتر می گردد و عزت‌نفس کودکان مبتلا به این اختلال بالا می رود چون این کودکان به طور مداوم به دلیل رفتار نامطلوب مورد سرزنش قرار می‌گیرند.

این روانشناس کودک ادامه داد: این کودکان علاوه بر دارو نیازمند مداخلات روانی، اجتماعی و کار درمانی هستند. این مداخلات مانند آموزش های روانی اجتماعی در خصوص مهارت‌های زندگی از جمله مسئولیت‌پذیری، ارتباط موثر، حل مسئله، مدیریت خشم و اهمال کاری است. از سویی دیگر آموزش والدین و فرزند پروری متناسب با این کودکان لازم است و باید جدی گرفته شود.

وی در پاسخ به این سوال که مصرف دارو در این کودکان تا چه سنی باید ادامه داشته باشد گفت: بسته به شرایط کودک و مشکلاتی که ایجاد کرده گاهی لازم است کودک مدت طولانی در پروسه درمان قرار گیرند اما باید به این نکته توجه داشت در صورتی که والدین به هر دلیلی این پروسه درمان را به تعویق بیاندازند احتمال آسیب های روانی جدی برای این گروه از کودکان ایجاد خواهد شد بنابراین بهتر است والدین مساله زمان را جدی بگیرند چرا که در سالهای اولیه دوره ابتدایی بهترین نتیجه درمان حاصل می شود.

وی افزود: در صورتیکه این کودکان در درمان قرار نگیرند متاسفانه در زمانیکه لازم است در زندگی تصمیمات مهمی بگیرند به دلیل عملکرد اجرایی ضعیف مغز و از دست دادن اعتماد به نفس بر اثر سرزنش‌های اطرافیان قادر به انتخابهای درستی در زندگی نخواهند بود؛ که از جمله آن در سنین نوجوانی دوستان ناباب، قرار گرفتن در معرض مصرف مواد، رفتن در گروههای پرخطر و ...... می باشد.

افتخاری در پایان تاکید کرد: شروع مصرف و قطع دارو باید با نظر روانپزشک متخصص باشد و گاهی لازم است مصرف داروها تا بزرگسالی ادامه داشته باشد و به هیچ وجه نباید دارو به شکل خودسرانه قطع شود.