استعفای فیروزآبادی پـایـان کورسوی امید است؟
اینترنت و فضای مجازی یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های این روز‌های مردم ایران است. فیلترینگ گسترده و مشکلات عدیده‌ای که برای مردم به لحاظ اقتصادی ایجاد شده، این سؤال را مطرح می‌کند که مسئولان شورای‌عالی فضای مجازی در این زمینه چه دیدگاهی دارند.
پیگیری این موضوع حالا از سوی مدیران این حوزه میسر نیست؛ چراکه ابوالحسن فیروزآبادی، دبیر شورای‌عالی فضای مجازی روز گذشته استعفا کرد. تداوم حضور فیروزآبادی از زمان دولت حسن روحانی تا دولت ابراهیم رئیسی، همسو نبودن احتمالی با دولت جدید و مخالفت او درباره طرح صیانت اینترنت می‌تواند از دلایلی باشد که او را به‌سمت در خروج برده است.
مخالفت با تصویب طرح صیانت
در چهار، پنج ماه اخیر که طرح «صیانت اینترنت» در قواره آنچه صیانت خاموش می‌نامندش به شکل جدی از سوی نمایندگان مجلس در حال پیگیری است، در دولت روحانی نیز این موضوع از سوی نمایندگان مطرح می‌شد. واکنش وزرای دولت قبلی، اما در خصوص این طرح چطور بود؟
محمدجواد آذری‌جهرمی، وزیر ارتباطات دولت روحانی در تاریخ ۲۳ اسفند ۱۴۰۰ در یادداشتی که پایگاه خبری- تحلیلی جماران اقدام به انتشار آن کرد، نوشته بود که اگر «به‌جای تلاش برای تصویب «طرح صیانت»، درخواست شش وزیر (دولت دوازدهم) و دو نماینده مجلس (دوره دهم) بررسی شده بود، امروز معترضان به این جنایت با ساخت ویدیو‌ها و پخش تصاویر این مظلومان در یوتیوب و توییتر دنیا را جلوی چشم حاکمان ظالم سعودی تیره‌وتار کرده بودند.».
اما مهم‌تر از نقد آذری‌جهرمی، صحبت‌های ابوالحسن فیروزآبادی در نودوپنجمین نشست آنلاین فعالان فضای مجازی پاک (فمپ) درباره «طرح صیانت» بود که به‌طور واضح مخالفتش را با طرح صیانت اینترنت اعلام کرد: «اینکه یکی از کمیسیون‌های مجلس بخواهد راجع به کل فضای مجازی طرحی را ارائه دهد، قاعدتاً دچار نقص و اشکال است.» او همچنین با بیان اینکه «برخی از مواردی که در این طرح مطرح شد، چندان مناسباتی با حوزه فرهنگی نداشت»، گفته «مرکز ملی فضای مجازی با توجه به جایگاه فراقوه‌ای که دارد، در تمام مراحل برای کاهش اشکالات «طرح صیانت» تلاش و کمک کرده است.»
عملکرد مثبت یا منفی؟
فیروزآبادی در هفته‌های اخیر بیش از قبل تحت‌فشار انتقادات قرار داشت. از یک‌سو حمید رسایی از چهره‌های جبهه پایداری در گفت‌وگویی با ابراز گلایه از اینکه چرا فیروزآبادی که در دولت روحانی مسئولیت داشته، همچنان در این دولت نیز حضور دارد، انتقادش را نسبت به حضور فیروزآبادی ابراز کرد. از سوی دیگر بسیاری از کاربران شبکه‌های اجتماعی نسبت به کند بودن اینترنت و فیلترینگ، نوک پیکان انتقادات‌شان را به‌سمت دبیر شورای فضای مجازی گرفتند.
هرچند طی یک‌سال اخیر، کمتر عنوان شد که فیروزآبادی خود مخالف طرح صیانت اینترنت بوده است. محمد کشوری، کارشناس شبکه در فضای مجازی پیرامون عملکرد ابوالحسن فیروزآبادی گفت: «فیروزآبادی مدیر باتجربه‌ای بود که احساسی موضع نمی‌گرفت. نقاط ضعف و قوتی داشت که باید به‌صورت مفصل در موردش صحبت کرد، اما در کل عملکرد ایشان طی این سال‌ها مثبت بود.»
اختیارات محدود آقای رئیس
بسیاری از کارشناسان عقیده دارند آنطور که باید اختیارات فضای مجازی در اختیار دبیر این شورا نیست و صرفاً او مجری تصمیماتی است که اتخاذ شده است. این ادعا پُر‌بی‌راه هم نیست؛ چراکه ابوالحسن فیروزآبادی پیش‌تر در گفت‌وگویی با یکی از رسانه‌های مکتوب در خصوص اینکه سرنوشت اینستاگرام و واتس‌آپ چه می‌شود و آیا باوجود ضرر هنگفتی که مردم متحمل شده‌اند ارزش دارد که همچنان این پلتفرم‌ها فیلتر بماند؟ پاسخ جالبی داده بود: «این را دیگر مسئولان باید تصمیم بگیرند. الآن از لحاظ امنیتی به این نتیجه رسیده‌اند که به‌دلیل زیان‌های امنیتی، همان بهتر که فعلاً بسته باشد چراکه ارتباط مستقیمی بین چیزی که در واتس‌اپ و اینستاگرام هست، با حوادث خیابانی وجود دارد.»
فیروزآبادی تلویحاً تائید می‌کند که قدرت او نسبت به مسائل این حوزه، آنطور که دیگران تصور می‌کنند، نیست. محمد کشوری، کارشناس شبکه نیز اختیار اندک دبیر این شورا را تائید می‌کند: «به نظر می‌رسد اختیارات دبیر شورای‌عالی فضای مجازی محدود است و برخی مسائل در اختیار مسئولانی، چون فیروزآبادی نیست. در بحث اقتصادی و سرمایه‌گذاری در فضای مجازی به‌طور واضح مشکلاتی وجود داشت که اصلاً در اختیار دبیر شورای‌عالی فضای مجازی نبود.»
حسن هاشمی، رئیس سازمان نظام صنفی رایانه‌ای کشور بیان می‌کند که دبیر شورای‌عالی فضای مجازی سیاست‌های کلان را اجرا می‌کند و اینطور نیست که بتواند بر اساس اختیارات فراوان، تصمیماتی را که مدنظر دارد به صورت قانون اجرایی کند: «دبیر شورای عالی فضای مجازی سیاست‌های کلان را دنبال می‌کند و جلساتی که در حوزه رمز‌ارز‌ها و... برگزار می‌شود مربوط به این حوزه است و مدیریت جلسه با ایشان است.»
سابقه شورای‌عالی فضای مجازی
این شورا به تاریخ ۱۷ اسفند ۱۳۹۰ به فرمان رهبری تشکیل شد و موظف بود که مرکز ملی فضای مجازی کشور را راه‌اندازی کند. رهبری ضمن تأکید برای تشکیل شورای‌عالی فضای مجازی به ریاست رئیس‌جمهور وقت (حسن روحانی)، اعضای حقوقی و حقیقی این شورا را تعیین کردند. محمدحسن انتظاری آبان ۱۳۹۲ به‌عنوان دبیر شورای‌عالی فضای مجازی معرفی شد تا این شورا شکل رسمی‌تری به خود بگیرد.
انتظاری، فوق‌لیسانس مهندسی برق طراحی الکترونیک از انیستیتوی بین‌المللی تکنولوژی هلند در سال ۱۹۷۶ و لیسانس مهندسی برق از دانشگاه صنعتی شریف در سال ۱۳۵۳ بود که در سال ۱۳۹۴ جای خودش را به ابوالحسن فیروزآبادی داد. فیروزآبادی که سومین رئیس مرکز ملی فضای مجازی محسوب می‌شد از وزارت کار به این مرکز آمد و کار‌هایی مانند تدوین سند معماری کلان شبکه ملی اطلاعات از جمله مهم‌ترین فعالیت‌هایی بود که در دوره او انجام شد. او در زمان انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۴۰۰ نیز به‌عنوان نامزد ثبت‌نام کرد، اما از سوی شورای نگهبان تائید صلاحیت نشد.
آینده اینترنت ایران؟
بعد از فیلترینگ گسترده شبکه‌های اجتماعی و کند‌شدن اینترنت، مشکلات بسیاری برای مردم به لحاظ اقتصادی ایجاد شده است. بسیاری از مردم به دست‌فروشی کنار خیابان و در مترو‌ها روی آوردند و بسیاری نیز کسب‌وکار خودشان را که متکی به اینستاگرام بود تعطیل کردند.
حالا با استعفای دبیر شورای‌عالی فضای مجازی به‌عنوان یکی از مخالفان اجرایی شدن طرح صیانت این سؤال وجود دارد که آینده اینترنت چطور پیش خواهد رفت؟ محمد کشوری در همین باره به ما می‌گوید: «آینده اینترنت به پارامتر‌های مختلفی بستگی دارد. مسائل بسیاری هست که با رفتن و آمدن یک نفر چیزی تغییر کند. طبعاً در راستای سیاست‌های دولت، فرد جدید معرفی خواهد شد. اینطور می‌توان تحلیل کرد که این رفت‌وآمد‌ها رخ می‌دهد تا فردی که مورداطمینان دولت فعلی است معرفی شود تا هماهنگی بیشتری ایجاد کند.»
در روز‌هایی که وضعیت اینترنت و آینده آن نامشخص است دبیر شورای‌عالی فضای مجازی نیز به‌یک‌باره استعفا می‌کند تا وضعیت مبهم‌تری را شاهد باشیم. گمانه‌زنی‌های جانشینی او اینطور می‌گوید که فردی سکان‌دار شورای عالی فضای مجازی خواهد شد که نگاه مقابل ابوالحسن فیروزآبادی در خصوص «طرح صیانت اینترنت» را دارا باشد.
رسول جلیلی یکی از این نام هاست. او اکنون عضو حقیقی شورای‌عالی فضای مجازی است و از زمان روی کار آمدن دولت سیزدهم به‌عنوان رئیس دانشگاه شریف مشغول فعالیت است. جلیلی از موافقان طرح صیانت است، اما نه به شکلی که اینترنت قطع شود. او می‌گوید قطع شدن اینترنت امری اشتباه است، اما در هر صورت نظارت روی آن و البته اجرایی شدن طرح صیانت نیز می‌تواند رخ دهد. باید دید طی روز‌های آتی چه فردی جانشین ابوالحسن فیروزآبادی می‌شود و رویکردش نسبت به حوزه ارتباطات چگونه خواهد بود.
هم میهن
