آفریقا، میدان تقابل چین، آمریکا، روسیه و فرانسه
سایت العربی الجدید در گزارشی نوشت: «جانت یلن، وزیر خزانه‌داری آمریکا نیمه دوم ژانویه گذشته در چارچوب سفر خود به قاره آفریقا به سنگال، آفریقای جنوبی و زامبیا سفر کرد، یلن این سفرها را بلافاصله پس از سفر سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه به آفریقای جنوبی در چارچوب سفرهای شش ماه اخیرش به تعدادی از کشورهای قاره آفریقا انجام داد.
رقابت میان آمریکا و روسیه بر سر آفریقا به شکل ویژه در نیمه دوم سال گذشته میلادی نمایان شد و این توجه ناگهانی دلایل متعددی دارد که مهمترین آنها اعتبار قاره آفریقا در مجمع عمومی سازمان ملل است که یک سوم آراء را دارد. نیمی از آراء ممتنع به قطعنامه سازمان ملل در محکومیت روسیه به دلیل جنگ در اوکراین در مارس ۲۰۲۲ به ۱۷ کشور این قاره اختصاص داشت.
این لیست علاوه بر سنگال که ریاست اتحادیه آفریقا را بر عهده دارد، شامل آفریقای جنوبی، شریک روسیه در ائتلاف بریکس شامل هند، برزیل و چین است. آفریقای جنوبی به دلیل حمایت مسکو از آن در مبارزه با حکومت اقلیت سفید پوست و جنگش علیه اوگاندا به مسکو مدیون است و قرار است ریاست جنبش عدم تعهد را در دوره آتی داشته باشد.
دلیل دوم توجه روسیه و آمریکا به قاره آفریقا منابع انرژی است که پس از جنگ روسیه در اوکراین نیاز به آنها تشدید شد و در حال حاضر رقابتی بر سر قاره آفریقا که سرشار از انرژی‌های تجدیدپذیر به ویژه انرژی خورشیدی و بادی است، وجود دارد. دلیل سوم این توجه نیز سرعت گرفتن روند مشارکت اقتصادی و امنیتی چین در این قاره است.
مسکو در سفر به کشورهای آفریقایی پیشگام بود چرا که بیشتر کشورهای این قاره از محکومیت حمله روسیه به اوکراین در رای‌گیری مجمع عمومی سازمان ملل و شورای امنیت که سه کشور آفریقایی گابن، غنا و موزامبیک از مجموع ۱۰ کشور عضو غیر دائم در آن عضویت دارند، خودداری کردند. نکته قابل توجه سفر ژوئن گذشته مکی سال، رئیس جمهور سنگال و رئیس سازمان وحدت آفریقا به مسکو و دیدارش با ولادیمیر پوتین، همتای روسی‌اش بود. مکی سال در این دیدار تاکید کرد، نکته مهم این است که بیشتر کشورهای آفریقایی از محکومیت روسیه خودداری کردند.
به نظر می‌رسد رئیس جمهور سنگال که تنش‌های به وجود آمده در حوزه مواد غذایی ناشی از درگیری را به تحریم‌های غربی علیه روسیه مرتبط دانست، به موضعگیری روسیه تمایل دارد، او گفت: "تحریم‌های روسیه موجب افزایش مشکلات شد و ما دیگر امکان دسترسی به غلات صادره از روسیه را نداریم و این وضعیت امنیت غذایی قاره را با تهدیدهای جدی روبه‌رو کرده است.
مسکو در پاسخ به امتناع اکثر کشورهای آفریقایی در محکومیت جنگ روسیه در اوکراین و موضعگیری‌های رئیس اتحادیه آفریقا قرارداد ویژه‌ای را به کشورهای این قاره به ویژه در مورد گندم روسیه و اوکراین ارائه کرد. پوتین برای تامین گندم مورد نیاز کشورهای آفریقایی اعلام آمادگی کرد و در توافق روسیه-ترکیه قاره آفریقا ۱۴ درصد گندم روسیه را که از طریق ترکیه صادر می‌شود، به دست آورد.
در حالی که غرب تلاش می‌کرد روسیه را در جهان منزوی کند، برخی کشورهای معتبر قاره آفریقا در جریان سفر وزیر خارجه روسیه به این قاره که تابستان گذشته انجام شد و شامل چهار کشور آفریقایی از جمله مصر بود، برای او فرش قرمز پهن کردند. سفر لاوروف به آفریقا نشان داد مسکو هنوز از قدرت دیپلماتیکی که بتواند غرب را در نفوذ به دولت‌های آفریقایی به چالش بکشند، برخوردار است.
در مقابل آمریکا تعهد داد مبلغ ۱.۳ میلیارد دلار را به رفع بحران گرسنگی در قاره آفریقا اختصاص می‌دهد و آنتونی بلینکن، وزیر خارجه این کشور چندین سفر به آفریقا انجام داد و تلاش کرد موضعگیری‌های کشورهای آفریقایی را نرم کند، همچنین آمریکا لیندا توماس گرینفیلد، نماینده خود در سازمان ملل را مامور کرد تا مسیر لاوروف را دنبال کرده و اقدامات دیپلماتیک روسیه را بی‌اثر کند.
آمریکا از ۱۳ تا ۱۵ دسامبر گذشته اجلاس سران آمریکا و آفریقا را در واشنگتن برگزار کرد و این نقطه عطف مهمی در استراتژی آمریکا علیه روسیه و چین بود. ۴۹ کشور از مجموع ۵۴ کشور آفریقایی در این اجلاس حضور پیدا کردند، تعداد کشورهای شرکت‌کننده در این اجلاس شاخص مثبتی برای آمریکایی‌ها جهت آغاز مشارکتی ویژه است.
اجلاس سران آفریقا و آمریکا با وجود اهمیتش به تعویق افتاد. در حالی که این دومین اجلاس سران دو طرف پس از اجلاس سال ۲۰۱۴ بود که توسط باراک اوباما، رئیس جمهور پیشین آمریکا برگزار شد، چین از سال ۲۰۰۰ هر سه سال همایش همکاری چین-آفریقا را برگزار می‌کند و این انجمن راهکار مهمی برای تقویت منافع دیپلماتیک و تجاری چین محسوب می‌شود.
اساسا آنچه آمریکا را بیشتر از حضور روسیه در قاره آفریقا نگران می‌کند، حضور چین است و به همین دلیل آمریکا در پایان اجلاس سران تعهد داد ظرف سه سال آتی دستکم ۵۵ میلیارد دلار را در این قاره سرمایه‌گذاری کند و این مبلغ بالاتر از تمامی طرح‌های سرمایه‌گذاری چین در این قاره است که حدودا ۴۰ میلیارد دلار برآورد می‌شود و ژاپن نیز تعهد داد مبلغ ۳۰ میلیارد دلار را به سرمایه‌گذاری‌ها در این قاره اختصاص دهد.
آمریکا در اجلاس یاد شده به عنوان مقدمه‌ای برای سفر آتی جو بایدن، رئیس جمهوری این کشور به کشورهای جنوب صحرای آفریقا، تعهد داد مبلغ دو میلیارد دلار را برای کمک به تقویت امنیت غذایی در قاره آفریقا اختصاص دهد.
سفر وزیر خزانه‌داری آمریکا به سنگال، زامبیا و آفریقای جنوبی و سفر گرینفیلد به کنیا، غنا و موزامبیک برای همکاری با آنها بر اساس مصوبات اجلاس و تلاش برای پیشی گرفتن از سفر ماه جاری لاوروف به هشت کشور آفریقایی از جمله مراکش انجام شد.
یلن در سفر خود به زامبیا روسیه و چین را با هم هدف قرار داد و در اظهاراتی طولانی و شفاف به اقدامات مالی چین در آفریقا پرداخت و با اشاره به وام‌های چین به برخی کشورهای این قاره که برخی کارشناسان آنها را یک چهارم تولید ناخالص داخلی این کشورها برآورد کردند، آنها را اقدامات اقتصادی توصیف کرد که به همه زیان وارد کرد.
این اظهارات وزیر خزانه‌داری آمریکا در زامبیا که در حال مذاکره مجدد با چین درباره بدهی شش میلیارد دلاری‌اش است، بازتاب گسترده‌ای داشت، چین بزرگترین شریک تجاری آفریقا است که ارزش کل معاملات آن در سال ۲۰۲۱ به ۲۵۴ میلیارد دلار رسید و این چهار برابر تجارت میان آمریکا و آفریقا است.
موضوع مهمی که باید به آن پرداخت، این است که بیشتر کشورهای قاره آفریقا روابط خوب با هر سه طرف اصلی رقابت در این قاره یعنی آمریکا، چین و روسیه را تایید می‌کنند و به نفع آنها نیست که وارد بازی بزرگ رقابت شوند چراکه ارتباط با هر یک از این کشورها منافعی را برای آنها تامین کرده و منفعت مشترکی دارد.
آفریقایی‌ها نگران تکرار تجربه‌های گذشته در سطح رقابت میان ابرقدرت‌ها در دوره جنگ سرد هستند که به زیان آنها تمام شد، زیرا آنها از یکی از طرف‌های نظامی درگیر حمایت کردند، نمونه نزدیک آن فشار آمریکا بر کشورهای آفریقایی در سال گذشته برای محکومیت جنگ روسیه بود اما بیشتر آنها پاسخی نداده و موضع بی‌طرفی داشتند و این به موضعگیری چین نزدیک‌تر بود.
در آفریقا اعتقاد بر این است که دیپلماسی آمریکا در این قاره زمانی موثرتر خواهد بود که آنها را در برابر دو گزینه یا آمریکا یا دیگران قرار ندهد. برخی محافل دیپلماتیک غربی بر این باور هستند که این منطق نمی‌تواند در برابر جنگ منافع و نفوذی که مبتنی بر بلوک‌های متضاد است، تاب بیاورد و اگر روابط واشنگتن با مسکو و پکن بد شود، کشورهای آفریقایی با فشارهای سنگینی مواجه خواهند شد.
وزیر خزانه‌داری آمریکا زمانی به سنگال سفر کرد که بورکینافاسو از فرانسه خواسته بود ظرف یک ماه نیروهای خود را از این کشور خارج کند، در واقع بورکینافاسو پس از آفریقای مرکزی و مالی سومین کشور آفریقایی بود که ائتلاف تاریخی خود را با فرانسه لغو کرد.
نکته قابل توجه این است که اصلی‌ترین طرفی که از این اقدام سود می‌برد، روسیه است نه آمریکا یا چین زیرا طرفی که نقش نیروهای فرانسوی در تامین امنیت رئیس جمهور و دستگاه حاکم در بورکینافاسو را بر عهده خواهد گرفت، نیروهای واگنر خواهند بود که در طول دهه اخیر حضورشان در آفریقا تقویت شده و بازوی قدرتمند روسیه در برخی از کشورهای آفریقایی، سوریه و لیبی هستند و با قدرت در جنگ اوکراین حضور دارند.
این شبه‌نظامیان که توسط یوگنی پریگوژین، معروف به "آشپز پوتین" تاسیس شده و بر آنها نظارت دارد، موجب نگرانی آمریکا و دیگر طرف‌های غربی است چراکه در سراسر این قاره از جمله جمهوری آفریقای مرکزی، مالی، سودان، موزامبیک، آنگولا، زیمباوه، گینه بیسائو، گینه، ماداگاسکار و اریتره حضور دارند.
به نظر می‌رسد حضور نیروهای واگنر در آفریقا به عنوان مثال در جمهوری آفریقای مرکزی تنها در راستای خدمت به دیکتاتور داخلی و حمایت از او در مقابل دریافت مبالغ مشخصی است اما اطلاعات نشان می‌دهد با توجه به سیاست روسیه در کنترل بر منابع طبیعی، معادن ارزشمند و سنگ‌های قیمتی را نیز کنترل می‌کند.
روشن است که هدف روسیه گسترش نفوذ آن در قاره آفریقا، کنترل بر دولت‌های آن و به عنوان هدفی نهایی ایجاد گروه‌هایی از کشورهای آفریقایی وفادار به مسکو است. این تاکتیک‌ها با جنگ اطلاعاتی، مداخله در انتخابات و به طور کلی برهم زدن ثبات این جوامع اعمال می‌شوند».
