هشدار درباره زلزله شدید در تبریز
توحید اخلاقی در خصوص میزان مستعد بودن کلانشهر تبریز برای وقوع زلزله‌هایی با شدت بالا، اظهار کرد: اگر در یک نگاه کلی به موضوع لرزه خیزی کلانشهر تبریز نگاه کنیم، براساس نقشه‌ی پهنه‌بندی خطر نسبی زلزله در کشور که توسط مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی وزارت راه و شهرسازی تهیه شده و بعد از زلزله «رودبار – منجیل» اهمیت این موضوع بیش‌از قبل مشخص شد، تبریز و تهران در منطقه‌ای با پهنه‌بندی خطر نسبی زلزله بسیار بالایی قرار گرفته اند و بنابراین ما باید همیشه آمادگی خود را برای مقابله با وقوع زلزله‌هایی با شدت بالا حفظ کنیم.
دوره‌ی بازگشت زلزله‌ی شدید در تبریز حدود ۲۰۰ سال است
وی ادامه داد: یکی از راهکار‌های ارزیابی شدت وقوع زلزله، پیش‌بینی بر مبنای زلزله‌های تاریخی است؛ بطوریکه دوره‌ی بازگشت زلزله‌ی شدید در تبریز حدود ۲۰۰ سال برآورد شده و این دوره‌ی بازگشت سپری شده است و آخرین زلزله‌ی شدیدی که در تبریز رخ داده به سال ۱۷۸۰ میلادی برمی‌گردد و دوره‌ی بازگشت ۲۰۰ساله، در سال ۱۹۸۹ میلادی سپری شده‌است.
دانشیار گروه مهندسی عمران ژئوتکنیک دانشگاه تبریز یاد آور شد: تمامی این فرضیه‌ها برمبنای احتمالات علمی است و به این معنی نیست که حتماً به‌همین زودی شاهد وقوع زلزله‌ی شدیدی در تبریز خواهیم بود و ممکن است زلزله‌ی بزرگ در چند ماه آینده رخ دهد و یا اینکه اصلاً در چند دهه‌ی آینده شاهد وقوع زلزله شدید در تبریز نباشیم؛ بنابراین هیچ‌کس نمی‌تواند پیش‌بینی کند که زلزله‌ی شدید در تبریز در چه سال، زمان و روزی به وقوع خواهد پیوست.
وی خاطرنشان کرد: ما باید از طریق مقاوم‌سازی ساختمان‌های فعلی و همچنین ساخت ساختمان‌های جدید براساس پارامتر‌ها و اصول مقاوم‌سازی در برابر زلزله، بتوانیم در برابر میزان خسارات، تلفات و خطرات زلزله‌های احتمالی در امان باشیم.
ایران بر روی کمربند زلزله‌ی آلپاید قرار گرفته است / هیچ نقطه‌ای از ایران مصون از وقوع زمین لرزه نیست
اخلاقی با بیان اینکه ایران بر روی کمربند زلزله‌ی آلپاید قرار گرفته است، افزود: به‌طورکلی در دنیا دو کمربند اصلی زلزله وجود دارد که عبارت‌اند از کمربند آلپاید و نوار ساحلی اقیانوس آرام. کمربند آلپاید از اندونزی آغاز شده و از کشور‌های هندوستان، پاکستان، افغانستان، ایران و ترکیه عبور کرده و به کشور‌هایی مانند اسپانیا و پرتغال می‌رسد و بر اساس مشاهدات تاریخی اکثر زلزله‌های شدید در سال‌ها، دهه‌ها و سده‌های گذشته بر روی این کمربند اتفاق افتاده است.
وی ادامه داد: کشور ما نیز بر روی این کمربند قرار گرفته و هیچ نقطه‌ای از کشور ما از نظر پهنه‌بندی خطر نسبی زلزله در مصونیت کامل قرار ندارد و تنها مکان‌هایی با مساحت بسیار پایین در مناطق کویری کشور از وقوع زلزله‌های بسیار شدید در امان هستند و حتی در این مناطق نیز احتمال وقوع زلزله‌هایی با شدت اندک وجود دارد؛ بنابراین تمامی نقاط کشور ما مستعد وقوع زلزله‌های متوسط و متوسط به بالا است.
این استاد دانشگاه تبریز، تاکید کرد: ما نمی‌توانیم از وقوع زلزله جلوگیری کنیم و حتی با این فرض که زلزله قابل‌پیش‌بینی باشد، بازهم قادر به جلوگیری از وقوع زلزله نیستیم و تنها راه مقابله با زلزله مقاوم‌سازی ساخت‌وساز‌ها است و اگر فردی در بیرون از ساختمان در فضای باز قرار گیرد، هیچ زلزله‌ای حتی با شدیدترین میزان وقوع نیز برای او خطری ایجاد نمی‌کند، بنابراین ساخت‌وساز‌های ما است که میزان تلفات و خسارات ناشی از زلزله را مشخص می‌کند.
وی در بخش دیگری از این گفتگو اظهار کرد: علاوه‌بر پیش‌بینی بر مبنای زلزله‌های تاریخی راه‌های دیگری نیز وجود دارد که از جمله آن می‌توان به اندازه‌گیری نرخ حرکت گسل‌ها اشاره کرد. چراکه گسل‌ها مسبب وقوع زلزله‌ها هستند و هر چقدر زلزله‌هایی با شدت پایین رخ دهد، انرژی ذخیره‌ی شده‌ی زیادی از زمین آزاد می‌شود و احتمال بروز زلزله‌هایی با شدت بالا کاهش می‌یابد.
گسل مسبب زلزله‌ی خوی یکی از شاخه‌های گسل شمال تبریز است
دانشیار گروه مهندسی عمران ژئوتکنیک دانشگاه تبریز در خصوص گسل تبریز گفت: گسلی که کلانشهر تبریز در کنار آن قرار گرفته، گسل شمالی تبریز نام دارد و طول شناخته‌شده این گسل حدود ۱۹۰کیلومتر است. به‌طوری‌که از نزدیکی‌های قره چمن و علی‌خلج در حومه بستان‌آباد آغاز شده و بعد از عبور از تبریز به سمت صوفیان رفته و در این قسمت به دو شاخه تقسیم می‌شود، بخشی به سمت تسوج و سلماس و بخش دیگر نیز به سمت میشو حرکت می‌کند و گسل مسبب زلزله‌های خوی، گسل سیه‌چشمه - خوی است که یکی از شاخه‌های گسل شمال تبریز می‌باشد و نشان‌دهنده‌ی فعال بودن گسل‌های منطقه است.
تفاوت‌های گسل شمال تبریز و گسل آناتولی شرقی
وی در تشریح جزئیات و تفاوت‌های گسل تبریز و گسل آناتولی شرقی که منجر به وقوع زلزله‌ی ترکیه شده است، یادآور شد: گسل مسبب زلزله ترکیه، آناتولی شرقی است که از حرکت صفحه‌ی عربستان با صفحه‌ی ترکیه شکل‌گرفته است، درحالی‌که گسل شمال تبریز ناشی از فشار وارد شده از صفحه‌ی عربستان و گسل اوراسیا به صفحه‌ی ایران است؛ بنابراین هیچ ارتباطی بین گسل آناتولی شرقی و گسل شمال تبریز وجود ندارد و حتی مکانیزم این دو گسل نیز کاملاً متفاوت با یکدیگر است؛ به‌طوری‌که مکانیزم گسل شمال تبریز به‌صورت شیب لغز راست گرد و مکانیزم گسل آناتولی شرقی به‌صورت شیب لغز چپ گرد است.
اخلاقی خاطرنشان کرد: با توجه به اینکه گسل شمال تبریز یکی از گسل‌های بسیار فعال محسوب می‌شود، ما نباید نسبت‌به وقوع زلزله‌هایی با شدت پایین ناشی از این گسل نگران باشیم چراکه این زلزله‌ها میزان انرژی ذخیره‌شده در زمین را آزاد کرده و از وقوع زلزله‌هایی با شدت بالا جلوگیری می‌کند، ولی ما باید به‌هرحال آمادگی خود را برای وقوع یک زلزله با شدت بالا حفظ کنیم درحالی‌که هیچ‌کس نمی‌تواند زمان دقیق وقوع این زلزله شدید را پیش‌بینی کند و این نگرش تنها شامل کلانشهر تبریز نبود و شامل سایر کلان‌شهر‌ها ازجمله تهران نیز می‌باشد.
نقشه‌ی تدقیق حریم گسل شمال تبریز
وی با اشاره به تهیه‌ی نقشه‌ی دقیق حریم گسل شمال تبریز توسط مرکز راه، مسکن و شهرسازی وزارت راه و شهرسازی افزود: ضوابط بسیار مهمی در این نقشه تعیین شده است که از جمله می‌توان به ضوابط ساخت‌وساز در اطراف گسل شمال تبریز اشاره کرد و این نقشه تدقیق لازم‌الاجرا ازسوی دستگاه‌های ذی‌ربط است. براساس سازوکار تعریف‌شده در این نقشه، نباید هیچ ساخت‌وساز مکان‌های حساس، خدمات‌رسان و امدادی و ... در حریم ۳۰۰متری گسل (۱۵۰متر از سمت راست و ۱۵۰ متر از سمت چپ) انجام شود و ساختمان‌های احداث شده از قبل نیز باید جابجا و منتقل شوند.
دانشیار گروه مهندسی عمران ژئوتکنیک دانشگاه تبریز در خصوص عوامل تاثیرگذار در بالا و پایین بودن میزان شدت زمین لرزه‌ها نیز گفت: ما هرچه قدر به خط گسل نزدیک‌تر شویم، میزان خطر زلزله نیز بیشتر می‌شود و در کلانشهر تبریز بیشترین نزدیکی به خط گسل شامل حاشیه‌ی اتوبان پاسداران از جمله شهرک باغمیشه و رشدیه می‌باشد البته علاوه‌بر نزدیکی و دوری از خط گسل عوامل دیگری نیز در میزان تخریب زلزله تخریب توسط زلزله وجود دارد که از جمله آن می‌توان به فرکانس طبیعی ساختمان‌ها (شامل مصالح، وسعت، ارتفاع ساختمان‌ها و لایه‌بندی ساختمان‌ها) و نزدیکی این فرکانس به فرکانس قالب زلزله اشاره کرد.
وی ادامه داد: عامل دیگر عبارت است شرایط ساختگاه منطقه‌ای که ساخت و ساز‌ها در آن منطقه انجام می‌شود و معمولاً رطوبت آبرفتی موجب تشدید خطرات زلزله در این مناطق می‌شود. برهمین اساس معمولاً در تهیه‌ی طرح‌های جامع و تفصیلی شهرها، باید تعیین کاربری اراضی برای خدمات مختلف شهری برمبنای اثر ساختگاه در تشدید و تخفیف میزان زلزله‌ها لحاظ شده و نوع ساخت‌وساز در این مناطق نیز باید براساس پهنه بندی صورت گیرد که متأسفانه این موضوع بسیار مغفول مانده است.
اهمیت بروزرسانی و تجهیز ایستگاه‌های شتاب نگاری
وی همچنین با اشاره به اهمیت بروزرسانی و تجهیز ایستگاه‌های شتاب نگاری در استان، افزود: خوشبختانه در سال‌های اخیر تقریباً ۱۸ ایستگاه از ۴۰ ایستگاه موجود در استان تجهیز و بروزرسانی شده است، اما باید با یک همت مضاعف دستگاه‌های شتاب نگار قدیمی را که علاوه بر استهلاک، قابلیت‌های کمتری نسبت به دستگاه‌های جدید که بر خط هستند، دارند، تعویض کنیم.
استفاده از سیستم‌های هشدار سریع در بسیاری از کشور‌های دنیا
اخلاقی با اشاره به استفاده از سیستم‌های هشدار سریع در بسیاری از کشور‌های دنیا گفت: اکنون در بسیاری از کشور‌های دنیا یکی از پیشرفت‌های بزرگ در بحث زلزله‌نگاری، استفاده از سیستم هشدار سریع است. به‌طوری‌که با استفاده از زمان رسیدن امواج P و بقیه امواج از جمله R و S که امواج بسیار خطرناکی هستند، اطلاع‌رسانی لازم به مسئولین ذی‌ربط و حتی مردم داده می‌شود که زلزله‌ای در راه است و هرچقدر زمان بین امواج P و امواج S و R زیاد باشد، میزان آمادگی و عکس‌العمل در برابر وقوع زلزله بیشتر می‌شود. در زلزله ترکیه در شهر آنکارا این زمان تقریبا بیش‌از یک دقیقه بود و مردم توانسته‌اند از خانه‌های خود بیرون آمده و آسیب کمتری ببینند.
وی تاکید کرد: در بسیاری از کشور‌های دنیا با استفاده از سیستم هشدار سریع می‌توانند شریان‌های حیاتی ناشی از پیامد‌های زلزله مانند آتش سوزی را کنترل کنند به‌طوری‌که شیر‌های گاز به‌صورت اتوماتیک بسته می‌شود، قطار‌ها در ایستگاه‌های مترو سریعاً متوقف شده و مردم قطار‌ها را تخلیه می‌کنند، آسانسور‌ها سریعاً در محل طبقات متوقف شده و افراد از آن خارج می‌شوند و در کل با استفاده از این سیستم هشدار می‌توانند از افزایش میزان تخریب‌های ناشی از پیامد‌های زلزله جلوگیری کنند و در کنار این موضوع با استفاده از سیستم هشدار سریع به تمامی ارگان‌ها، سازمان‌ها و نهاد‌های امدادرسان و خدمت‌رسان از جمله بیمارستان‌ها، پلیس، نیرو‌های امدادی و ... اطلاع‌رسانی می‌شود تا در مدت زمان بین امواج P، S و R آمادگی خود را حفظ کند.
ضرورت آموزش و اطلاع رسانی مباحث مربوط به زمین لرزه در طول سال
دانشیار گروه مهندسی عمران ژئوتکنیک دانشگاه تبریز در خصوص اهمیت آموزش و اطلاع رسانی مباحث مربوط به زمین لرزه در طول سال، گفت: متأسفانه مباحث مربوط به زلزله و مقاوم‌سازی ساختمان‌ها تنها در ایامی مطرح و مورد توجه قرار می‌گیرد که ما دچار این بحران شده‌ایم و بعد از فروکش کردن این موضوع، به فراموشی سپرده می‌شود؛ درحالی‌که ما باید همواره در رسانه‌ها نسبت‌به آموزش عمومی و تخصصی این موضوعات اقدام کنیم.
وی با انتقاد از عدم رعایت استاندار‌های لازم در ساخت و ساز‌ها یادآور شد: ما به دلیل دانش بالا در بحث طراحی ساختمان، مشکل خاصی در این حوزه نداریم و مشکل اصلی ما در بحث اجرا و ساخت و ساز است بطوریکه متاسفانه در بسیاری از ساخت و ساز‌ها از مصالح و اصول استاندارد استفاده نمی‌شود که این کار موجب ایجاد خسارت و تلفات بسیار زیاد در زمان وقوع زلزله می‌شود.
اخلاقی در خاتمه بر اهمیت مقاوم سازی بنا‌های تاریخی در کنار سایر ساختمان‌های فعلی تاکید کرده و گفت: مسئولین ما باید نسبت‌به مقاوم سازی تمامی ساختمان‌ها از جمله مراکز تجاری، مسکونی، اداری، حساس و مخصوصاً بنا‌های تاریخی اقدام کنند چراکه حفظ بنا‌های تاریخی نیز جزء ضروریات است و ما نباید اجازه دهیم حوادثی مانند تخریب ارگ بم و یا تخریب اماکن تاریخی ترکیه در کشور و شهر ما نیز تکرار شود.
