احتمال وقوع زلزله‌ای شبیه ترکیه در تهران چقدر است؟ / غول خفته در تهران بیدار می‌شود؟
دبیر کارگروه ملی زلزله و لغزش لایه‌های زمین گفت: «نکته بسیار مهمی که وجود دارد این است که در کلان شهر تهران بر اساس آمارها، حدود یک چهارم پلاک‌های ثبتی در بافت فرسوده است. بافتی که گذر‌های تنگ و ساختمان‌های ناپایدار با تراکم جمعیتی بالا دارد. اگر روزی نه در تهران که در مجاورت تهران زلزله‌ای با بزرگی زلزله تهران رخ بدهد، این ساختمان‌های داخل تهران که در این بافت فرسوده قرار دارند، به هیچ وجه باقی نخواهند ماند. دوباره تاکید می‌کنم که زلزله خارج از تهران رخ بدهد از این‌ها چیزی باقی نخواهند ماند. حالا شما تصور کنید که درداخل تهران یک زلزله بزرگ رخ بدهد، چه خواهد شد!»
علی بیت اللهی، مدیر بخش مرکز زلزله شناسی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در خصوص زلزله‌های اخیر در خوی، ترکیه، سوریه و حتی روسیه، عنوان کرد: «در ابتدا لازم است به این نکته اشاره کنم که زلزله‌های اخیر هیچ ارتباطی با یکدیگر ندارند. این را گفتم، زیرا عمدتا وقتی چنین اتفاق‌هایی رخ می‌دهد، بعضی از ما‌ها گمان می‌کنیم که یک ارتباطی میان آن‌ها وجود دارد و ممکن است ادامه‌دار شود. براساس بررسی‌های انجام شده، روند لرزه‌ها در زمین تغییری نکرده است و قرار نیست با زنجیره‌ای از زلزله‌ها در یک منطقه مواجه باشیم.»
وی ادامه داد: «اما همانطور که می‌دانید ایران یکی از کشور‌های لرزه‌خیز در جهان است و با توجه به پویایی و دینامیکی که در صفحه‌های خشکی کره زمین است و این صفحه‌ها در حال حرکت هستند و گاهی حرکت‌های همگرای این صفحات نسبت به هم، منجر به تجمع تدریجی تنش می‌شود. به طوری که در همین ایران ما، حرکت صفحه عربی به سمت پلیت ایران، همواره یک تنش، مستند تاریخی را رقم می‌زند. بعد از رسیدن به یک سطحی از لایه‌های زمین که در آنجا امکان مقاومت بیشتری وجود ندارد، لایه‌هایی که در فاصله ۴۰ کیلومتری زمین هستند، ده‌ها کیلومتر گسیخته می‌شوند و آن تنش عظیم رهایی پیدا می‌کند. این نظام در تمامی نقاط زمین حاکم است.»
او افزود: «در جنوب ترکیه حرکت و بازشدگی بحرالمیت (دریای مرده) موجب تنش انباشت شده‌ای می‌شود که محل تلاقی سه پلیت بسیار مهم است. آناتولی، آفریقا و صفحه عربی. در زلزله اخیر ترکیه این میزان تنشی که درباره‌اش توضیح دادم، به شکل شدیدی انباشته شده بود. به طوری که حتی محققان ترک هم به این نکته اشاره کرده‌اند که اصلا فکر نمی‌کردند چنین زلزله عظیمی رخ دهد. این زلزله به حدی بزرگ بود که حتی پس لرزه‌های آن به اندازه یک زلزله بزرگ است و پیش بینی می‌شود که این پس لرزه‌ها تا یک سال آینده ادامه داشته باشد.»
این استاد دانشگاه تصریح کرد: «واقعیت این است که متاسفانه ایران و ترکیه به سمت شرق و افغانستان و پاکستان و شمال هند و چین در یک کمربنده ناآرام قرار گرفته‌اند. البته به این نکته هم اشاره کنم که زلزله‌هایی مانند زلزله ترکیه که لایه‌های زمین را در هم بشکند هر چند دهه یک بار رخ می‌دهد و زمان می‌برد که میزان تنش در بخش‌های مختلف زمین آنقدر انباشته شود که منجر به چنین زلزله‌ای شود. اما به هرحال هر دوره‌ای یک مجموعه‌ای از این اتفاقات رخ می‌دهد و یک روند ثابت خواهد بود.»
وی در خصوص نگرانی از وقوع زلزله در تهران عنوان کرد: «به طور کلی از نظر سطح خطر لرزه‌ای و احتمال وقوع زلزله، ما بی‌هنجاری خاصی در گسل‌های لرزه‌زای تهران و اطراف تهران مشاهده نمی‌کنیم. یعنی نه خبری از بی هنجاری لرزه‌ای است و نه لرزه‌های زمین افزایش پیدا کرده‌اند. حتی میزان ناآرامی پوسته زمین هم تغییری نکرده است که کنجکاو بشویم این گسل‌ها خارج از روال طبیعی لرزه‌خیزی خودش رفتار می‌کند. اما وجود ۲۷ گسل کوچک و بزرگ در خاک تهران و محدوده پایتخت، نشان می‌دهد که این نقطه بسیار لرزه‌خیز و حساس است. نکته بسیار مهم در خصوص تهران این است که این گسل‌های موجود، آبرفت‌های جوان تهران را نیز قطع می‌کند. به این معنی است که برخی از این گسل‌ها از این آبرفت‌ها هم جوان‌تر هستند و این تحولات و فعالیت‌های جدید زمین است که نشان می‌دهد تهران پتانسیل زلزله را دارد.»
این استاد ژئوفیزیک تاکید کرد: «متاسفانه طی این چند دهه اخیر در راستای کاهش خطر و ریسک زلزله در تهران هیچ اقدام مناسبی انجام نشده است. ما در حوزه نظارت بر امنیت ساختمان‌ها، مدیریت بحران، آموزش و همینطور توجه ویژه و مستمر به موضوع احتمال وقوع زلزله در تهران، عملکرد بسیار ضعیفی داشتیم. طی این سال‌ها صرفا هرگاه در نقطه‌ای از ایران زلزله‌ای رخ داده یا اطراف ایران دچار حادثه شده‌اند، موضوع احتمال زلزله در تهران مطرح شده است. آن هم آنقدر مقطعی و کوتاه بوده است که بلافاصله از افکار عمومی پاک شده است. مسئله این است که این روند نوسانی در رفتار‌ها و نگرانی‌ها، هیچ وقت نتیجه خوبی نداشته است و به همین دلیل هم بوده که تا امروز اقدام مناسبی در خصوص تاب آوری در برابر زلزله احتمالی در تهران انجام نشده است.»
وی در خصوص تصویر احتمالی تهران بعد از زلزله عنوان کرد: «اگر بخواهیم یک تصویرسازی در این خصوص انجام دهیم که مبتنی بر واقعیت باشد، من توجه خوانندگان را به یک نکته بسیار ظریف و مهم جلب می‌کنم. حتما بسیاری از مردم تصاویر و فیلمهای بسیاری را از زلزله مهیب جنوب ترکیه را دیده‌اند. زلزله‌ای به این بزرگی که برخی از مراکز لرزه نگاری، بزرگی آن را ۸ ریشتر اعلام کرده‌اند، خیلی دیر به دیر در کره زمین رخ می‌دهد. یعنی عملا جزء زلزله‌های نادر و بسیار ویژه است که پوسته زمین بسیار کم آن را تجربه کرده است؛ بنابراین به هیچ وجه زلزله‌ای به این بزرگی در کشور ما رخ نخواهد داد.
اما در همین زلزله بزرگ که مشاهده کردید، قطعا در عکس‌های محدوده‌های اطرافش دید که برخی از خانه‌ها در کنار خانه‌ای که خراب شده‌اند، همچنان استوار و سالم باقی مانده‌اند؛ بنابراین اگر ساخت و ساز در تهران و باقی شهر‌ها اصولی و درست انجام شود، تصویر زلزله تهران چندان وحشتناک نخواهد بود؛ بنابراین راه و راهکار وجود دارد و نباید فقط به این فکر کرد که یک زلزله مهیب می‌آید و همه چیز را خراب می‌کند.»
بیت‌اللهی در پایان افزود: «اما نکته بسیار مهمی که وجود دارد این است که ما در کلان شهر تهران بر اساس آمارها، حدود یک چهارم پلاک‌های ثبتی در بافت فرسوده است. بافتی که گذر‌های تنگ و ساختمان‌های ناپایدار با تراکم جمعیتی بالا دارد. اگر روزی نه در تهران که در مجاورت تهران زلزله‌ای با بزرگی زلزله تهران رخ بدهد، این ساختمان‌های داخل تهران که در این بافت فرسوده قرار دارند، به هیچ وجه باقی نخواهند ماند. دوباره تاکید می‌کنم که زلزله خارج از تهران رخ بدهد از این‌ها چیزی باقی نخواهند ماند. حالا شما تصور کنید که در داخل تهران یک زلزله بزرگ رخ بدهد، چه خواهد شد. ضمن اینکه در تهران در بافت‌های غیرفرسوده هم ساختمان‌های غیراستاندارد وجود دارد. اما در کنار این موضوع باید به این نکته هم اشاره کنم که احتمال وقوع زلزله‌ای به بزرگی زلزله ترکیه در تهران، بسیار بسیار کم است، اما بعید نیست. زیرا به طور کلی زلزله‌های احتمالی ایران در یک حد متوسط هستند و خیلی ویرانگر نیستند و برای مقابله با این‌ها خیلی اقدامات می‌توان انجام داد که تلفات جانی و مالی بسیار کمتری داشته باشیم.»
