سیگنال مثبت ایران به اروپا در بحث اوکراین؟ / تزریق خون تازه در رگ‌های مذاکرات احیای برجام؟
همین موضوع به اقتصاد کشور و معیشت مردم آسیب‌های جدی و فراوانی وارد کرده و نارضایتی عمومی را افزایش داده است. تصویب قطعنامه‌های مختلف در مجمع‌عمومی و کمیته‌های فرعی سازمان ملل علیه تهران در کنار ادعای غرب در مورد کمک پهپادی ایران به روسیه در جنگ اوکراین همگی زمینه‌ساز یک اجماع بین‌المللی علیه ایران شده که هر روز ابعاد آن در حال تکمیل‌شدن است.
این روز‌ها اما اخباری پیرامون مسائل سیاست خارجی ایران در جریان است که به نظر می‌رسد تحرکات تازه‌ای از سوی تهران برای برون‌رفت از شرایط فعلی شکل‌گرفته است. شاید مهم‌ترین موضوعی که اخیراً برای ایران در سیاست خارجی بحران‌آفرینی کرده و خواهد کرد، ادعای کمک پهپادی ایران به روسیه باشد که با وجود تکذیب تهران، غربی‌ها آن را به معنای مشارکت ایران با روسیه در جنگ اوکراین تلقی می‌کنند و تلاش دارند تا هم راستا با مسکو با ایران نیز برخورد کنند. وقوع چنین شرایطی هرچقدر به نفع روسیه خواهد شد برای ایران عواقب جبران‌ناپذیری به دنبال خواهد داشت.
بااین‌حال به نظر می‌رسد ساختار تصمیم‌گیری ایران اگرچه دیر به این نتیجه رسیده است که برای نجات کشور از شرایط فعلی، و بهبود معیشت مردم و اقتصاد کشور باید تحرکات خود را برای احیای برجام افزایش دهد، زیرا کلید فوری و اولیه برای حل مشکلات کشور در کوتاه‌مدت احیای توافق هسته‌ای خواهد بود. در همین رابطه واسطه ها به نظر برای از سرگیری گفتگوها مجددا فعال شده اند. ناصر کنعانی سخنگوی وزارت خارجه ایران ۶ اسفند به‌صراحت از ابراز علاقه ایران به احیای توافق سال ۲۰۱۵ سخن گفته بود، اگرچه همچنان آمریکا را «شایسته» مذاکره مستقیم ندانسته است.
یک روز بعد از آن هم ویلیام برنز رئیس سازمان سیا آمریکا در پاسخ به سؤال شبکه سی‌بی‌اس گفت: ایران هنوز برنامه‌ای برای از سرگیری سلاح هسته‌ای ندارد؛ و تهران آن را از اواخر سال ۲۰۰۳ به حالت تعلیق درآورده است. این سخنان با اظهارات حسین امیر عبداللهیان وزیر امور خارجه ایران که در جریان سفر دوم اسفند خود به عراق بیان داشت همخوانی دارد؛ او به شبکه العالم گفته بود: وزیر خارجه عراق در بازگشت از واشنگتن حامل این پیام بود که طرف آمریکایی برای جمع‌بندی توافق آمادگی دارد. آقای امیر عبداللهیان در نکته‌ای مهم‌تر گفته بود که پیام‌هایی بین ما و طرف آمریکایی از طریق واسطه به‌صورت NON-PAPER (سند غیررسمی) تبادل شده است.
همچنین مطابق خبری که پایگاه العربی جدید منتشر کرده است آقای امیر عبداللهیان در سفری که به ژنو خواهد داشت؛ با مقامات اروپایی دیدار خواهد کرد و در خصوص توافق هسته‌ای با آن‌ها به رایزنی خواهد پرداخت. در همین راستا لارنس نورمن خبرنگار وال‌استریت ژورنال هم در توییتی از سفر احتمالی رافائل گروسی مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در هفته آینده به ایران خبر داد و نوشت احتمالاً گزارش پادمانی آژانس که معمولاً با گزارش فصلی ارائه می‌شود، تا اواخر هفته آینده که نتیجه سفر گروسی به تهران مشخص می‌شود منتشر نمی‌شود.
این خبر‌ها اگرچه هیچ‌کدام شگفت‌انگیز نیست، ولی در شرایطی که بسیاری از مرگ برجام سخن می‌گویند می‌تواند حیات تازه‌ای به مذاکرات احیای برجام بدهد و تا حدودی هم نشانه‌ای از تغییر رویکرد هرچند اندک در سیاست خارجی ایران به سمت تنش‌زدایی با غرب تلقی شود. البته بعد از وقوع جنگ اوکراین و فرصت‌هایی طلایی که ایران قبل از آن برای حل‌وفصل پرونده خود از دست داد هم اکنون احیای برجام پیچیده‌تر شده است، باتوجه‌به سنگ‌اندازی‌های روسیه و نارضایتی شدیدی که غرب از ماجرای پهپادها دارد، ایران باید در یک بازی چندوجهی به‌گونه‌ای عمل کند که با جلب نظر همه بازیگران از جمله روسیه که احتمال ایجاد اخلال در مسیر توافق را دارد به تأمین منافع خود بپردازد.
شاید سفر قریب‌الوقوع وزیر خارجه ایران به مسکو هم با این موضوع ارتباط داشته باشد. خبر‌هایی که اخیراً پیرامون نقش ایران در حمایت از روسیه منتظر شده است تا حدودی دارای نشانه‌هایی از تلاش ایران برای رهایی از عواقب جنگ اوکراین است. ایران احتمالاً تلاش می‌کند با تعدیل سیاست شرق‌گرایی روسیه محور خود، به سمت نوعی توازن در سیاست خارجی در جهت ایجاد یک فضای بازی بهتر در مذاکرات حرکت کند. یکی از مهم‌ترین خبر‌ها در راستای چنین موضوعی را پایگاه اکسیوس در پنجم اسفند منتشر کرد که نوشت ایران از تحویل موشک‌های بالستیک خود به روسیه صرف‌نظر کرده است. این خبر برای غربی‌ها که نگران ارتقا همکاری نظامی ایران و روسیه بودند مثبت تلقی می‌شود؛ مخصوصاً اینکه در همان روز ایران در کنار چین و هند به قطعنامه محکومیت حمله روسیه به اوکراین رأی ممتنع داد.
یک روز بعد از آن هم وزارت دفاع بریتانیا اعلام کرد که از ۱۵ فوریه از پهپاد‌های ایرانی در جنگ اوکراین استفاده نشده است. تمایل به تبادل زندانیان بین دو طرف هم وجود دارد و ایران اخیراً تعدادی از شهروندان غربی از جمله یک خانم ۲۵ساله اسپانیایی را آزاد کرد.
همه این عوامل فضای تحلیلی را به سمت نوعی خوش‌بینی احتیاط‌آمیز نسبت به احیای برجام برده است. بااین‌حال تجربه نشان می‌دهد، مذاکرات و روند فرساینده آن بار‌ها به آستانه امضا توافق رسیده و در یک‌لحظه همه چیز به حالت اول برگشته است؛ بنابراین نباید با ساده‌انگاری و خوش‌بینی بیش‌از‌حد در مورد تحرکات دیپلماتیک اخیر برخورد کنیم. همان‌طور که به‌موازات این اظهارات تقریباً مثبت؛ لفاظی‌های دو طرف علیه همدیگر هرگز قطع نشده است. جان کربی، سخنگوی شورای امنیت ملی کاخ سفید در پنجم اسفند مدعی شد ایران حمایتش از روسیه در جنگ را گسترش داده و مسکو در عوض به تهران وعده همکاری‌های بی‌سابقه دفاعی در زمینه الکترونیک و پدافند هوایی داده است. در ششم اسفند اتحادیه اروپا هم در یک بسته تحریمی جدید به همراه ۱۲۱ فرد و نهاد روسیه‌ای ۷ شرکت ایرانی را نیز تحریم کرد.
همان‌طور که اشاره شد ایران هم هنوز حاضر به مذاکره مستقیم با آمریکا نیست، بنابراین اگرچه تلاش‌های ایران برای ایجاد یک فضای تنفس تا حدودی مشهود است و تمایلاتی هم از سوی غرب دیده می‌شود؛ ولی عوامل بی‌شماری بر آغاز مذاکرات هسته‌ای و سپس روند به‌نتیجه‌رسیدن آن دخالت دارند که ما را وادار می‌کنند با تردید و احتیاط زیادی تحلیل کنیم و بیشتر منظر تحولات آینده باشیم.
