جنگ اوکراین، آفریقا را به میدان نبرد ژئوپلتیک چین، روسیه و آمریکا تبدیل کرد

روزنامه "ساوث چاینا مورنینگ پست" در تحلیلی درباره تاثیرات ژئوپلتیکی جنگ در اوکراین بر قاره سیاه نوشته است:

به گزارش روزنامه "ساوث چاینا مورنینگ پست"، «این جنگ باعث بدتر شدن بحران غذایی در کشورهای آفریقایی از جمله مصر، نیجریه، سومالی، سودان، اریتره و کنیا که به شدت به گندم وارداتی از روسیه و اوکراین وابسته هستند، شد چون زنجیره تامین را مختل و دسترسی به گندم و کودهای ارزان قیمت از سمت دریای سیاه را قطع کرد.

با ورود جنگ اوکراین به دومین سالش، تنش‌ها بین چین و روسیه از یک طرف و آمریکا از سوی دیگر افزایش یافته و ناظران می‌گویند آفریقا به میدان نبرد ژئوپلیتیکی آنها تبدیل شده است.

گوستاوو دِکاروالیو، پژوهشگر ارشد در حوزه روابط روسیه و آفریقا و عضو برنامه حکمرانی و دیپلماسی آفریقا در انستیتوی امور بین‌الملل آفریقای جنوبی، می‌گوید که این جنگ عمدتاً تأثیری غیرمستقیم بر روابط چین و آفریقا داشته در حالی که روابط دیپلماتیک، نظامی و اقتصادی آنها قوی مانده است.

او گفت، اما "این درگیری از این بابت که چین و غرب برای نفوذ در آفریقا رقابت می‌کنند باعث ایجاد حساسیت‌های ژئوپلیتیکی شد."

چین، آمریکا و روسیه برای جلب نظر کشورهای آفریقایی دست به خودشیرینی دیپلماتیک زده‌اند. آمریکا ماه گذشته میلادی جنت یلن، وزیر خزانه داری و لیندا توماس-گرینفیلد، سفیرش در سازمان ملل را به دنبال تقویت تمرکزش بر این قاره با هدف مقابله با نفوذ فزاینده چین و واداشتن تعداد بیشتری از کشورهای آفریقایی به محکوم کردن حمله روسیه به اوکراین، به سرعت به آفریقا فرستاد.

همچنین هیات دیگری از فرستاده‌های ویژه آمریکا در اجلاس اتحادیه آفریقا در شهر آدیس آبابا، پایتخت اتیوپی شرکت می‌کند.

روسیه از یک سال پیش که "عملیات نظامی ویژه" خود را در اوکراین آغاز کرد، سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه خود را سه بار به این قاره فرستاده تا در ضمن مواجهه کشورش با انزوای جهانی برای جلب نظر کشورهای آفریقایی تلاش کند.

همچنین کین گانگ، وزیر امور خارجه چین نیز ماه گذشته میلادی از پنج کشور آفریقایی - اتیوپی، آنگولا، گابن، بنین و مصر – بازدید کرد.

مسکو تعامل نظامی خود را با کشورهای آفریقایی از جمله لیبی، بورکینافاسو، سودان، مالی و جمهوری آفریقای مرکزی افزایش داده، جایی که در آن شرکت امنیتی روسیه یعنی گروه واگنر – شامل نیروهای مزدور طرفدار کرملین – به تامین امنیت دولت‌ها یا رهبران کودتاچی می‌پردازد. در سال 2021، زمانی که فرانسه با دولت نظامی حاکم بر کشور مالی قطع رابطه کرد، این کشور حوزه غرب آفریقا با روسیه توافقی برای وارد کردن مربیان نظامی که عمده آنها متعلق به همین گروه بوده‌اند، منعقد کرد.

بسیاری از کشورهای آفریقایی سعی کرده‌اند از رقابت ابرقدرتی بین پکن و واشنگتن دور مانده و ترجیح داده‌اند که غیرمتعهد بمانند. سال گذشته که آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا به آفریقای جنوبی سفر کرد، نالدی پاندور، وزیر روابط و همکاری بین‌الملل این کشور گفت این که غرب کشورهای آفریقایی را وادار به محکوم کردن روسیه کند "رفتار ارباب وارانه" است. پاندور در ماه اوت گفت: "یک چیز که از آن خوشم نمی‌آید این است که آنها بگویند یا باید این کار یا یک کار دیگر را انتخاب کنی."

ماه مارس سال گذشته میلادی، آفریقای جنوبی با بیش از دوازده کشور آفریقایی دیگر به همراه چین به قطعنامه سازمان ملل در محکومیت حمله روسیه به اوکراین رای ممتنع دادند.

چین همچنین به غرب گفته که کشورها را نباید برای جانبداری تحت اجبار قرار داد. در بیانیه‌ای که پس از تماس تلفنی شی جینپینگ، رئیس‌جمهور چین و سیریل رامافوسا، همتایش از آفریقای جنوبی در مارس سال گذشته میلادی منتشر شد، آمده است: "هر دو طرف توافق دارند که چین و آفریقای جنوبی موضع بسیار مشابهی درباره مساله اوکراین داشته و کشورهای مستقل حق دارند به صورت مستقل درباره مواضع خودشان تصمیم بگیرند."

دِکاروالیو اظهار کرد، بسیاری از کشورهای آفریقایی از مدت‌ها قبل، در پیش گرفتن رویکرد غیرمتعهد در قبال مناقشات ژئوپلیتیک جهانی را ترجیح و خودمختاری و استقلال خود را در اولویت قرار می‌دهند.

او اظهار کرد: "با این وجود همچنان رقابت بین قدرتهای جهانی تشدید می‌شود، نگرانی‌هایی وجود دارد مبنی بر اینکه کشورهای آفریقایی ممکن است هر چه بیشتر بین دو طرف گیر بیفتند. رای ممتنع آفریقایی‌ها به قطعنامه مربوط به درگیری اوکراین و روسیه در سال 2022 در سازمان ملل نشان دهنده اکراه برخی کشورهای آفریقایی در زمینه اتخاذ مواضع در نزاع‌های جهانی است."

جیسون لی، یک پژوهشگر برنامه شرق آسیا در اندیشکده "مرکز استیمسون" واقع در واشنگتن اظهار کرد، موضع جهانی چین در قبال جنگ اوکراین هر زمان که ممکن بوده مبتنی بر ادامه روند عادی روابط بوده و رویکرد آنها در قبال روابط با آفریقا نیز استثنا نیست.

او خاطرنشان کرد: "چین امیدوار به تاب آوردن این توفان آن هم با ادامه تجارت نه فقط با روسیه بلکه همچنین با جهان است. همانطور که مشاهده کرده‌ایم، تجارت دو جانبه آمریکا-چین به رغم جنگ اوکراین و تنشها بین واشنگتن و پکن ادامه پیدا کرده‌ است. همین رویکرد درباره سایر روابط تجاری در جهان هم می‌تواند اعمال شود."

لی خاطر نشان کرد، کارزار چین برای تبلیغ خودش به عنوان یک مدافع کشورهای حامی حوزه "جنوب جهانی" می‌تواند در رویکردش در قبال جنگ اوکراین و همچنین در قبال حوزه جنوب صحرای آفریقا پیاده شود.

او خاطر نشان کرد: "کل آفریقا در قبال قطعنامه‌های مجمع عمومی سازمان ملل درباره سوریه نیز به همین شکل رای ممتنع داد. آنها انگیزه‌ای هم راستا با انگیزه چین دارند در حالی که برخی حکومت‌های آفریقایی مخالف با سیاستهای مداخله‌جویانه سازمان ملل هستند."

وی افزود: "نفع شخصی هر دو طرف در این است که نه به شکل خیلی تمام عیار از حمله روسیه و نه از اعتراضات شدید غرب حمایت کنند. چین و آفریقا با داشتن یک چنین رویکردی می‌توانند تعامل عادی خود را ادامه دهند."

دیوید شین، متخصص روابط چین و آفریقا در دانشکده روابط بین‌الملل الیوت واقع در دانشگاه جورج واشنگتن، گفت: اتکای فزاینده چین به انرژی روسیه و حمایت ضمنی این کشور از حمله روسیه به اوکراین، احتمالاً روابط پکن با آن دست از کشورهای آفریقایی که به شکلی بی سر و صدا با نقض حاکمیت اوکراین مخالف هستند و احتمالا اکثریت این کشورها را شامل می‌شود، با چالش مواجه کرده است.

شین گفت: "چین تلاش می‌کند تا در یک بندبازی ظریف هم از منطق روسیه – جنگ اوکراین تقصیر ناتو است – حمایت کند و هم به شکلی مستقیم‌تر به روسیه پیوند پیدا نکند."

آفریقای جنوبی در حال حاضر رزمایش نظامی مشترکی را با چین و روسیه برگزار می کند در حالی که آمریکا و برخی کشورهای اروپایی این اقدام را محکوم کرده‌اند.

شین اظهار کرد، زمانبندی برگزاری این رزمایش دریایی که در ماه جاری میلادی در سواحل آفریقای جنوبی برگزار می‌شود، به طور ویژه گیج کننده است.

شین خاطرنشان کرد: این رزمایش چین – و همینطور آفریقای جنوبی - را به روسیه نزدیک‌تر ساخته و کار چین را برای تبلیغ سیاست طولانی‌مدتش در حمایت از استقلال کشورها در آفریقا دشوارتر می‌کند.

پل استرونسکی، یکی از اعضای ارشد برنامه روسیه و اوراسیا در بنیاد صلح بین‌الملل کارنگی، مستقر در واشنگتن گفت، کشورهای آفریقایی جنگ اوکراین را یک جنگ دوردست اروپایی دانسته و می‌خواهند از آن دور بمانند.

استرونسکی اظهار کرد: "بسیاری از آنها نیز استانداردهای دوگانه غرب را می‌بینند؛ اینکه غرب حمایت شدیدی از اوکراین و پناهجویان اوکراینی در اروپا داشته در حالی که حمایت مشابهی را در قبال درگیری‌ها یا پناهجویان آفریقایی به عمل نیاورده است."

اما او اظهار کرد، در حالی که بسیاری از کشورهای آفریقایی به محکومیت حمله روسیه به اوکراین رای مثبت نداده‌اند، تعداد بیشتری از آنها قطعنامه‌های بعدی با موضوع نقض حاکمیت اوکراین توسط روسیه و محکومیت الحاق میزان بیشتری از اراضی اوکراین به روسیه را تایید کرده‌اند.»