نتایج بررسی کمیته علمی وزارت بهداشت درباره مسمومیت دانش‌آموزان: بخشی از دانش‌آموزان با یک ماده محرک تحریک‌کننده که عمدتا استنشاقی است، مواجهه پیدا کردند

سعید کریمی درباره بررسی‌های وزارت بهداشت در خصوص بروز مسمومیت‌هایی در برخی مدارس، گفت: به دنبال دستور وزیر بهداشت مبنی بر تشکیل کمیته علمی و بررسی مسمومیت‌هایی که در مدارس ایجاد شد، بلافاصله کمیته‌ای با بیش از ۳۰ نفر از بهترین دانشمندان مرتبط با این موضوع اعم از متخصصین ریه، سم‌شناسی، میکروب‌شناسی، عفونی، روانپزشک، بهداشت محیط و.... تشکیل دادیم و این کمیته چند جلسه برگزار کرده است. گزارش‌های استان‌های مختلف در این کمیته بررسی شده و خود اعضا حضور میدانی پیدا کردند و به استان‌های مختلف رفتند و بیماران را شخصا ویزیت و مدارک را بررسی کرده‌اند.

وی با بیان اینکه نتایجی که اعلام می‌کنم، نتایج بررسی‌ها و جمع‌بندی کمیته علمی است، گفت: این قضیه دارای چند بخش است؛ بخشی از دانش‌آموزان با یک ماده محرک تحریک‌کننده که عمدتا استنشاقی است، مواجهه پیدا کردند. این بخش قسمتی از مجموعه بچه‌هایی که به اورژانس فرستاده شده‌اند، است.

وی ادامه داد: یک بخش دیگر مربوط به دانش‌آموزانی است که در کنار دانش‌آموزانی بودند که با ماده محرک مواجهه داشتند و اضطراب و نگرانی به آنها منتقل شده است. بخش سوم هم مربوط به کسانی است که اصلا در آن مدرسه‌ای که ماده محرک با تعدادی از دانش‌آموزان تماس پیدا کرده، نبودند، اما در اخبار این موضوع را خواندند و عوارض‌شان ناشی از آثار روحی روانی بوده که بر آنها گذاشته شده است.

کریمی ادامه داد: دانش‌آموزانی که در معرض این ماده محرک قرار گرفتند، عمدتا ابراز می‌کنند که ۱۰ تا ۱۵ دقیقه بعد از استشمام یک «بو» که این بو متفاوت است و بوهای مختلفی مطرح شده است، دچار علائم تحریکی تنفسی مانند سوزش گلو، سرفه، تنگی نفس و علائم اشک‌ریزش شدند و به دنبال این علائم تحریکی دیگر مانند دل‌درد، ضعف و بی‌حالی و در برخی از این بچه‌ها و افرادی که در معرض این ماده محرک بوده‌اند، بی‌حسی اندام‌ها بوده است که اینها علایم مواد محرک است.

وی با بیان اینکه موادی که می‌توانند برای انسان آسیب‌زا باشند، در چند دسته تقسیم می‌شوند، افزود: برخی از آن‌ها گازهای خطرناک، جنگی و کشنده هستند، اما موادی که بچه‌های ما با آن تماس پیدا کردند، اصلا از این نوع گازها نبوده است و تا به امروز خدا را شکر موردی از فوت نداشته‌ایم. همچنین علائم جسمی جدی و پایدار که نیاز به بستری طولانی در بیمارستان داشته باشد، نداشتیم. عمده این بچه‌ها، بعد از مراجعه به مراکز درمانی، زیر شش ساعت درمان و مرخص شدند. البته تعدادی از بچه‌ها که به بیماری‌های زمینه‌ای مانند آسم مبتلا بودند یا سابقه تشنج داشتند، به بستری بیشتری نیاز داشتند، اما هیچ موردی از فوت نداشتیم و بیماران هم وقتی مراجعه کرده‌اند، بعد از طی دوره درمانی و اطمینان از اینکه مشکل جدی ندارند، مرخص می‌شوند.

کریمی گفت: ماده محرک که استنشاقی است، خودش حالت گازی دارد، اما لزوما آن ماده اصلی ممکن است گاز نباشد، بلکه می‌تواند یک ماده جامد باشد؛ به صورت پودر یا خمیر یا حتی مایع باشد که وقتی روی شوفاژ یا بخاری ریخته می‌شود یا در اثر حرارت محیط می‌تواند تبخیر شود و بعد علائم تحریکی را ایجاد کند.

وی تاکید کرد: بر این اساس در مدرسه نیاز به یکسری آموزش‌ها وجود دارد. مدیران مدرسه قبل از اینکه بچه‌ها وارد حیاط یا کلاس شوند، چک کنند و اگر در داخل کلاس بو یا علائم تحریکی است و مشکوک شدند، اطمینان حاصل کنند که مشکلی در کلاس نباشد.این آموزش‌ها بسیار اهمیت دارد و مدیران مدرسه از این مسیر می‌توانند آرامش ایجاد کرده و در عین حال مسولان مدرسه از آن محیط حفاظت کنند.

وی گفت: در بررسی‌های ما شاید کمتر از ۱۰ درصد بچه‌ها کسانی هستند که واقعا با یک ماده محرک مواجه شدند و این علایم را داشتند. در کنار این، تعداد بیشتری از بچه‌ها در همان مدارس، وقتی می‌بینند دوست‌شان علائم تحریکی پیدا کرده، دل درد دارد یا بی‌حال شده، بچه‌ها دچار اضطراب می‌شوند و ممکن است بدون اینکه مواجهه‌ای با عامل تحریکی واقعی داشته باشند، همین علائم را پیدا کنند. در اینجا خیلی مهم است که بتوانیم آرامش را برقرار کنیم. یک بچه وقتی ببیند که معلمش، کادر مدرسه و سایر دانش‌آموزان مضطربند، این اضطراب به او منتقل می‌شود. بنابراین حتما سعی کنند که ضمن حفظ خونسردی با سرعت و دقت دستورالعمل‌هایی را که آموزش و پرورش برای مدارس ارسال کرده، اجرا کنند. به عنوان مثال مهمترین کار این است که وقتی این مواد تحریک‌کننده جایی است، از آن محل دور شوند. باید بچه‌ها را از کلاس یا هر محیطی که این مواد محرک وجود دارد، دور کنند. البته نیاز نیست که خیلی هول کنند تا خدایی نکرده بچه‌ها از پله بیفتند و آسیب ببینند، بلکه با خونسردی، اما با دقت و سرعت، بچه‌ها را از محیط دور کنند.

کریمی گفت: کار اشتباهی که انجام می‌شود، این است که بلافاصله در و پنجره‌ها را باز می‌کنند، اما وقتی بچه‌ها را از محیط دور کردند، اتفاقا باید در و پنجره‌ها بسته باشد تا عوامل بهداشت محیط و کسانی که می‌خواهند نمونه‌برداری کنند، بتوانند نمونه‌های خوب بگیرند و بتوانیم بهتر بررسی کنیم.

معاون درمان وزارت بهداشت گفت: این مواد محرک، لزوما یک ماده هم نیست که اسمش را بگوییم و انواع مختلف دارند. عمدتا هم مواد دم دستی هستند و برخلاف آنچه که برخی اظهار کردند، مواد دم‌دستی هستند که می‌توانند تحریک ایجاد کنند. در عین حال به تیم‌های اورژانس اعلام کردیم که تریاژ را از همان محیط آغاز کنند و نیاز نیست همه این بچه‌ها که برخی مضطربند و ... به بیمارستان منتقل کنند. زیرا عوامل اضطرابی را تشدید می‌کند. همانجا تریاژ انجام شود و کسانی که علائم واقعی دارند، منتقل می‌شوند و کسانی که علائم اضطرابی است، با اطمینان بخشی در محل، مشکل‌شان رفع می‌شود.

کریمی با بیان اینکه بنابراین طبق برآوردها کمتر از ۱۰ درصد از موارد علائم واقعی بودند و عمدتا مربوط به بحث‌های اضطرابی است، گفت: از طرفی کسانی هستند که اصلا در محیط و مدرسه‌ای که مواد محرک وجود داشته، نبودند، اما وقتی اخبار را دیده و شنیده‌اند دچار اضطراب شدند. به طوری که ممکن است در مدرسه هیچ چیز جدی نباشد، اما همان علائم برای بچه‌ها ایجاد شود. اینجا نقش رسانه‌ها مهم است که در عین آگاهی‌بخشی و آموزش نباید اضطراب ایجاد کنند. به خصوص در یکی دو روز اخیر بسیاری از مواردی که تماس گرفته شده، وقتی اورژانس مراجعه کرده، بحث‌های اضطرابی بوده است.

کریمی گفت: از این مواد محرک نمونه‌هایی داریم و یکسری از تست‌ها مثبت شده، اما این تست‌ها نیاز به چک مجدد و قطعیت دارد و بر این اساس باید دوباره برای آزمایشگاه مرجع ارسال شود و بعد از تایید آزمایشگاه مرجع، تایید و بعد اعلام شود که این اقدامات در حال انجام است. از نظر اطلاعاتی و امنیتی هم که دارند کار می‌کنند که اگر عامدانه بوده و دست‌هایی است، بتوانند اقدامات لازم را انجام دهند.

وی گفت: از نظر پزشکی این مواد محرک معمولا با آب شسته می‌شوند. بنابراین اگر بچه‌ای علائم را داشت، بهتر است شست‌وشو انجام شود، همچنین افرادی که نزدیک به عامل محرک باشند، ممکن است لباس‌هایشان الوده شود و دوباره بر اثر تماس با لباس، همان علایم تشدید شود. بنابراین لباس‌ها عوض شوند و شست و شو کنند و مایعات بنوشند. معمولا بعد از چند ساعت علائم برطرف می‌شود و اگر نیاز به اقدامات بیشتر داشته باشند، در بیمارستان درمان انجام می‌شود. امیدواریم هرچه سریع‌تر این مشکل رفع شود و بچه‌ها با آرامش مدرسه روند.

وی در پاسخ به سوال ایسنا، درباره نوع این مواد محرک، گفت: این مواد از دسته گازهای جنگی، اعصاب، تاول‌زا و خطرناک نیستند. یکسری مواد محرک داریم که یک ماده نیستند و چند ماده‌اند و در نمونه‌های ما هم اثبات شده که چند نوع ماده است که می‌توانند علائم تحریکی ایجاد کنند. باید نمونه‌های مثبت را مجددا به آزمایشگاه مرجع بفرستیم و در صورت تایید قطعی، اعلام می‌کنیم. در عین حال خود گاز هم خیلی مهم نیست‌. زیرا رویکرد ما در برخورد با این گازها یکی است و شامل درمان‌های علامتی و شست‌شو است و اگر اختلالات اسید یا باز به ندرت ایجاد کرده باشد، در بیمارستان‌ها درمان می‌شود. فقط بچه‌هایی که بیماری زمینه‌ای دارند، ممکن است علایمشان بیشتر شود، مراقبت کنند و داروهایشان همراه‌شان باشد. مثلا اگر آسم دارند، اسپری همراه خود داشته باشند و سریع از محیط دور شوند.

کریمی در پاسخ به سوال دیگر ایسنا، درباره برخی اظهارات مبنی بر عوارض بلند مدت احتمالی ناشی از این مواد، گفت: معمولا مواد محرک عوارض طولانی مدت ندارند و زودگذر بوده و به قصد ایجاد آسیب‌های پایدار استفاده نمی‌شوند. تا امروز هم عارضه‌ای به این صورت نداشتیم. در آینده هم باید بررسی‌های بیشتر شود. اما به نظر نمی‌رسد عارضه طولانی مدت داشته باشد. حداقل بررسی‌های ما تاکنون عمدتا عوامل محرک زودگذر را نشان داده است.

وی در پاسخ با سوال دیگر ایسنا مبنی بر ضرورت انجام آزمایشات از سوی خانواده‌ها، گفت: کسانی که علامت‌دار باشند در مراکز درمانی بررسی می‌شوند و اگر مشکوک به چیزی باشند، مرکز درمانی طبق دستورالعمل آزمایش‌های لازم را می‌گیرند اما اینکه بخواهند از روی اضطراب، چک‌آپ کنند، جایگاهی ندارد و نیاز نیست‌ در آزمایشاتی هم که تاکنون انجام دادیم، عمدتا بالای ۹۰ درصد همه چیز نرمال بوده و آن کمتر از ۱۰ درصد هم علائم آزمایشگاهی جدی برای بچه‌ها ایجاد نکرده و علائم گذرای بالینی شامل ضعف و تحریک تنفسی بوده است. ضعف از آنجایی که این مواد حالت اکسیدان دارند و عوامل آنتی‌اکسیدان را کم می‌کنند، علایم ضعف و بی‌حالی و ضعف اندام تحتانی ایجاد می‌شود که این‌ها هم طبق بررسی‌هایی که تا امروز انجام شده، به نظر نمی‌رسد جدی و ماندگار باشد و گذرا بوده است.

وی گفت: در کشورهای دیگر هم شبیه این اتفاق افتاده که البته وسعتش متفاوت بوده است. برخی از این اتفاقا ناشی از اشتباه انسانی است‌. مثلا در آزمایشگاه مدرسه دقت نکرده و باعث شده بچه‌ها در معرض ماده محرک قرار گرفته‌اند. در عین حال نوع عمدی این اقدامات هم در کشورهای دیگر هم گزارش‌هایی هست، اما عمدتا خطاهای ناخواسته بوده است.

وی درباره برخی اظهارات مبنی بر بروز مسمومیت در یکی از ایستگاه‌های مترو نیز گفت: این مواد محرک در هر محیط سربسته‌ای می‌تواند اتفاق بیفتد. نباید برای مردم اضطراب ایجاد کرد. مهمترین موضوع این است که از محیطی که ماده محرک هست، دور شوند. درباره مترو هم تاکنون گزارشی مبنی بر اینکه ماده جدی وجود داشته باشد، نیست. وقتی جو اضطراب وجود داشته باشد، هر کس در هر جایی ممکن است، احساسی پیدا کند. باید هرچه سریعتر آرامش روانی بازگردد و مردم بدانند که انقدر که فکر می‌کنند موضوعات خطرناک وجود ندارد. تاکنون گزارشی مبنی بر اینکه مسمومیت جدی در مترو رخ داده باشد، ما نداریم.