آیا چین می‌تواند با میانجیگری بین مسکو و کی‌یف جنگ اوکراین را پایان دهد؟
وزارت خارجه چین اعلام کرده که این کشور با هر دو طرف در تماس است. سفر قریب الوقوع شی جین پینگ به روسیه و برنامه تماس ویدئویی او با رئیس‌جمهوری اوکراین به گمانه‌زنی‌ها در مورد تلاش چین برای زمینه‌چینی در راستای انجام مذاکرات صلح بین مسکو و کی‌یف دامن زده است.
چرا چین برای میانجیگری تلاش خواهد کرد؟
چین به طور سنتی از دخالت در مناقشه‌هایی که دیگر کشور‌ها درگیر آن هستند پرهیز می‌کند. با این حال توافق اخیر عربستان و ایران که با میانجیگری پکن صورت گرفت، نشان‌دهنده عزم چین برای نقش‌آفرینی بیشتر در عرصه بین‌المللی به عنوان یک قدرت بزرگ سیاسی و اقتصادی است.
وانگ ژییانگیو، استاد حقوق دانشگاه هنگ کنگ می‌گوید: «شی مایل است که در سطح جهان به عنوان دولتمردی در نظر گرفته شود که میزان نفوذ آن به اندازه رهبر آمریکا است.»
از سوی دیگر پکن قصد دارد با انتقاد‌های مطرح‌شده مبنی بر اینکه چین در جریان جنگ اوکراین از نیروی مهاجم یعنی روسیه حمایت کرده است مقابله کند. تلاش چین برای میانجیگری در جنگ اوکراین هزینه چندانی نخواهد داشت، اما سود آن برای پکن در صورت موفقیت روند صلح، قابل توجه خواهد بود.
پیشنهاد چین برای برقراری صلح بین مسکو و کی‌یف چیست؟
چین از هر دو طرف درگیر در جنگ اوکراین خواسته است تا به صورت مرحله به مرحله برای کاهش تنش تلاش کنند. این طرح درنهایت به پیشنهاد جامع آتش‌بس که ۱۲ ماده دارد منتهی می‌شود. این سند که از سوی پکن پیشنهاد شده است «راه‌حل سیاسی بحران اوکراین» نام دارد.
پکن در طرح پیشنهادی خود خواستار محافظت از افراد غیرنظامی شده است. چین همچنین بر لزوم احترام به حق حاکمیت همه کشور‌ها تاکید کرده است. با این حال پکن از محکومیت تهاجم نظامی روسیه به اوکراین خودداری کرده است.
استقبال محتاطانه روسیه و اوکراین
ایالات متحده و ناتو به تلاش‌های چین برای میانجیگری بین روسیه و اوکراین با دیده شک و تردید می‌نگرند. با این حال مسکو و کی‌یف به طور محتاطانه از طرح چین استقبال کرده‌اند.
اوکراین تاکید کرده است که راه‌حل‌های پیشنهادی برای برقراری صلح را تنها پس از خروج نظامیان روسیه از قلمرو اوکراین بررسی خواهد کرد. کی‌یف به طور خاص از طرح چین به دلیل عدم تاکید بر «عقب‌نشینی روسیه به مرز‌های به رسمیت‌شناخته‌شده پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی سابق در سال ۱۹۹۱» انتقاد کرده است. اوکراین البته تاکید می‌کند که «بخش‌هایی از طرح» پیشنهادی چین را قابل قبول می‌داند.
در مقابل روسیه می‌گوید که طرح پیشنهادی چین را با «ریزه‌کاری‌های» آن بررسی خواهد کرد. این در حالی است که حداقل در کوتاه مدت چشم‌انداز روشنی برای برقراری صلح بین روسیه و اوکراین دیده نمی‌شود.
آمریکا ضمن انتقاد از موضع پکن تاکید می‌کند که چین به طور علنی خود را بی‌طرف و در پی دستیابی به صلح نشان می‌دهد، اما همزمان «روایت غلط» روسیه درباره جنگ اوکراین را تکرار می‌کند. واشنگتن همچنین چین را به کمک به روسیه متهم می‌کند. دولت جو بایدن، رئیس‌جمهوری ایالات متحده اخیرا پکن را متهم کرد که ارسال سلاح‌های مرگبار به روسیه را مدنظر دارد. پکن این ادعا را رد کرده است.
ناتو نیز تاکید می‌کند که چین اعتبار چندانی برای قرار گرفتن در جایگاه میانجی بین روسیه و اوکراین ندارد.
چین چه نقشی می‌تواند ایفا کند؟
تحلیلگران بر این باور هستند که چین برای نشاندن روسیه و اوکراین پشت میز مذاکره راه دشواری در پیش دارد. به گفته آن‌ها میانجیگری بین ایران و عربستان به مراتب هدف آسانتری از برقراری صلح بین مسکو و کی‌یف محسوب می‌شد.
یون سان، مدیر برنامه چین در مرکز استیمسون، مستقر در واشنگتن می‌گوید: «عربستان سعودی و ایران در واقع می‌خواستند گفتگو کنند و روابط را بهبود ببخشند، این در حالی است که روسیه و اوکراین حداقل فعلا چنین چیزی نمی‌خواهند.»
با این حال یون سان تاکید می‌کند که شی جین پینگ می‌تواند به عنوان رابط غیرمستقیم بین روسیه و اوکراین نقش‌آفرینی کند. به گفته وی ایفای چنین نقشی می‌تواند آغازگر حرکتی باشد که به انجام مذاکرات صلح منجر شود. او البته قبول دارد که در شرایط فعلی چنین چیزی محتمل به نظر نمی‌رسد، زیرا هر دو طرف بر موضع خود پافشاری می‌کنند.
ترکیه نیز سال گذشته چند هفته پس از آغاز تهاجم نظامی روسیه به اوکراین تلاش کرده بود چنین نقشی ایفا کند، اما این تلاش‌ها بی‌نتیجه بود.
پکن چه ابزار‌هایی در برابر روسیه و اوکراین در اختیار دارد؟
گروهی از کارشناسان معتقدند که چین نسبت به ترکیه موقعیت بهتری برای میانجیگری در جنگ اوکراین دارد، زیرا ابزار‌های بیشتری برای اعمال فشار بر روسیه خواهد داشت.
چین مهمترین متحد روسیه محسوب می‌شود. پکن همچنین یکی از خریداران نفت روسیه است و همزمان با تحریم‌های گسترده غرب علیه مسکو، بازار داخلی خود را روی عرضه کالا‌های روسی باز نگه داشته است.
از سوی دیگر چین اهرم‌های فشاری نیز در برابر اوکراین خواهد داشت. ساموئل رامانی، کارشناس امور روسیه در دانشگاه آکسفورد معتقد است که کی‌یف تمایلی به محروم کردن خود از سرمایه‌گذاری چین برای بازسازی اوکراین نخوهد داشت.
وی می‌افزاید که ولودیمیر زلنسکی تلاش خواهد کرد تا با موضع‌گیری‌های سرسختانه، چین را به سمت ارسال سلاح به روسیه سوق ندهد.
پکن پس از الحاق شبه‌جزیره کریمه به روسیه در سال ۲۰۱۴ میلادی روابط تجاری خود را با مسکو و کی‌یف گسترش داد. این در حالی است که چین الحاق کریمه به خاک روسیه را به رسمیت نمی‌شناسد.
آیا چین می‌تواند یک میانجی صادق بین اوکراین و روسیه باشد؟
روابط نزدیک چین با روسیه باعث خواهد شد تا نگاه‌ها به تلاش‌های پکن برای میانجیگری در جنگ اوکراین با شک و تردید همراه باشد. پکن و مسکو پیش از این اعلام کرده بودند که به دنبال «شراکت نامحدود» در روابط دوجانبه هستند.
هرچند چین از زمان تهاجم نظامی روسیه به اوکراین خواستار برقراری صلح بین دو طرف شده، اما پکن بار‌ها موضع مسکو مبنی بر تهدید روسیه از سوی ناتو را تکرار کرده است. مقام‌های چین همچنین از کمک‌های نظامی کشور‌های غربی به اوکراین و ارسال سلاح و تانک به این کشور انتقاد کرده‌اند.
اندرو اسمال، تحلیلگر در اندیشکده «جرمن مارشال فاند» بر این باور است که چین در نظر دارد تا به سهم خود برای برقراری صلح بین مسکو و کی‌یف تلاش کند، اما پکن به دنبال اعمال فشار بر ولادیمیر پوتین یا فدا کردن روابط خود با روسیه نیست.
