چرا صد‌ها مسافر نوروزی به خانه بازنگشتند؟

نوروز وقت سفر است. هنگامه بهار طبیعت که صدای جویبار‌ها و پرندگان آدم را مست می‌کند، اما سیل خودرو‌ها در جاده‌ها هر سال هزاران نفر را به کام مرگ می‌برد یا مصدوم می‌کند. حوادثی دلخراش که خانواده‌های زیادی را از همان روز‌های جشن سال نو عزادار می‌کند.

حوادث ترافیکی یکی از مشکلات مهم اجتماعی کشور است. سانحه‌های دلخراشی که به علت بی‌احتیاطی رانندگان، خواب آلودگی، رعایت نکردن قوانین از جمله سرعت بالا رخ می‌دهند. اما کیفیت پایین و ناایمن بودن خودرو‌ها این حوادث را به صحنه مرگ مبدل می‌کند. حوادثی که البته جاده‌های غیر استاندارد و نقاط حادثه خیز نیز در بروز آن‌ها سهم مهمی دارند. حوادثی که در بسیاری از کشور‌ها اگر هم رخ دهند تا این حد مرگبار نیستند.

تا حدود ۱۵ سال پیش سالانه حدود ۲۷ هزار نفر در حوادث ترافیکی کشور جان خود را از دست می‌دادند و حدود ۲۰ برابر این تعداد نیز مصدوم می‌شدند. از اواخر دهه ۸۰ با اجباری شدن بستن کمربند ایمنی و کاهش سرعت مجاز در جاده‌ها، میزان مرگ و میر حوادث رانندگی تا حدی کاهش یافت و به حدود ۱۵ تا ۱۸ هزار نفر در سال رسید، اما بعد از آن در یک روند خطی ثابت ماند و اکنون نیز سالانه حدود ۱۶ تا ۱۷ هزار ایرانی در حوادث رانندگی جان خود را از دست می‌دهند و اقدام مهمی برای کاهش این میزان بالای کشته انجام نشده است.

آمار‌های سازمان پزشکی قانونی نشان می‌دهد در سال ۱۳۹۹ در مجموع ۱۵ هزار و ۳۹۶ نفر بر اثر حوادث رانندگی در کشور جان باختند. این آمار در سال ۱۴۰۰ نه تنها کاهشی نداشت بلکه با ۹ درصد افزایش به ۱۶ هزار و ۷۷۸ نفر رسید. به این ترتیب به طور میانگین هر روز ۴۵ نفر در سال ۱۴۰۰ در حوادث ترافیکی ایران جان خود را از دست دادند. بیشترین میزان این مرگ‌ها در استان‌های فارس با ۱۲۴۱ کشته، تهران با ۱۲۱۱ کشته، خراسان رضوی با ۱۰۲۸ کشته و سیستان و بلوچستان با هزار و ۵ کشته ثبت شد. کمترین آن نیز در استان ایلام با ۱۲۷ کشته بود.

آمار مصدومان حوادث ترافیکی، بزرگی فاجعه را بهتر نشان می‌دهد. سازمان پزشکی قانونی تعداد مصدومان حوادث ترافیکی سال ۱۴۰۰ را ۳۱۷ هزار و ۱۲۰ نفر اعلام کرده است. این میزان در سال ۱۳۹۹ بر اساس آمار رسمی ۲۷۶ هزار و ۷۷۱ نفر است که حدود ۱۴.۶ درصد افزایش را نشان می‌دهد. بیشترین تعداد مصدومان این حوادث در سال ۱۴۰۰ به ترتیب در استان‌های تهران با ۳۶ هزار و ۱۲۳ نفر، خراسان رضوی با ۲۷ هزار و ۱۴۰ نفر، اصفهان با ۲۴ هزار و ۸۵۶ نفر و استان فارس با ۲۰ هزار و ۹۳۴ نفر بوده است. کمترین مصدومان حوادث ترافیکی نیز در استان ایلام با ۲۴۲۱ نفر ثبت شده است که البته حدود ۲۰۰ نفر از مصدومان این استان در سال ۱۳۹۹ بیشتر است.

گر چه آمار رسمی سازمان پزشکی قانونی، کل مصدومان این حوادث را نشان نمی‌دهد و فقط نمایانگر تعداد کسانی است که به علت شکایت و تشکیل پرونده به این سازمان مراجعه داشته‌اند، اما روند افزایشی مصدومان و فوتی‌های تصادفات رانندگی در کشور یک زنگ خطر مهم را به صدا درآورده که نشان می‌دهد، برنامه‌های کشور برای کاهش این حوادث موفقیت آمیز نبوده است. برنامه‌هایی که سازمان‌های مختلف از جمله وزارت صمت و خودروسازان برای بهبود کیفیت خودروها، وزارت بهداشت برای سرعت بخشیدن و بهبود کیفیت خدمات درمانی مصدومان، وزارت راه در استانداردسازی جاده‌ها، نیروی انتظامی و وزارت کشور در نظارت و پایش تردد‌ها و مجلس را برای اصلاح قوانین به چالش می‌کشد.

مقایسه مرگ‌های رانندگی در ایران و اروپا

گزارش سازمان جهان بهداشت (WHO) نشان می‌دهد: به طور متوسط روزانه ۳۶۰۰ نفر و سالانه ۱.۳ میلیون نفر در سراسر جهان بر اثر حوادث رانندگی جان خود را از دست می‌دهند. این میزان در اتحادیه اروپا با حدود ۴۵۰ میلیون نفر جمعیت در سال ۲۰۲۰ حدود ۱۸ هزار و ۸۰۰ کشته بود که کاهش ۳۷ درصدی را نسبت به سال ۲۰۱۹ نشان می‌دهد و فقط حدود ۱۲ درصد بیش از میزان مرگ‌های ترافیکی در ایران است در حالی که جمعیت آن حدود ۶ برابر جمعیت ایران است.

خسارت اقتصادی حوادث رانندگی در ایران نیز رقم بزرگی است. رئیس سابق پلیس راه کشور در سال ۹۷ میزان خسارت حوادث رانندگی را سالانه حدود ۲ هزار میلیارد تومان برآورد کرد. زمانی که دیه انسان ۳۰۰ میلیون تومان بود. مبنای این آمار البته دقیق به نظر نمی‌رسد، زیرا در سال ۹۷ بر اساس اعلام سازمان پزشکی قانونی کشور ۱۷ هزار و ۱۸۳ نفر در حوادث رانندگی جان باختند؛ بنابراین فقط میزان دیه این افراد عددی در حدود ۵ هزار میلیارد تومان است. با این حال سردار تیمور حسینی، کل هزینه خسارت‌های مالی و جانی تصادفات رانندگی را در ایران ۵ درصد تولید ناخالص ملی برآورد کرده است، رقمی که البته از سوی سردار هادیانفر، رئیس پلیس راهور در سال ۱۴۰۰ تا ۷ درصد نیز برآورد شده است.

خسارت مالی حوادث رانندگی در ایران امسال با توجه به تعیین نرخ دیه به میزان ۹۰۰ میلیون تومان باز هم بیشتر می‌شود و اگر روند افزایشی تلفات رانندگی ادامه پیدا کند، شاهد ارقام بزرگتری خواهیم بود. این خسارت البته در کنار هزینه‌های درمان بیش ۳۰۰ هزار مصدوم این حوادث و خسارت‌های مربوط به از کارافتادگی، غیب از کار، قطع عضو و معلولیت‌های دائمی حدود ۴۴ هزار نفر و خسارت‌های روانی آسیب دیدگان و خانواده‌های آن‌ها بسیار بیشتر است.

بخش مهمی از این خسارت‌های عظیم مالی و جانی درست در اولین ماه سال رخ می‌دهد. فروردین ماهی که از چند روز مانده به شروع آن، سفر‌های نوروزی در سراسر کشور شروع می‌شود. همزمان با شروع این سفر‌ها از ۲۵ اسفند، طرح نوروزی نیروی انتظامی نیز برای مراقبت‌های جاده‌ای آغاز می‌شود و البته موج افزایشی مرگ‌های رانندگی نیز همزمان شروع می‌شود. نوروز ۱۴۰۱ این حوادث جان ۱۱۰۰ نفر را در ایران گرفت و امسال به گفته سردار رادان، فرمانده نیروی انتظامی تا ۶ فروردین تعداد جان باختگان سوانح رانندگی به ۴۷۰ نفر رسید.

در قانون برنامه توسعه هفتم کاهش ۵۰ درصدی تلفات حوادث رانندگی پیش‌بینی شده و در صورت اجرای موفق این برنامه تعداد جان باختگان حوادث رانندگی تا پنج سال آینده باید به کمتر از ۸ هزار نفر برسد

رئیس پلیس راهور اعلام کرد: بیش از ۲۷ درصد از تصادفات جاده‌ای به دلیل واژگونی اتفاق می‌افتد و علت اصلی این واژگونی‌ها بی‌توجهی رانندگان به جلو و ناشی از خستگی و خواب آلودگی است. به این ترتیب در اولین روز‌های سال نو روزانه ۴۰ نفر از هموطنان بر اثر تصادف جان خود را از دست می‌دهند.  در هفته اول سفر‌های نوروزی امسال ۲۵ میلیون تردد بین استانی و شهرستانی تا روز سوم فروردین به ثبت رسیده است که این رقم در مقایسه با سال ۱۴۰۰ حدود ۵۴ درصد و نسبت به سال ۱۴۰۱ حدود ۱۱ درصد افزایش یافته است.

سفر‌های نوروزی هنوز ادامه دارد. بیشترین مقصد سفر‌های مردم با خودرو‌های شخصی نیز به گفته سردار حسن مومنی، رئیس پلیس راه کشور، استان‌های مازندران، گیلان، خراسان رضوی، تهران، اصفهان و فارس است البته بیشترین تلفات این حوادث نوروزی در استان‌های سیستان و بلوچستان، فارس، کرمان، خراسان رضوی، اصفهان، خوزستان، هرمزگان، مرکزی و بوشهر رخ می‌دهد.

۳۴۵ هزار مصدوم قربانی حوادث رانندگی

سرهنگ «حسین رمضانی» معاون اجرایی پلیس راهور نیز اعلام کرد: خسارت مالی ناشی از حوادث رانندگی در طول سال به کشور بیش از هفت درصد از تولید ناخالص ملی است و سالانه بیش از ۳۴۵ هزار نفر در این حوادث مصدوم می‌شوند. او البته عامل انسانی و اشتباه رانندگان را مهمترین عامل در بروز حوادث رانندگی می‌داند.

سردار هادیانفر، رئیس پلیس راهنمایی و رانندگی بی توجهی به پیشگیری از بروز حوادث رانندگی را عامل مهم افزایش سوانح ترافیکی می‌داند. او می‌گوید: بیمه‌ها سالانه ۳۵ هزار میلیارد تومان برای پرداخت خسارات تصادفات پرداخت می‌کنند، اما برای پیشگیری هزینه نمی‌کنند.

به گفته او، در قانون برنامه توسعه هفتم کاهش ۵۰ درصدی تلفات حوادث رانندگی پیش‌بینی شده و در صورت اجرای موفق این برنامه تعداد جان باختگان حوادث رانندگی تا پنج سال آینده باید به کمتر از ۸ هزار نفر برسد. در این صورت باید هر سال ۱۰ درصد از تعداد فوتی‌های تصادفات کم شود.

رئیس پلیس راهور گفت: با توجه به اینکه اکنون آمار مرگ‌ومیر سالانه تصادفات در کشورمان حدود ۱۷ هزار نفر است، اگر بتوانیم تا پایان سال ۱۴۰۲ حداقل هزار و ۷۰۰ نفر از این آمار کم کنیم و متناسب با آن، تعداد مجروحان را نیز کاهش دهیم، در آن صورت توانسته‌ایم به اهداف قانون برنامه در ۱۴۰۲ برسیم.

شرط کاهش ۵۰ درصدی تلفات رانندگی در برنامه هفتم

او معتقد است: رسیدن به این هدف نیازمند همکاری همه ارگان‌های مسئول است. باید نوعی مدیریت توسط بالاترین مسئول اجرایی کشور اعمال شود و تکالیف قانونی دستگاه‌های مختلف مشخص و همه آن‌ها بسیج شوند.

رئیس پلیس راهور فراجا ادامه داد: رسیدن به موفقیت در کاهش ۱۰ درصدی آمار جان‌باختگان تصادفات صرفا با عملکرد پلیس راهور اتفاق نمی‌افتد و هلال‌احمر، اورژانس، بیمارستان‌ها، امداد خودروها، رسانه‌ها و … نیز باید نقش خود را در این زمینه ایفا کنند. قوانین مرتبط با راهنمایی و رانندگی نیز بازدارندگی خود را از دست داده اند و باید بازنگری شوند. رفع نقاط حادثه خیز جاده ها، افزایش کیفیت خودرو‌ها و رعایت قوانین راهنمایی و رانندگی برای کاهش خطا‌های انسانی از جمله الزامات رسیدن به این هدف است. بیمه‌ها نیز نقش مهمی در این زمینه دارند به شرطی که به جای اینکه صرفا دیه یا هزینه‌های درمانی را پرداخت کنند در حوزه پیشگیری و کاهش تصادفات نیز نقش داشته باشند، زیرا به ازای هر ۲۰۰ میلیون تومان سرمایه گذاری در حوزه پیشگیری یک کشته و ۲۰ مجروح تصادفات رانندگی کم می‌شود.

هادیانفر افزود: هر چقدر دولت و بیمه‌ها با نوسازی ناوگان حمل و نقل عمومی و اقدامات پیشگیرانه برای کاهش تصادفات هزینه کنند، نه تنها اتلاف منابع نیست بلکه سرمایه گذاری بلند مدت برای کشور است، زیرا برآورد شده است که به ازای هر یک فوتی حوادث رانندگی، ۸.۳ میلیارد تومان به کشور خسارت وارد می‌شود.

جمع‌بندی

مرگ سالانه حدود ۱۶ هزار هموطن در جاده‌ها و راه‌های کشور یک چالش مهم ملی است. مرگ‌های انسان ساخته‌ای که کودکان بسیاری را یتیم و هزاران خانواده را داغدار می‌کند. مرگ‌هایی که می‌توان با اقدامات موثر مسئولان مانند ارتقای کیفیت و ایمنی خودروها، (داخلی یا خارجی) بهبود خدمات اورژانس و درمان حادثه دیدگان، اصلاح نقاط حادثه خیز جاده‌ها، آموزش همگانی و پرتکرار در رسانه‌ها برای رانندگی ایمن و همزمان سختگیری در جلوگیری از رانندگی در حالت خواب آلودگی، رانندگی بین خطوط و با سرعت مطمئن از میزان آن کاست. اقداماتی که هیچ کس بر لزوم انجام آن‌ها شک ندارد، اما انجام نمی‌شود و حاصل آن هزاران مسافری است که درست در روز‌های جشن و سفر و استراحت از بین ما می‌روند و اطرافیان و جامعه خود را سیاهپوش می‌کنند.