از احسان علیخانی و علیرضا معتمدی تا امید حاجیلی، به دنبال کشف استعداد
تا سال‌ها موسیقی فاقد جایگاهی مطلوب در سیستم رسمی حاکمیت بود. از میانه دهه شصت نگاه‌ها کمی تغییر کرد و فصلی تازه آغاز شد. با این حال همچنان موسیقی چالشی مهم برای سیاست‌گذاران تلویزیون به‌حساب می‌آید که نمود آن در عدم اجازه نمایش سازها قابل مشاهده است. در چنین شرایطی شاهد تک صداها برای اهتمام به موسیقی هستیم. مثلا دو برنامه در شبکه چهار یعنی «شب موسیقی» و «سرنا» با اجرای رضا مهدوی از جمله تلاش‌ها در این زمینه هستند که طی سال‌های اخیر پخش شدند اما حالا خبری از هیچ کدام نیست.
تلویزیون و شبکه نمایش‌خانگی در این سال‌ها سراغ برنامه‌های استعدایابی موسیقی هم رفته‌اند که این روزها دو مورد از آن‌ها در قالب برنامه‌های «همآهنگ» و «آوای جادویی» در اختیار مخاطبان قرار گرفته است. به این مناسبت نگاهی داریم به همه برنامه‌های استعدایابی موسیقایی و مشتقات آن.
همآهنگ
دو سال پیش به طور رسمی خبر تولید مسابقه «همآهنگ» توسط سازمان اوج رسانه‌ای شد. این سازمان و زیرمجموعه آن یعنی موسسه مآوا در سال‌های اخیر تلاش کرده‌اند، رویکرد تازه در زمینه موسیقی پیش بگیرند. نماهنگ «منو بشناس» از جمله شاخص‌ترین محصولات این موسسه است که با حضور ۴۰ خواننده و با موضوع ایران تولید شد. البته تلویزیون به دلیل حضور یکی از خواننده‌ها اجازه پخش این نماهنگ را نداد!
مسابقه «همآهنگ» هم در آغاز پخش دچار حاشیه شد و پس از پخش یک قسمت به طور موقت مهر توقیف خورد. گفته می‌شود دلیل این اتفاق به موضع گیری‌های عباس غزالی، یکی از اعضای هیأت انتخاب این مسابقه در صفحه‌اش برمی‌گردد. با این حال «همآهنگ» بعد از یک هفته اجازه پخش از شبکه‌های افق و نسیم را به‌دست‌آورد.
این مسابقه رویکردی تازه به سرود دارد و تلاش کرده نگاه‌ها را نسبت به آن تغییر دهد. به همین خاطر اشعار سرودها، فقط مذهبی نیستند و طیفی گسترده از مضامین ایرانی و بومی را در بر می‌گیرند. گروه‌های سرود دختران نیز اجازه اجرا دارند و همین عامل دیگری است که به مسابقه تنوع بخشیده. توجه به آئین‌ها، سنت‌ها و امکانات بومی مناطق مختلف کشور دیگر اتفاق خوبی است که در مسابقه رخ داده. به‌رغم ویژگی‌های مثبت، «همآهنگ» می‌توانست صرفا متمرکز بر سرود نباشد و فرصت اجراهای تک نفره را هم فراهم کند. فعلا این اتفاق رخ نداده است و به‌نظر می‌رسد تمرکز این مسابقه بر همخوانی باشد.
علاوه بر عباس غزالی، امیریل ارجمند (بازیگر، آهنگساز و خواننده)، فلورا سام (بازیگر، نویسنده و کارگردان) و اشکان کمانگری (خواننده) اعضای هیأت انتخاب مسابقه «همآهنگ» هستند. شاید در نگاه نخست این ترکیب تخصصی به‌نظر نرسد اما آن‌ها تاکنون سعی کرده‌اند، اصولی نظر بدهند.
در روزهایی که توجه تلویزیون به مقوله موسیقی در پایین‌ترین سطح قرار دارد، مسابقه «همآهنگ» فارغ از نکات مثبت و منفی، فرصت خوبی برای علاقمندان این هنر است و چه بسا بتواند زمینه ساز تولید برنامه‌های متنوع استعدادیابی موسیقایی باشد.
آوای جادویی
این روزها یک مسابقه استعدادیابی خوانندگی به نام «آوای جادویی» در شبکه نمایش خانگی در حال توزیع است. محمد اصفهانی، رضا صادقی، رضا یزدانی و محمد معتمدی مربیان و داوران آن هستند؛ علیرضا افکاری مدیر هنری مسابقه است و علی اوجی مجری. ابتدا قرار بود این مسابقه ۲۶ اسفند ۱۴۰۰ از طریق تلوبیون پلاس منتشر شود اما در نهایت و با تاخیری دو ساله از طریق پلفترم فیلم نت در اختیار مخاطبان قرار گرفت.
«آوای جادویی» از فرمت کلی برنامه «د ویس» محصول شبکه ان بی سی آمریکا بهره برده و تغییراتی در نسخه وطنی‌اش ایجاد کرده است. در این مسابقه شرکت‌کنندگان یکی از قطعات معروف را اجرا می‌کنند و اگر ویژگی مطلوب برای هر کدام از مربیان را داشته باشند، به گروه آن‌ها دعوت می‌شوند.
«آوای جادویی» امکان مناسبتی است تا علاقه‌مندان به خوانندگی اجرا مقابل تماشاگران را تجربه کنند و توان خود را محک بزنند. این مسابقه نشان می‌دهد چه استعدادهای خوبی در کشور وجود دارند که می‌توانند در صورت حرکت در مسیر درست، رنگین‌کمان موسیقی کشور را تکمیل کنند.
به «آوای جادویی» نقدهایی به‌ویژه در عملکرد داوران وارد است اما ذات تولید چنین برنامه‌ای اتفاقی مهم محسوب می‌شود که هم واجد سرگرم شدن مخاطبان است و هم قابلیت معرفی چند استعداد تازه به جغرافیایی موسیقی ایران را دارد.
شب کوک
سال ۱۳۹۳ شبکه نسیم مسابقه «شب کوک» با اجرای باربد بابایی و داوری فریدون آسرایی، مهدی یغمایی و پوریا حیدری و فرهاد برنجان را روانه آنتن کرد. ابتدا قرار بود «شب کوک» برنامه استعدادسنجی در زمینه خوانندگی باشد اما فصل اول آن به شیوه «آهنگ درخواستی» پخش شد. فصل دوم برنامه اما شکل و شمایل مسابقه خوانندگی پیدا کرد که الگوی کلی آن مسابقه مشهور آمریکن آیدل بود.
«شب کوک» بر اساس نظرسنجی‌های رسمی صدا و سیما توانست بیننده‌ای قابل توجه به‌دست آورد که یکی از عوامل اصلی آن به فضای سرخوش برنامه برمی‌گردد. خالی بودن تلویزیون از چنین برنامه‌هایی را هم نمی‌توان نادیده گرفت. با این همه «شب کوک» نتوانست چهره‌هایی تازه به موسیقی ایران معرفی کند. از آن سو، تولید و پخش مسابقه ادامه نیافت و عنوان یک مسابقه جریان ساز لقب نگرفت.
بند بازی
سال ۱۴۰۰ مسابقه «بند بازی» در شبکه خانگی توزیع شد که رویکری نو به خوانندگی داشت. این مسابقه می‌خواست از میان بندهای موسیقی ایران در ژانر پاپ و پاپ تلفیقی به رای داوران و مخاطبان، بهترین‌ها را انتخاب کند.
«بند بازی» در کل، مسابقه‌ای قابل قبول برای پیگیران و علاقمندان بود؛ خاصه آن که امید حاجیلی به عنوان میزبان، ارتباط خوبی با شرکت کننده‌ها گرفت و علیرضا عصار، مهراوه شریفی‌نیا، امید نعمتی و بهروز صفاریان در مقام داور، سعی کردند بدون تعارف نظر خود را بیان کنند. این مسابقه هم خالی از ایراد نبود اما همین که امکان اجرا برای بندها را فراهم کرد و همچنین به موسیقی محلی روی خوش نشان داد، امتیازی ویژه برایش محسوب می‌شود.
بِسُرا
پیش از «همآهنگ» برنامه «بِسُرا» سال ۹۹ روی آنتن رفته بود که بخشی از آن به استعدایابی سرود اختصاص داشت. با این حال مسابقه صرفا برای گروه سنی نوجوانان بود که دختران در بخش نقالی و پسران در بخش سرود استعداد خود را محک زدند.
در این مسابقه شاهد اجراهایی خوب بودیم اما در مجموع برنامه ویژگی‌های لازم برای همراه کردن طیف گسترده‌ای از مخاطبان را نداشت. دکور نه چندان جذاب و عدم تنوع محتوایی سرودها دو عامل ضربه زننده به برنامه بودند. از آن سو اما داوران و مجری برنامه عملکردی معقول داشتند و توصیه‌های‌شان برای شرکت کننده‌ها کارآمد بود. شهروز حقی، سید جواد هاشمی و علیرضا بدیع اعضای هیئت داوران مسابقه تلویزیونی «بسُرا» بودند و محمودرضا قدیریان اجرای آن را برعهده داشت. قرار بود فصل دوم این مسابقه ساخته شود اما همچنان خبری از آن نیست.
نوترانه
شبکه سابق شما که برای دوره‌ای طولانی برنامه «هفت ترانه» را پخش می‌کرد، تصمیم به برپایی یک جشنواره گرفت به نام «نو ترانه» که رویکرد آن موسیقی نواحی بود. با تعطیلی شبکه شما، «هفت ترانه» به شبکه نسیم آمد و این‌گونه سال پیش همزمان با شب عید غدیر مراسم اختتامیه جشنواره «نو ترانه» با نام فرعی «آوای ایرانی» برگزار شد.
هوشنگ جاوید ، شهرام منظمی، حمید اکبرزاده، حمیدرضا ترکاشوند و میلاد ابراهیمی هم مسئولیت بررسی آثار را برعهده داشتند. محمود محمودی تهیه‌کننده «نو ترانه» درباره میزان استقبال از آن گفته بود: «حدود ۱۰۰۰ خواننده متقاضی برای برنامه داشتیم که از میان آن‌ها ۱۴۰ نفر به راستی آزمایی دعوت شدند و در نهایت ۴۰ خواننده وارد جشنواره شدند.»
«نو ترانه» اتفاقی مهم در عرصه موسیقی نواحی است که البته نتوانست در فضای هنری کشور جریان ساز شود. این جشنواره ظرفیت تداوم دارد؛ به شرط آن که اصولی‌تر و توام با اتفاقات ویژه باشد.
عصر جدید
مسابقه استعدایابی «عصر جدید» سه فصل روی آنتن شبکه سه رفت و در هر دوره توانست زمینه معرفی و شهرت چند خواننده را فراهم کند. این مسابقه با اجرای احسان علیخانی صرفا بر موسیقی متمرکز نبود اما توجهی ویژه به این هنر داشت.
«عصر جدید» عرصه درخشش شروین حاجی‌پور، پارسا خائف، عرفان طهماسبی، احسان یاسین، علی طولابی و ... بود. حاجی‌پور موفق به دریافت جایزه گرمی ۲۰۲۳ شد، خائف و یاسین کنسرت برگزار می‌کنند، طهماسبی تیتراژ چند سریال تلویزیونی را خوانده است و ... . از این منظر می‌توان «عصر جدید» را موفق‌ترین مسابقه در معرفی استعدایابی موسیقایی دانست.
۳ دا
سال ۹۲ شبکه سه سراغ تولید برنامه استعدایابی «۳ دا» رفت که قرار بود نوروز ۹۳ روی آنتن برود. به‌رغم شروع مقدمات ساخت مسابقه و حضور شرکت کنندگان در آن اما این اتفاق رخ نداد. شاید یکی از دلایل عقب نشینی تلویزیون، مجموعه واکنش‌های منفی بود که علیه آن شکل گرفت. توضیحات تهیه کننده این مسابقه هم افاقه نکرد. او گفته بود: «برنامه ۳ دا قرار نیست هیچ شباهتی با آکادمی‌های موسیقی خارجی داشته باشد و شکل و مدلی نو از استعدادیابی است.»
