گره کور برجام در واشنگتن
وال‌‌‌استریت‌‌‌ژورنال گزارش داده کشورهای اروپایی با توجه به پیشرفت‌‌‌های برنامه هستهای ایران کاخ سفید را برای احیای دیپلماسی با ایران تحت فشار گذاشته‌اند. این رسانه آمریکایی در گزارش ۱۲ مه-۲۲ اردیبهشت نوشت: کشورهای اروپایی که از پیشرفت‌‌‌های ایران در زمینه غنیسازی اورانیوم نگران هستند دولت بایدن را برای احیای مسیر دیپلماسی با ایران با هدف جلوگیری از بحران هستهای احتمالی تحت فشار قرار داده‌‌‌اند. با وجود این و به‌رغم بروز نشانه‌هایی مبنی بر تمایل اروپا به بازگشت به ریل برجام، اما همچنان گره برجام در واشنگتن در حال کور‌تر شدن است.
در همین ارتباط، وال‌‌‌استریت‌‌‌ژورنال در ادامه این گزارش با اشاره به موضع آمریکا که می‌‌‌گوید به دنبال راه حل دیپلماتیک برای چالش هستهای با ایران است، اما راهکار دیپلماتیکی پیشنهاد نکرده و به همین دلیل، اروپا واشنگتن را برای ارائه پیشنهادهایی در خصوص برنامه هستهای ایران تحت فشار قرار داده است، مینویسد: در اروپا این نگرانی وجود دارد که کاخ سفید قصد دارد مسائل مربوط به برنامه هستهای ایران را به بعد از انتخابات ریاست‌‌‌جمهوری آمریکا در سال ۲۰۲۴ موکول کند. طبق گزارش وال‌‌‌استریت‌‌‌ژورنال مقام‌‌‌های آمریکایی این ادعای اروپا را رد می‌‌‌کنند اما می‌‌‌گویند در واشنگتن هیچ اجماعی در خصوص اینکه چه راهکاری کارساز است وجود ندارد. دیپلمات‌‌‌های غربی به این روزنامه گفته‌‌‌اند پیشنهادهای مختلفی در دست بررسی هستند. از جمله این پیشنهادها، طرح توافق موقت است.
این در حالی است که ۱۴ فروردین‌‌‌ماه سال جاری پایگاه آکسیوس گزارش داد که ایران پیشنهاد واشنگتن برای توافق موقت را رد کرده است. آکسیوس در آن گزارش به نقل از مقام‌‌‌های اسرائیلی، دیپلمات‌‌‌های غربی و کارشناسان آمریکایی که از جزئیات طرح آمریکا مطلع بودند نوشت که طرح مدنظر کاخ سفید شامل رفع برخی تحریم‌‌‌ها در ازای توقف بخش‌‌‌هایی از برنامه هستهای ایران بود. آمریکا به ویژه روی توقف غنیسازی ۶۰درصدی ایران تاکید داشت. آن پیشنهاد در شرایطی مطرح شده بود که مقام‌‌‌های دولت آمریکا در ماه‌‌‌های قبل‌‌‌تر بارها ادعا کردند که توافق با ایران بر سر برجام «فعلا» در دستور کار کاخ سفید نیست. روزنامه وال‌‌‌استریت‌‌‌ژورنال در گزارش خود تایید کرده که جمهوری اسلامی ایران طرح توافق موقت را رد کرده است. طبق نوشته این روزنامه دیگر طرح‌‌‌هایی که آمریکایی‌‌‌ها در حال کار بر روی آن هستند طیفی از ایجاد اصلاحاتی اندک در برجام تا بازطراحی آن و رسیدن به مدلی جدید را که نام «برجام» را یدک می‌‌‌کشد اما زمان‌‌‌های غروب آفتاب و دیگر مفاد آن تغییر یافته‌‌‌اند شامل میشود.
جمهوری اسلامی ایران پیش از این چنین پیشنهادهایی از سوی کشورهای غربی را نیز مردود خوانده و گفته آنها را نمی‌‌‌پذیرد. ایران می‌‌‌گوید راستی‌‌‌آزمایی رفع تحریم‌‌‌ها، اخذ تضمین در خصوص ماندگاری برجام و رفع ادعاهای پادمانی آژانس اتمی اصلی‌‌‌ترین مطالبه در مذاکرات رفع تحریم‌‌‌ها است. دیپلمات‌‌‌های اروپایی همچنین به وال‌‌‌استریت‌‌‌ژورنال گفته‌‌‌اند تا زمانی که واشنگتن ایده‌‌‌ها و ابتکارات جدیدی پیشنهاد ندهد محک زدن نیت‌‌‌ها و خط قرمزهای تهران امکان‌‌‌پذیر نیست. روزنامه آمریکایی همچنین مینویسد کشورهای اروپایی همزمان با سیگنال‌‌‌دهی به تهران درباره کلید زدن بندی در برجام برای بازگرداندن تحریم‌‌‌های سازمان ملل علیه ایران (معروف به مکانیزم ماشه) خواستار حفظ کانال‌‌‌های دیپلماتیک با تهران هستند. این روزنامه مدعی است نمایندگان سه کشور اروپایی در اسلو با علی باقری‌کنی، مذاکرهکننده ارشد ایران دیدار کرده و به وی اطلاع داده‌‌‌اند که با اعضای غیردائم شورای امنیت در خصوص «مکانیزم ماشه» رایزنی کرده‌‌‌اند.
نشانه‌های کاهش ریسک در اروپا؟
اشاره وال استریت ژورنال به فشار اروپا بر آمریکا در حالی است که مشخص نیست آیا مواضع تروئیکای اروپایی از جمله آلمان که بعد از بروز ناآرامی‌های مهر ماه سال گذشته در ایران بسیار تند شده، به مواضع بریتانیا و به‌خصوص فرانسه نزدیک شده است؟ آیا مواضع تروئیکا قابلیت تسری به کل اتحادیه اروپا از جمله سوئد را داراست که در روزهای گذشته شاهد تروریستی اعلام کردن سپاه پاسداران در پارلمانش بودیم؟ و اینکه آیا راهبرد اروپا همچنان تفکیک بین احیای برجام و حفظ فشارهای حقوق بشری بر ایران خواهد بود؟ واقعیت آن است که فروکش کردن جو ناآرامی‌ها در ایران که برای رویکرد فمینیستی و چپ‌گرایانه کابینه دولت آلمان به‌خصوص شخص وزیر خارجه یعنی خانم آنالنا بربروک بسیار مهم بود، باعث شده تا حداقل در ظاهر شاهد آرام شدن فضا در روابط ایران و آلمان باشیم. مضاف بر این آنچه از رویکرد آلمان و سایر کشورهای اروپایی عیان بوده، حفظ فشارهای حقوق بشری و اعمال بسته‌های تحریمی علیه ایران است که همچنان ادامه پیدا خواهد کرد.
از همین زاویه شاهد بودیم که از اواخر اسفند ماه با سفر علی باقری‌کنی مذاکرهکننده ارشد ایران به اسلو و دیدار با تروئیکای اروپایی که در گزارش وال استریت ژورنال هم مورد اشاره قرار گرفته، اندکی شاهد بهبود در روابط هستیم. متعاقب این تغییر فضا، وزرای خارجه ایران و فراسه نیز ۱۷ فروردین و همزمان با دیدار وزرای خارجه ایران و عربستان برای رسمیت بخشیدن به توافق ۱۹اسفند در پکن، با یکدیگر دیدار کردند. دیداری که ۲۲ اردیبهشت منجر به آزادی دو تبعه فرانسوی از سوی ایران و گفت‌وگوی تلفنی حسین امیرعبداللهیان و کاترین کلونا شد. اقدامی که مورد استقبال مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا قرار گرفت. گفت‌وگوی تلفنی وزیر خارجه ایران با همتایان اروپایی از جمله وزیر خارجه ایرلند و به‌خصوص بلژیک نیز چندین بار برقرار بوده است. با این حال به نظر می‌رسد بر اساس تفکیکی که بین دو مساله برجام و مسائل حقوق بشری صورت گرفته، احیای توافق هستهای و ضرورت بازگشت به برجام در دستور کار تروئیکا قرار دارد، ناظر بر این واقعیت که پیشرفت برنامه هستهای ایران با غنیسازی ۶۰ درصد، لزوم بازگشت دوباره طرفین به این قرارداد را از دید اروپا ضروری کرده است. با این حال همچنان بحران اوکراین به‌عنوان یک متغیر مداخله‌گر در روند روابط ایران و اروپا نقش تاثیرگذاری ایفا می‌کند.
گره کار در آمریکا است
به رغم بروز نشانه‌ها مبنی بر کاهش ریسک تصمیم‌گیری در اروپا، اما گیر اصلی در آمریکا و در دولت بایدن است که همچنان هزینه‌های احیای برجام بر اساس بسته بورل در مرداد ماه سال گذشته و افزایش ریسک تصمیم‌گیری با نزدیک شدن به انتخابات ریاست جمهوری را برای این کشور به دنبال دارد. به‌خصوص که به نظر می‌رسد استقبال عمومی از دونالد ترامپ در حال افزایش است و این مساله پیروزی مجدد بایدن در انتخابات ۲۰۲۴ را بسیار سخت می‌کند. مساله تنها به این مسیر ختم نمی‌شود و انتقادات از رویه بایدن در درون حزب دموکرات نیز در حال افزایش است. اظهارات اخیر رابرت منندز تاییدی بر این روند در حال ظهور است. مساله سوم هم به سردرگمی دولت بایدن برای مواجهه با برجام باز می‌گردد. احیای برجام بر اساس بسته بروکسل، توافق موقت و تداوم وضعیت نه توافق نه بحران، سه گزینه‌ای است که پیش روی دولت بایدن قرار دارد، اما در عمل هیچ‌کدام گزینه مطلوبی در شرایط کنونی به شمار نمی‌رود. از همین زاویه است که می‌توان گفت پیچیدگی‌های احیای برجام نه کمتر از قبل، بلکه بیشتر شده است. حتی پروسه احیای برجام در حال عبور از زمان بیست‌وشش ماهه است که آن را مساوی با اجرایی شدن برجام از دی ماه ۱۳۹۴ تا فروردین ۱۳۹۷ می‌کند. از زاویه طولانی شدن و فرسایش چنین روندی است که همان‌گونه که آمریکا بارها اعلام کرده، مطلوبیت احیای برجام کمتر از هر زمان دیگری شده است.
