تلاش امریکا برای بازتنظیم روابط با عربستان
سفر سه‌روزه آنتونی بلینکن، وزیر خارجه ایالات متحده به عربستان سعودی روز پنجشنبه در شرایطی پایان یافت که دو طرف درباره طیف گسترده‌ای از مسائل شامل موضوع ایران، سودان، مبارزه با داعش، توسعه زیرساخت‌های منطقه‌ای، همکاری بر سر توسعه انرژی‌های پاک و مساله عادی‌سازی روابط عربستان و اسراییل به بحث و تبادل نظر پرداختند. این سفر را می‌توان مهم‌ترین تلاش امریکایی‌ها برای عبور از اختلافات و تنش‌هایی دانست که در پاییز سال گذشته میان واشنگتن و ریاض به وجود آمد. پاییز ۲۰۲۲ مقام‌های سعودی طی تفاهمی با روسیه و سایر اعضای اوپک‌پلاس موافقت کردند که تولید نفت خود را به منظور جلوگیری از کاهش قیمت کاهش دهند. این تفاهم در حالی حاصل شد که مقام‌های امریکایی معتقد بودند طی سفر جو بایدن، رییس‌جمهور ایالات متحده به عربستان، ریاض موافقت کرده بود تولید نفت خود را افزایش دهد.
در پی این اقدام عربستان، رییس‌جمهور امریکا وعده داد که ریاض به زودی با «تبعات» اقدام خود مواجه خواهد شد، اما از آن زمان تاکنون نه تنها واشنگتن نتوانسته فشار خاصی به ریاض وارد کند بلکه به نظر می‌رسد بایدن و دستیاران ارشد او در تلاش هستند واقعیت نه چندان خوشایندی را که پیش روی آن‌ها قرار دارد، بپذیرند: در صورتی که ایالات متحده خواهان رقابت با روسیه و چین در عرصه بین‌المللی است، نمی‌تواند شرکای قدرتمند منطقه‌ای را از خود دور کند. عربستان سعودی نیز با درک این واقعیت در تلاش است تا نشان دهد ریاض زیر بار دو راهی تحمیلی از سوی ایالات متحده و کشور‌های غربی از زمان آغاز حمله نظامی روسیه به اوکراین در فوریه ۲۰۲۲ نخواهد رفت و حاضر نیست در مناقشه‌هایی نظیر مناقشه روسیه - غرب و مناقشه چین- ایالات متحده دست به انتخاب یکی از طرف‌ها بزند.
فیصل بن فرحان، وزیر امور خارجه عربستان سعودی در نشست خبری مشترک با بلینکن نیز به همین موضوع اشاره کرد: «چین بزرگ‌ترین شریک تجاری ما است و طبیعی است که تعاملات زیادی میان ما و چین وجود دارد. با توجه به نقش اقتصادی رو به رشد چین در منطقه و جهان این همکاری‌ها احتمالا گسترش هم خواهد یافت، اما ما هنوز یک مشارکت امنیتی قوی با ایالات متحده داریم که این مشارکت امنیتی تقریبا هر روز به‌روزرسانی می‌شود.»
چرا امریکا از تنبیه ریاض چشم‌پوشی می‌کند؟
محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی هفته گذشته و پیش از آغاز سفر بلینکن به این کشور تلاش کرد تا نمایشی از استقلال ریاض در تصمیم‌گیری‌های سیاسی به راه بیندازد و نشان بدهد که نوع رابطه عربستان با ایالات متحده دچار تغییراتی شده است. دقیقا چند روز پیش از سفر وزیر خارجه امریکا، عربستان میزبان نیکلاس مادورو، رییس‌جمهور ونزوئلا بود که ایالات متحده طی سال‌های گذشته تحریم‌های زیادی را برای منزوی ساختن او وضع کرده است. روز سه‌شنبه، سفارت ایران در ریاض در پی توافقی که در ماه مارس با میانجی‌گری چین به نتیجه رسید، بازگشایی شد. در هفته‌های اخیر، براساس توافق جدیدی که در قالب اوپک‌پلاس صورت گرفت، عربستان متعهد شد که میزان تولید نفت خود را یک میلیون بشکه در روز کاهش بدهد. همچنین اعلام شد که در هفته جاری، وزارت سرمایه‌گذاری عربستان میزبان نشست بزرگ تاجران چینی و تاجران کشور‌های عربی خواهد بود.
حسین ایبیش، تحلیلگر ارشد موسسه کشور‌های عربی خلیج [فارس]در واشنگتن در این باره می‌گوید: «عربستان سعودی و ایالات متحده تلاش می‌کنند تا تغییرات روابط را در واقعیت چندقطبی جدید مدیریت کنند. روابط فعلی امریکا با عربستان بیشتر شبیه به روابط امریکا با متحدان اروپایی شده است. به این معنا که همکاری‌های امنیتی کلیدی و مهمی میان دو طرف در جریان است و هر دو به این همکاری‌ها تمایل دارند، اما سعودی‌ها در حال آماده شدن برای بدل شدن به یک بازیگر منطقه‌ای و جهانی هستند.»
بلینکن روز پنجشنبه در این خصوص تاکید کرد «ما از هیچ‌کس نمی‌خواهیم میان ایالات متحده و چین دست به انتخاب بزند. ایالات متحده همچنان انتخاب شماره یک بیشتر کشور‌ها در منطقه است.» روزنامه نیویورک‌تایمز نوشته است: «علاوه بر اطمینان حاصل کردن از اینکه عربستان فاصله خود را با چین و روسیه حفظ می‌کند، گروهی از مقام‌های ارشد دولت بایدن معتقدند دلایل دیگری هم بر تقویت روابط امریکا و عربستان وجود دارد. ایجاد توازن قدرت در برابر ایران، مبارزه با گروه‌های تروریستی و فروش تسلیحات امریکایی از جمله دلایلی است که این مقام‌ها به آن اشاره کرده‌اند.» به نوشته نیویورک‌تایمز، برت مک گورک و آموس هوچستاین، دو مقام ارشد شورای امنیت ملی کاخ سفید و همچنین جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی رییس‌جمهور از جمله موافقان تقویت روابط با ریاض هستند.
درخواست‌های هسته‌ای عربستان
یکی از مهم‌ترین موضوعات مورد بحث میان بلینکن و مقام‌های عربستانی در طول این سفر مساله برنامه هسته‌ای عربستان بود. در حالی که در گذشته چندین بار ولیعهد سعودی از ایالات متحده برای توسعه برنامه هسته‌ای عربستان درخواست کمک کرده بود، فیصل بن فرحان در دیدار با بلینکن اظهار کرد هرچند ریاض از همکاری امریکا در راستای ایجاد برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز عربستان استقبال می‌کند، اما بازیگران دیگری هم برای حضور در این پروژه درخواست خود را مطرح کرده‌اند.»
این اظهارات بن فرحان در پاسخ به پرسشی پیرامون «گزارش‌هایی از درخواست عربستان برای کمک امریکا به ایجاد برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز ریاض در آزادی عادی‌سازی رابطه با اسراییل» مطرح شد. وزیر امور خارجه عربستان همچنین گفت: «اینکه ما در حال توسعه برنامه هسته‌ای بومی هستیم یک راز نیست و ما ترجیح می‌دهیم ایالات متحده یکی از مشارکت‌کنندگان در این برنامه باشد. چرا که واضح است دوست داریم برنامه هسته‌ای خود را با بهترین تکنولوژی‌ها در دنیا پیش ببریم.» مخالفت‌های زیادی در واشنگتن با همکاری ایالات متحده با ریاض برای توسعه صنعت هسته‌ای عربستان وجود دارد.
کریس مورفی، سناتور دموکرات ایالت کنتیکت می‌گوید: «حتی پیش از آنکه ما به توسعه همکاری‌های امنیتی با عربستان سعودی فکر کنیم، نیاز است که آن‌ها به ما ثابت کنند که شراکت برای آن‌ها یک موضوع دو طرفه است.» با اینکه گزارش رسانه‌های امریکایی می‌گوید عربستان پذیرش درخواست‌های هسته‌ای خود از جانب امریکا را «ما به‌ازایی برای عادی‌سازی رابطه با اسراییل» می‌داند، روزنامه نیویورک‌تایمز هفته گذشته گزارش داد که اسراییل مخالف برنامه هسته‌ای ریاض است. نیویورک‌تایمز نوشت: «اسراییل کاتس، وزیر انرژی اسراییل در گفتگو با شبکه ماهواره‌ای وای‌نت در پاسخ به سوالی درباره احتمال وجود برنامه هسته‌ای غیرنظامی برای عربستان اعلام کرد که اسراییل چنین موضوعاتی را تشویق نمی‌کند و فکر نمی‌کنم اسراییل با چنین مسائلی موافقت کند.»
عادی‌سازی رابطه با اسراییل
وزیر خارجه ایالات متحده روز پنجشنبه در نشست خبری مشترک با بن فرحان بر تعهد دولت امریکا بر «عادی‌سازی روابط بین اسراییل و عربستان سعودی» تاکید کرد. او درباره اهمیت این عادی‌سازی برای ایالات متحده سخن گفت و اعلام کرد که «ما به همکاری برای پیشبرد این مساله در روزها، هفته‌ها و ماه‌های آینده ادامه می‌دهیم.»
بلینکن افزود: «ما به‌طور کامل از عادی‌سازی روابط اسراییل با کشور‌های خاورمیانه حمایت کرده‌ایم و از روز اول برای تعمیق توافق‌های موجود و گسترش آن به کشور‌های دیگر شامل عربستان سعودی تلاش می‌کنیم.» واکنش فیصل بن فرحان به این مساله نشان داد دست‌کم تاکنون توافقی در این زمینه میان عربستان و ایالات متحده شکل نگرفته است.
او در پاسخ به بلینکن اظهار کرد: «کاملا روشن است که ما باور داریم عادی‌سازی در راستای منافع منطقه است و منافع زیادی به همه می‌رساند. با این حال، بدون یافتن راهی به سوی صلح برای مردم فلسطین، بدون رسیدگی به این چالش، هر نوع عادی‌سازی منافع محدودی خواهد داشت.» وزیر خارجه عربستان اضافه کرد نیاز به یافتن «راهی به سوی تحقق راه‌حل دو دولتی» و «راهی به سوی اعطای عزت و عدالت به فلسطینی‌ها» وجود دارد.
به گفته برخی تحلیلگران استفاده از واژه «راهی به سوی تحقق راه‌حل دو دولتی» به جای مطرح ساختن تشکیل دولت فلسطینی به عنوان پیش‌شرط عادی‌سازی نوعی عقب‌نشینی در مواضع ریاض است. به گزارش پایگاه خبری اکسیوس، روز پنجشنبه پس از پایان سفر بلینکن به عربستان وزیر خارجه ایالات متحده با بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر رژیم اسراییل تماس گرفته و با او درباره طیف گسترده‌ای از موضوعات شامل موضوع تلاش‌ها برای عادی‌سازی روابط عربستان و اسراییل گفتگو کرده است.
بن‌سلمان، دولت بایدن را تهدید کرده بود
همزمان با سفر بلینکن به عربستان، روزنامه واشنگتن‌پست در ادامه گزارش‌ها از اسناد محرمانه افشا شده از طریق شبکه اجتماعی دیسکورد، گزارشی را منتشر کرد که نشان می‌دهد محمد بن سلمان ولیعهد عربستان، رییس‌جمهور ایالات متحده را تهدید کرده بود در صورتی که امریکا بخواهد برای کاهش تولید نفت از عربستان انتقام بگیرد، ریاض نیز به‌طور جدی روابط خود را با ایالات متحده تغییر داده و هزینه‌های اقتصادی سنگینی را بر امریکا تحمیل خواهد کرد.
بر اساس این گزارش، بن سلمان در موضع‌گیری‌های علنی به‌طور مودبانه از اقدام عربستان دفاع کرده بود، اما در گفتگو‌های خصوصی زبان به تهدید گشود و تاکید کرد که او «دیگر هیچ معامله‌ای با امریکا نخواهد کرد» و وعده داد «تبعات اقتصادی قابل توجهی» را بر واشنگتن تحمیل کند. واشنگتن‌پست نوشته مشخص نیست این تهدید مستقیما از سوی عربستانی‌ها به مقام‌های امریکایی گفته شده یا حاصل شنود سرویس‌های اطلاعاتی ایالات متحده بوده است. شورای امنیت ملی ایالات متحده اعلام کرده است که از مطرح شدن این تهدید از جانب عربستان سعودی آگاه نبود.
