مهم‌ترین خطر برای زخم معده چیست؟
عفونت هلیکوباکتر پیلوری مهم‌ترین عامل خطر برای التهاب معده (گاستریت) و زخم معده است؛ اما عواملی غیر از هلیکوباکتر پیلوری در آن دخیل هستند. باکتری هلیکوباکتر پیلوری (H. pylori)؛ یکی از شایع‌ترین عوامل بیماری‌زای دستگاه گوارش در جهان است. این باکتری باعث التهاب مزمن معده، زخم معده و سرطان معده می‌شود.
عفونت هلیکوباکتر پیلوری در سرتاسر جهان شایع است، اگرچه میزان بروز دقیق آن ناشناخته باقی مانده است. همچنین شیوع این عفونت، بسته به منطقه جغرافیایی نیز تفاوت دارد. بسیاری از مطالعات قبلی نشان داده‌اند که میزان و خطر ابتلا به عفونت در کشور‌های در حال توسعه با وضعیت اجتماعی-اقتصادی پایین، به طور قابل توجهی بالا است.
راه‌های اصلی انتقال این باکتری، غذای آلوده و انتقال از طریق مدفوعی- دهانی است. به همین دلیل، گسترش اقدامات بهداشتی برای کاهش این عفونت ضروری است. برخی حیوانات مانند گربه‌ها، سوسک‌ها، میمون‌های رزوس، ماکاک دم خوکی و گوسفند میزبان اصلی باکتری هلیکوباکتر پیلوری هستند.
استعداد ژنتیکی میزبان در عفونت هلیکوباکتر پیلوری بسیار مهم است. بر اساس مطالعات قبلی، بیش از ۹۰ درصد از زخم‌های دوازدهه (اثنی عشر) و ۶۰ درصد از زخم‌های معده با عفونت هلیکوباکتر پیلوری مرتبط هستند؛ ولی با این حال، هنوز ارتباط این زخم‌ها با باکتری هلیکوباکتر پیلوری، به طور کامل شناخته نشده است. برخی مطالعات نشان می‌دهد که شیوع هلیکوباکتر پیلوری بسیار بیشتر از زخم معده است؛ بنابراین این سوال مطرح می‌شود که چرا همه بیماران مبتلا به عفونت هلیکوباکتر پیلوری به بیماری زخم معده مبتلا نیستند؟ از سوی دیگر، بسیاری از بیماران مبتلا به زخم معده از نظر عفونت هلیکوباکتر پیلوری منفی هستند.
برای تشخیص عفونت هلیکوباکتر پیلوری، روش‌های مختلفی وجود دارد. این روش‌ها را می‌توان به دو دسته روش‌های آندوسکوپی (تشخیص از طریق آندوسکوپی) و غیر آندوسکوپی (مانند روش‌های بافت‌شناسی، آزمایش سریع اوره‌آز، کشت، سرولوژی، تست تنفس اوره و تکنیک‌های مولکولی) تقسیم کرد.
با توجه به نقش مهم هلیکوباکتر پیلوری در زخم معده و سایر اختلالات گوارشی و همچنین نقش احتمالی سایر عوامل، ضروری است که بیماران دارای تست مثبت و منفی هلیکوباکتر پیلوری با یکدیگر مقایسه شوند. بر همین اساس پژوهشگران با انجام یک مطالعه تظاهرات بالینی و یافته‌های آندوسکوپی و هیستوپاتولوژیک بیماران با و بدون عفونت هلیکوباکتر پیلوری را با یکدیگر مقایسه کردند.
در این مطالعه ۲۳۳ بیمار مبتلا به سوء هاضمه مراجعه‌کننده برای آندوسکوپی از نظر وجود عفونت هلیکوباکتر پیلوری مورد بررسی قرار گرفتند. از هر بیمار طی یک معاینه آندوسکوپی، ۵ نمونه از بافت معده گرفته شد و معیار وجود عفونت هلیکوباکتر پیلوری وجود و شناسایی باکتری در آزمایشگاه پاتولوژی بود. دو گروه از بیماران هلیکوباکتر پیلوری مثبت و هلیکوباکتر پیلوری منفی از نظر یافته‌های دموگرافیک، آندوسکوپی و پاتولوژیک مقایسه شدند.
از ۲۳۳ بیمار، حدود ۶۶ درصد غیر سیگاری بوده و حدود ۸۶ درصد مصرف کننده الکل نبودند و نزدیک به ۶۶ درصد از افراد از آب لوله کشی استفاده می‌کردند. شایع‌ترین علامت که درحدود ۶۷ درصد از بیماران گزارش شد، درد اپی گاستریک یا درد سرِ دل بود. بین بیماران با و بدون عفونت هلیکوباکتر پیلوری از نظر وضعیت تحصیلی، وضعیت شغلی، سابقه خانوادگی سرطان دستگاه گوارش و برخی علائم گوارشی تفاوت معنی داری وجود داشت. همچنین بین یافته‌های آندوسکوپی و پاتولوژیک بیماران مبتلا به هلیکوباکتر پیلوری ارتباط معنی داری وجود داشت.
نتایج این مطالعه نشان داد که شیوع هلیکوباکتر پیلوری با تعداد اعضای خانواده و وضعیت تاهل ارتباط دارد. یافته‌های این بررسی همچنین نشان داد که عفونت هلیکوباکتر پیلوری وابسته به جنس نیست و مصرف الکل، سیگار کشیدن و استفاده از دارو‌های ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs)، بروز عفونت هلیکوباکتر پیلوری را افزایش نمی‌دهد.
به گفته پژوهشگران این تحقیق، این مطالعه دارای محدودیت‌هایی است از جمله این که این بررسی در یک مرکز پزشکی واحد در گیلان انجام شده است که ممکن است نماینده کلی ایران نباشد؛ اگرچه بیماران از زمینه‌های اجتماعی-اقتصادی گوناگونی بودند. همچنین حجم نمونه برای ارزیابی برخی عوامل خطر کم بوده است. به علاوه در این مطالعه اطلاعات در مورد درآمد شخصی یا درآمد خانواده افراد وجود نداشت.
در انجام این تحقیق سیده امینه حجتی، سارا کوکب پیک، سلما یعقوبی، فرحناز جوکار، مهرناز اصغرنژاد و فریبرز منصور قناعی؛ پژوهشگران دانشگاه علوم پزشکی گیلان با یکدیگر مشارکت داشتند.
یافته‌های این مطالعه مهرماه سال جاری به صورت مقاله علمی با عنوان «عفونت هلیکوباکتر پیلوری در ایران: عوامل دموگرافیک، آندوسکوپی و پاتولوژیک» در نشریه BMC Gastroenterology منتشر شده است.
