کلیه سنگ سازدارید؟ علت آن را بدانید
سنگ‌های کلیوی رسوبات سختی هستند که در درون کلیه‌های شما و از نمک‌های اسیدی و املاح ساخته می‌شوند. علل ایجاد سنگ‌های کلیوی متعددند. در مرسوم‌ترین حالت، ادرار غلیظ شده امکان کریستالی شدن و چسبیدن مواد معدنی به یکدیگر را فراهم می‌سازد. حرکت و عبور سنگ کلیه غالباً با درد همراه است. به طور معمول درد از ناحیه پهلو و یا کمر دقیقاً در زیر دنده‌ها شروع می‌شود و به سمت تحتانی شکم و یا لگن حرکت می‌کند. زمانیکه سنگ وارد مجاری ادراری می‌شود شدت درد تغییر می‌یابد.
معمولاً سنگ‌های کلیوی منجر به آسیب جبران ناپذیر نمی‌شوند. صرف نظر از دارو‌های مسکن و نوشیدن مقادیر زیادی مایعات، درمان‌های دیگر غیر ضروری اند ولیکن به هرجهت درمان می‌تواند درپیشگیری از سنگ‌های مکرر در افراد مستعد کمک کننده باشد.
نشانه‌ها
یک سنگ کلیه زمانی منجر به ظهور علائم می‌شود که وارد میزنای شود. میزنای لوله ارتباط دهنده کلیه و مثانه است. در این زمان علائم و نشانه‌های زیر ظهور می‌کنند:
- درد شدید در ناحیه پهلو و کمر، درست در پایین دنده‌ها
- درد منتشرشونده به سمت تحتانی شکم و لگن
- درد در هنگام دفع ادرار
- ادرار صورتی، قرمز یا قهوه‌ای رنگ
- تهوع و استفراغ
- احساس نیاز مداوم به دفع ادرار
- تب و لرز در صورت وجود عفونت
علت
معمولاً سنگ‌های کلیوی یک علت خاص ندارند. غالباً تعدادی از عوامل در ترکیب با هم شرایطی را ایجاد می‌کنند که فرد را مستعد ابتلاء به سنگ کلیه می‌سازند.
سنگ کلیه زمانی ایجاد می‌شود که اجزای ادرار (شامل: مایع ادرار، املاح مختلف و اسیدها) از حالت تعادل خارج شده باشند. در چنین شرایطی ادرار شما حاوی مواد کریستالی بیشتری خواهد بود همچون کریستال‌های کلسیم، اگزالات و اسید اوریک و مایع موجود نیز قادر به رقیق سازی آن‌ها نخواهد بود و به موازات تشکیل کریستال‌ها ادرار دچار کمبود موادی است که از چسبیدن کریستال‌ها به یکدیگر و تشکیل سنگ جلوگیری می‌کنند. در چنین شرایطی احتمال تشکیل سنگ‌های کلیوی ایجاد می‌شود.
انواع سنگ‌های کلیوی
بیشتر سنگ‌های کلیوی حاوی بیش از یک نوع کریستال هستند. انواع سنگ‌های کلیوی عبارتند از:
سنگ‌های کلسیمی: بیشتر سنگ‌های کلیوی از نوع سنگ‌های کلسیمی هستند و معمولاً در فرم اگزالات کلسیم. برخی میوه‌ها و سبزیجات و نیز آجیل و شکلات حاوی سطوح بالایی از اگزالات هستند. کبد نیز اگزالات تولید می‌کند. فاکتور‌های غذایی، مقادیر بالای ویتامین D، عمل جراحی بای پس روده و نارسایی‌های متابولیکی متعدد دیگر غلظت کلسیم و یا اگزالات در ادرار را افزایش می‌دهند. سنگ‌های کلسیمی در شکل فسفات کلسیمی نیز وجود دارند.
سنگ‌های ناشی از عفونت: برخی سنگ‌ها در پاسخ به عفونت شکل می‌گیرند مانند عفونت دستگاه ادراری. این نوع سنگ‌ها می‌توانند به سرعت ایجاد شده و بزرگ شوند.
سنگ‌های اسیداوریکی: این نوع سنگ‌ها در افرادی که دچار دهیدراتاسیون یا از دست دهی آب بدن شده اند، ایجاد می‌گردند؛ مانند افراد استفاده کننده از رژیم‌های پرپروتئین و یا افراد مبتلا به نقرس. فاکتور‌های ژنتیکی و نارسایی‌های مرتبط با بافت‌های سازنده خون نیز در مستعد سازی فرد در ابتلا به سنگ‌های اسیداوریکی نقش دارند.
سنگ‌های سیستین: این نوع سنگ‌ها درصد کمی را به خود اختصاص می‌دهند و در افراد دچار نوعی نارسایی ارثی تشکیل می‌شوند. این نارسایی ارثی منجر به دفع مقادیر بالایی از برخی اسید‌های آمینه می‌شود (سیستینوریا).
انواع دیگر: برخی انواع نادر سنگ‌های کلیوی نیز می‌توانند ایجاد گردند.
دانستن نوع سنگ‌های کلیوی به تشخیص علت‌های ایجاد کننده سنگ کمک خواهد کرد و در تعیین راهکار‌های کلیدی به منظور کاهش ریسک تولید سنگ‌های بیشتر در آینده مفید خواهد بود.
عوامل خطر
فاکتور‌های خطر
فاکتور‌های افزایش دهنده خطر تشکیل سنگ‌های کلیوی عبارتند از:
تاریخچه خانوادگی و یا سابقه شخصی ابتلا به سنگ کلیه: چنانچه فردی از اعضای خانواده تان سنگ کلیه داشته باشد، شما نیز در معرض ابتلا به آن قرار دارید. همچنین چنانچه خودتان قبلاً سنگ کلیه داشته اید مجددا در معرض خطر تشکیل سنگی دیگر قرار دارید.
افزایش سن: اگرچه سنگ کلیه در هر سنی می‌تواند تشکیل شود ولیکن در سنین بالای ۴۰ سال معمول‌تر هستند.
مرد بودن: احتمال تشکیل سنگ‌های کلیوی در مردان بیشتر است.
دهیدراتاسیون: ننوشیدن مقادیر کافی آب روزانه ریسک ابتلا به سنگ کلیه را افزایش می‌دهد. افرادی که در مناطق با آب و هوای گرم زندگی می‌کنند و یا تعریق زیادی دارند بایستی بیش از دیگران آب بنوشند.
برخی برنامه‌های غذایی خاص: رژیم‌های غذایی پرپروتئین، سدیم بالا و یا قند بالا ریسک ابتلا به برخی سنگ‌های کلیوی را افزایش می‌دهند.
چاقی: نمایه توده بدن (BMI) بالا، دورکمر بالا، و اضافه وزن با ریسک افزایش یافته تشکیل سنگ‌های کلیوی مرتبط هستند.
جراحی و بیماری‌های گوارشی: جراحی بای پس معده، بیماری روده تحریک پذیر و یا اسهال مزمن منجر به تغییراتی در فرایند‌های گوارشی شده و جذب کلسیم را تحت تاثیر قرار داده و سطوح مواد تشکیل دهنده سنگ را در شما افزایش می‌دهند.
دیگر شرایط پزشکی: دیگر بیماری‌ها و شرایطی که ریسک سنگ‌های کلیوی را افزایش می‌دهند عبارتند از اسیدوز توبولار کلیوی، سیستینوریا، هیپرپاراتیروئیدیسم و برخی عفونت‌های دستگاه ادراری.
آمادگی برای ویزیت پزشک
معمولاً افراد ابتدا به پزشک خانوادگی و یا پزشک بیماری‌های عمومی مراجعه می‌کنند. سنگ‌های کوچک توسط پزشک خانواده قابل درمان هستند ولیکن چنانچه سنگ بزرگ بوده و یا با درد شدید و مشکلات کلیوی وخیم همراه باشد، پزشک بیمار را به یک متخصص بیماری‌های دستگاه ادراری (اورولوژیست) ارجاع خواهد داد.
از آنجائیکه جلسه ویزیت زمان کوتاهی داشته و مسائل متعددی نیز برای پوشش دهی وجود دارند، ایده خوبی است که از قبل آمادگی‌های لازم برای این جلسه را تدارک دیده باشید. در این قسمت اطلاعاتی را به منظور کمک به آماده شدن برای جلسه ویزیت بیان می‌داریم.
اقداماتی که از عهده شما ساخته است:
از محدودیت‌های پیش از ویزیت مطلع شوید: زمانیکه قرار جلسه ویزیت را ترتیب می‌دهید سئوال کنید آیا لازم است پیش از جلسه محدودیتی داشته باشید مثلاً ناشتا باشید و یا برنامه غذایی خود را محدود کنید.
علائم خود را یادداشت نمایید: از جمله هر نوع علائم و یا نشانه‌ای که حتی به نظرتان با علت تشکیل جلسه ملاقات غیر مرتبط است.
اطلاعات شخصی و کلیدی خود را یادداشت نمایید: از جمله استرس‌های اصلی و یا تغییرات اخیر در زندگی تان.
لیستی از تمامی دارو‌های دریافتی خود تهیه کنید: از جمله هر نوع ویتامین و یا مکملی که مصرف می‌کنید.
در صورت امکان یکی از دوستان و یا اعضای خانواده تان را با خود به عنوان همراه ببرید: گاهی اوقات به خاطر سپردن تمامی اطلاعات مطرح شده در طول جلسه ویزیت کار راحتی نیست و لذا اگر کسی همراه شما باشد می‌تواند در به خاطر آوردن مطالب فراموش شده شما را یاری رساند.
سوالات خود را برای پرسیدن از پزشک یادداشت نمایید.
زمان جلسه ویزیت با پزشک محدود است بنابراین آماده کردن لیست سوالات به شما کمک می‌کند نهایت استفاده را از زمان جلسه ببرید. سوالات را به ترتیب اهمیت لیست کنید تا در صورت تمام شدن وقت، جواب مهمترین آن‌ها را گرفته باشید.
برخی سوالات کلیدی در رابطه با بیماری سنگ کلیه عبارتند از:
- آیا مبتلا به سنگ کلیه هستم؟
- سایز سنگ کلیه من چقدر است؟
- سنگ کلیه من در چه قسمتی از دستگاه ادرای ام واقع شده است؟
- سنگ کلیه ام از چه نوعی است؟
- آیا به منظور درمان به دارو درمانی نیز نیاز است؟
- آیا به جراحی و یا فرایند دیگری برای درمان سنگ کلیه ام نیاز است؟
- احتمال ابتلا به یک سنگ کلیه دیگر چقدر است؟
- چگونه می‌توانم از ابتلا به سنگ کلیه در آینده پیشگیری کنم؟
- من دچار برخی بیماری‌های دیگر نیز هستم. چگونه می‌توانم به بهترین حالت تمام بیماری هایم را تواماً کنترل کنم؟
- چه محدودیت‌هایی را باید دنبال کنم؟
- آیا ضرورتی دارد که به یک متخصص مراجعه کنم؟ هزینه آن چقدر خواهد بود و آیا تحت پوشش بیمه قرار دارد؟
- آیا درمانی جایگزین برای دارو‌های تجویز شده وجود دارد؟
- آیا بروشور، پمفلت و یا جزوه مکتوبی در رابطه با بیماری من در دسترس دارید که بتوانم با خود به منزل برده و مطالعه کنم؟ چه وب سایتی را برای مشاهده پیشنهاد می‌کنید؟
- آیا نیاز به پیگیری و تداوم مراجعه به پزشک خواهم داشت؟ چه عاملی تعیین کننده خواهد بود؟
در کنار سوالاتی که آماده کردید، چنانچه مطلبی را به خوبی متوجه نشدید و سوالی به ذهنتان رسید در مورد پرسیدن آن تردید نکنید.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
در صورت مشاهده علائم و یا نشانه‌های شدید و نگران کننده، به پزشک معالجتان مراجعه نمایید.
در صورت تجربه حالات زیر سریعاً به اورژانس مراکز مراقبت پزشکی مراجعه نمایید:
- درد بسیار شدیدی که حتی اجازه آرام نشستن را به شما نمی‌دهد
- درد همراه با تهوع و استفراغ
- درد همراه با تب و لرز
آزمایش‌های تشخیصی
چنانچه پزشک مشکوک به وجود سنگ کلیوی شود، تست‌ها و فرایند‌هایی را به منظور تشخیص قطعی ترتیب می‌دهد که عبارتند از:
آزمایش خون: آزمایشات خون، افزایش کلسیم و یا اسید اوریک بالا را در خون شما آشکار می‌کنند. آزمایش خون به پزشک این امکان را می‌دهد تا احتمال دیگر بیماری‌های را بررسی کرده و سلامت کلیه‌های شما را ارزیابی کند.
آزمایش ادرار: در صورت ابتلا به سنگ کلیه، آزمایش ادار ۲۴ ساعته نشان دهنده مقادیر املاح زیادی در ادرار دفع شده خواهد بود.
آزمایش‌های تصویری: تست‌های تصویری هر نوع سنگی را در دستگاه ادراری شما نشان می‌دهند. تست‌های تصویری معمولاً شامل سی تی اسکن و در برخی مواد غیر معمول شامل اشعه X می‌باشند.
آنالیز سنگ‌های دفع شده: از شما خواسته می‌شود که در هنگام دفع ادرار از یک صافی استفاده کنید تا هر تعداد سنگ دفع شده‌ای را جمع آوری نمایید. از این طریق سنگ‌ها برای تست‌های آزمایشگاهی جمع آوری می‌شوند. آنالیز‌های آزمایشگاهی ساختار و نوع سنگ‌های کلیوی را آشکار می‌سازند. پزشک از این دسته اطلاعات به منظور تعیین علت تشکیل سنگ استفاده می‌کند و نیز برنامه‌ای برای پیشگیری از تشکیل سنگ‌های کلیوی در آینده تنظیم خواهد کرد.
درمان دارویی
درمان سنگ کلیوی بسته به نوع و علت تشکیل آن متفاوت است.
درمان سنگ‌های کوچکی که با علائم خفیفی همراه هستند:
بسیاری از سنگ‌های کلیوی به درمان‌های تهاجمی نیاز ندارند. شما از طریق روش‌های زیر قادر خواهید بود یک سنگ کوچک را از دستگاه ادراری عبور داده و دفع کنید:
نوشیدن آب: نوشیدن ۱/۹ تا ۲/۸ لیتر آب در روز به شستشوی سیستم ادراری کمک می‌کند.
مسکن ها: عبور یک سنگ کوچک با درد و ناراحتی همراه خواهد بود. پزشک در جهت تسکین درد‌های متوسط، مسکن تجویز خواهد کرد به عنوان نمونه ایبوپروفن (ادویل، موترین و غیره)، استامینوفن (تیلنول و غیره) و یا ناپروکسن.
درمان سنگ‌های بزرگ و انواعی که منتهی به علائم و نشانه‌های شدید‌تر می‌شوند:
آن دسته از سنگ‌های کلیوی که با درمان‌های ساده و سنتی قابل درمان نیستند –یعنی بزرگتر از آن هستند که بتوانند به خودی خود دفع شوند و همچنین منجر به خون ریزی، آسیب کلیه و عفونت پیش رونده دستگاه ادراری شده اند - به درمان‌های تهاجمی نیاز دارند.
این نوع درمان‌ها و فرایند‌ها عبارتند از:
استفاده از امواج صوتی: در این فرایند سنگ شکنی از امواج صوتی به منظور تولید ارتعاشات قوی به نام امواج شوکی استفاده می‌کنند که سنگ را به تکه‌های بسیار ریزی خرد می‌کند که این خرده‌ها از طریق ادرار دفع می‌شوند. این فرایند صدای بلندی تولید می‌کند و با درد متوسطی نیز همراه است بنابراین برای راحتی بیشتر یا تحت بیهوشی خفیفی قرار می‌گیرید و یا از مسکن‌ها استفاده می‌کنند. نوع فرایند بسته به تجهیزات مورد استفاده متفاوت است.
سنگ شکنی از طریق امواج شوکی: ممکن است منجر به خونریزی از طریق ادرار، کبود شدگی در ناحیه کمر یا شکم و خون ریزی در اطراف کلیه و یا ارگان‌های مجاور شود. عبور خرده‌های سنگ از دستگاه ادراری نیز می‌تواند با درد و ناراحتی همراه باشد.
جراحی به منظور حذف سنگ‌های بزرگ: به منظور درآوردن سنگ‌های بزرگ، کلیه را باز می‌کنند در واقع از طریق جراحی برش کوچکی در ناحیه کمر بیمار ایجاد می‌کنند. زمانی از این نوع جراحی استفاده می‌شود که درمان از طریق امواج شوکی ناموفق بوده و یا سنگ موجود بسیار بزرگ باشد.
استفاده از یورتروسکوپ در حذف سنگ: در برخی موارد به منظور درمان سنگ کلیه از یورتروسکوپ استفاده می‌شود که وسیله‌ای برای مشاهده درون دستگاه ادراری است. بدین شکل که لوله مجهز به دوربین آندوسکوپ را از طریق مثانه به سمت حالب عبور می‌دهند و نهایتاً آن را به سمت سنگ حرکت می‌دهند. زمانیکه محل سنگ تعیین شد از طریق ابزار خاصی آن را به تکه‌های ریزی می‌شکنند تا از طریق ادرار دفع گردد.
جراحی غده پاراتیروئید: برخی از سنگ‌های کلسیمی به دلیل فعالیت بیش از حد غده پاراتیروئید ایجاد می‌شوند. غدد پاراتیروئید در ۴ گوشه غده تیروئید شما واقع هستند. زمانیکه این غدد بیش از حد هورمون پاراتیروئید ترشح کنند، سطوح کلسیم بدن افزایش می‌یابد و منتج به دفع مقادیر بالایی کلسیم از ادرار می‌گردد. یک تومور خوش خیم در یکی از ۴ غده پاراتیروئید می‌تواند منجر به ایجاد چنین شرایطی شود. معمولاً جراحان این نوع تومور‌ها و یا غدد پاراتیروئید را از طریق جراحی خارج می‌سازند.
درمان‌های سنتی:
درمان‌های سنتی (مانند ماساژ، دارو‌های گیاهی و...) نمی‌توانند سنگ کلیه را درمان کنند ولیکن زمانیکه در ترکیب با توصیه‌های پزشک مورد استفاده قرار گیرند در کاهش ریسک ابتلا به سنگ‌های کلیوی کمک کننده خواهند بود.
برخی منابع درمان‌های سنتی به شرح زیر را پیشنهاد کرده اند:
چای: نوشیدن روزانه یک فنجان چای سبز یا سیاه ریسک ابتلا به سنگ کلیه را کاهش می‌دهد. در یک مطالعه زنانی که بیشترین میزان چای سیاه را می‌نوشیدند ریسک سنگ‌های کلیوی در آن‌ها کمتر بود. این مطالعه از دقت بالایی برخوردار نبود و تنها زنان را مورد بررسی قرار داده بود بنابراین مدارک و دلایل محکمی دال بر اثربخشی چای در کاهش ابتلا به سنگ کلیه در اختیارمان قرار نمی‌دهد. به هرجهت چای حاوی مقادیر بالایی اگزالات می‌باشد بنابراین چنانچه ادرار شما حاوی مقادیر بالایی اگزالات باشد پزشکتان شما را از نوشیدن چای منع خواهد کرد.
آب لیمو و آب پرتقال: از لحاظ تئوری، نوشیدن آب لیمو یا آب پرتقال می‌تواند ریسک سنگ‌های کلیوی را کاهش دهد. سطوح اسید سیتریک موجود در آب لیمو و آب پرتقال می‌تواند سطوح کلسیم موجود در ادرار را کاهش داده و منتهی به تشکیل کمتر سنگ‌های کلسیمی شود. ولیکن هیچ مطالعه‌ای این فرضیه را ثابت نکرده است.
چنانچه از نوشیدن آب طعم دار شده با لیمو و یا آب پرتقال لذت می‌برید، خواهید دید که با مصرف این مواد ریسک تشکیل سنگ‌های کلسیمی را در کلیه خود کاهش می‌دهید. به هرجهت شواهد کافی برای پیشنهاد کردن این فرضیه به همه افراد وجود ندارند.
تغییر شیوه زندگی
در صورت اجرای راهکار‌های زیر خطر تشکیل سنگ کلیه را کاهش می‌دهید:
نوشیدن آب کافی در طول روز: آب زیادی در طول روز بنوشید. معمولاً پزشکان به افراد با سابقه سنگ کلیه مصرف آب زیاد و دفع ۲/۵ لیتر ادرار در روز را توصیه می‌کنند. پزشک از شما می‌خواهد که میزان برون دهی ادرار خود را اندازه گرفته تا مطمئن شوید مقدار کافی آب در روز دریافت می‌کنید. افرادی که در آب و هوای گرم و خشک زندگی می‌کنند و نیز آن دسته از افرادی که به طور مکرر ورزش می‌کنند، به آب دریافتی بیشتری نیاز دارند تا بتوانند مقدار ادرار کافی در طی روز داشته باشند.
استفاده از غذا‌های غنی از اگزالات را محدود کنید: چنانچه بدن شما مستعد تشکیل سنگ‌های اگزالاتی باشد، پزشکتان اجتناب از غذا‌های غنی از اگزالات را توصیه خواهد نمود. این مواد غذایی عبارتند از ریواس، چغندر، بامیه، سیب زمینی شیرین، چای، شکلات، محصولات سویا.
انتخاب رژیم غذایی کم نمک و محدود از نظر پروتئین حیوانی: مقدار نمک دریافتی خود را کاهش داده و غذا‌هایی با منابع پروتئین غیر حیوانی انتخاب کنید مانند آجیل و دانه‌های روغنی و یا حبوبات. از این طریق احتمال تشکیل سنگ کلیوی را کاهش می‌دهید.
به دریافت مواد غذایی غنی از کلسیم ادامه دهید ولیکن از دریافت مکمل کلسیم اجتناب کنید: کلسیم موجود در مواد غذایی اثری بر ریسک ابتلا به سنگ‌های کلیوی ندارد. به خوردن مواد غذایی غنی از کلسیم ادامه دهید مگراینکه پزشکتان توصیه‌ای غیر از این داشته باشد. پیش از دریافت مکمل کلسیم با پزشک خود مشورت کنید چراکه دریافت مکمل کلسیم با ریسک افزایش یافته سنگ‌های کلیوی مرتبط است. البته چنین ریسکی با دریافت مکمل همراه غذا کاهش می‌یابد.
از پزشک خود بخواهید شما را به یک متخصص تغذیه ارجاع دهد تا رژیم غذایی مناسب شرایط شما را تنظیم نماید.
