تداوم گرد و غبار در ایران
سال گذشته خشک و کم بارش بود و امسال هم سال سومی است که در شرایط کم بارشی قرار داریم و بسیاری از استان‌ها حتی خشکسالی بسیار شدید و استثنایی را تجربه کردند و در این مناطق کانون‌های گرد و غبار نیز افزایش یافته است.
با افزایش و استمرار خشکسالی حتی فراوانی مقادیر حدی همچون توفان‌های شدید، سرمای دیرهنگام یا زودهنگام و گرما نیز نسبت به گذشته بسیار بیشتر شده است. این مقادیر حدی در شرایط حداقلی یا حداکثری قرار دارند و اکوسیستم‌های آسیب‌پذیر بیابانی را تحت تاثیر قرار می‌دهند.
با توجه به داده‌های دو دهه اخیر، بارندگی‌های کمتر از نرمال در کشور موجب خشک شدن سطح برخی دریاچه‌ها و تالاب‌ها شده است بنابراین در حال حاضر سطحی شور و نمکی و بافتی نرم و فاقد چسبندگی دارند و در معرض فرسایش بادی قرار گرفته‌اند.
منشا گرد و غبار خارجی کجاست؟
گرد و غبار موجود در عراق و ایران سیستم‌های مهاجری هستند که در فصل بهار از غرب به شرق و یا شرق به غرب منتقل می‌شوند و تا اواسط تابستان بیشترین شدت، غلظت و گستردگی را دارند. علت بروز آن‌ها نیز کمبود رطوبت و نبود ساز و کار مناسب، خشکی محیط، کم‌بارشی و خشکسالی‌های سالانه است. به دلیل کاهش بارندگی مناطقی همچون عراق و سوریه، عمده گرد و خاک‌های ایران نیز از مناطق عراق، سوریه و اردن نشات می‌گیرد.
علاوه بر کانون‌های خارجی، مناطقی در کشور هستند که یا در سال‌های اخیر کانون‌های گرد و خاک جدید را تشکیل داده‌اند و یا از گذشته بوده‌اند و وسعت آن‌ها افزایش یافته است. از جمله این مناطق به بخش‌هایی از جنوب تهران، جنوب استان البرز -که در گذشته دشت، بستر رودخانه، دریاچه‌های فصلی و آبگیرهای فصلی بودند - و تالاب گاوخونی استان اصفهان می توان اشاره کرد چراکه خشک و به مناطق مستعد خیرش گرد و خاک تبدیل شده‌اند.
از جمله مناطق دیگری که به کانون‌های گرد و غبار تبدیل شده‌اند می‌توان به استان قم و دریاچه نمک قم و اطراف آن و دریاچه ارومیه اشاره کرد که در سال‌های گذشته با وزش بادهای شدید و به علت خشکی دریاچه و کاهش وسعت آن، مناطقی از بستر آن که در گذشته زیر آب بودند در معرض فرسایش بادی قرار دارند.
در شرق کشور نیز دریاچه هامون به دلیل خشکسالی‌های گسترده گذشته و خشکسالی که در سال جاری دچار آن هستیم به کانون گرد و غبار تبدیل شده است و وزش بادهای شمالی که از بستر دریاچه هامون عبور می‌کند موجب تولید گرد و غبار می‌شود.
این گرد و غبارها به عنوان یکی از بحران‌های محیطی باعث تأثیرات نامطلوب محیط زیستی می‌شود که از جمله آن‌ها می‌توان به مدفون ساختن روستاها و آبادی‌ها در زیر ماسه و خاک، از بین بردن زمین‌ها و مزارع کشاورزی، مسدود کردن قنات‌ها و کانال‌های آبیاری، آلوده کردن آب‌های سطحی، گسترش بیابان‌ها و نواحی خشک اشاره کرد.
همچنین ایجاد مشکلات رفت و آمد به خاطر کاهش دید افقی، بروز تصادفات و برخورد کردن وسایل نقلیه با یکدیگر، ایجاد مانع در مسیر ریل‌ها و جاده‌های ارتباطی، اختلال در سیستم حمل و نقل هوایی، از کار انداختن سیستم‌های رایانه‌ای، متأثر کردن عملیات‌های نظامی، ایجاد بیماری‌های تنفسی مانند برونشیت و آسم، تشدید بیماری‌های چشمی و گوش، انتقال آفات گیاهی و بذر علف‌های هرز، حمل مواد شیمیایی و ذرات سمی، آلوده کردن محیط زیست دریایی و... از دیگر تاثیرات نامطلوب گرد و غبار هستند.
گردوغبار حاوی مواد معدنی است که به سطح زمین فرو می‌ریزند. در طول مسیر حمل آهن و سایر ریزمغذی‌های دیگر را به اکوسیستم‌های زمینی و دریایی می‌افزایند و در اقیانوس‌ها، ذرات معدنی، آئروسول‌ها و بهره‌وری زیستی را افزایش می‌دهد.
سال گذشته در بهار تاثیرات گرد و غباری منطقه در ایران بسیار شدید شد بنابراین نشست‌های بسیاری تشکیل شد و تفاهم‌نامه‌های دو جانبه با کشورهای همسایه منعقد و اجلاس همکاری‌های دوجانبه برای آینده‌ای بهتر نیز برگزار شد که در نتیجه بیانیه تهران صادر و صندوق مشترک منطقه‌ای مقابله با گرد و غبار، کارگروه منطقه‌ای، راه‌اندازی کنوانسیون مقابله با گرد و خاک ایجاد شد.
امسال نیز قرار است اجلاس بین‌المللی گرد و غبار نیمه دوم شهریور ماه برگزار شود که به گفته طهماسبی بیرگانی - دبیر ستاد ملی سیاستگذاری و مدیریت پدیده گرد و غبار سازمان حفاظت محیط زیست - این اجلاس با هدف توسعه مسئله گرد و خاک از سطح منطقه‌ای به سطح بین‌المللی است.
مشاور رییس سازمان حفاظت محیط زیست درباره این اجلاس می‌گوید: اصلی‌ترین مبحث در اجلاس سال جاری، توسعه مسئله کنترل گرد و خاک از سطح منطقه‌ای به سطح بین‌المللی، تکمیل طرح‌هایی که تاکنون انجام شده و به نتیجه رساندن آن‌هاست بنابراین در حوزه‌های مختلفی مباحث مطرح خواهد شد. کشورها را در سه سطح تعریف کردیم؛ در سطح اول کشورهای منطقه به دلیل بیشترین فعالیت و حضورشان، در سطح دوم کشورهای آفریقایی و در سطح سوم نیز کشورهایی در آمریکای جنوبی که کانون گرد و غبار هستند. در سطح اول این کشورها به همراه ۱۵ تن نهاد بین المللی دعوت شده‌اند که دعوتنامه‌ها نیز ارسال شده است و در حال انجام رایزنی‌ها هستیم تا این اجلاس با بالاترین سطح و کیفیت در نیمه‌دوم شهریور برگزار شود.
امید می‌رود با افزایش اقدامات دیپلماسی محیط زیستی، گرد و غبار در منطقه کاهش پیدا کند.
