مسافرت تابستانی یا «ماراتن بلیت»؟
داستان تلخ «کمیابی بلیت سفر» فقط به پروازها محدود نمی‌شود، ابعاد خسارت «قیمت دستوری» در بازار خدمات جابه‌جایی مسافر به قدری پر خطر شده که اتوبوس‌ها هم مثل هواپیماها از «میان‌بر» برای فرار از «زیان بلیت‌فروشی با قیمت مصوب» استفاده می‌کنند. مسافران تابستانی متقاضی «سفر با اتوبوس‌های بین شهری» بلیت پیدا نمی‌کنند؛ اما اتوبوس‌ها بعضا با صندلی خالی از پایانه‌ها خارج می‌شوند.
سفر با وسیله نقلیه شخصی مزایای زیادی دارد. در این شیوه گردشگری، گردشگران می‌توانند هر جا بخواهند توقف یا در حین سفر برنامه‌‌‌شان را جابه‌جا کنند. همچنین وسیله نقلیه شخصی یک فضای خصوصی برای توریست‌‌‌ها فراهم می‌کند که در آن احساس راحتی بیشتری دارند. با این حال وجه منفی چنین سفرهایی این است که باید یک نفر از گردشگران زحمت رانندگی را بکشد، اگر سفر طولانی شود، باید مراقب خواب‌آلودگی راننده بود و در ضمن پیش از سفر باید نسبت به سرویس کردن وسیله نقلیه و... اقدام کرد. همین موضوع در کنار راحتی سفرهای گروهی با وسیله حمل‌ونقل عمومی سبب می‌شود گردشگران سراغ دو گزینه قطار و اتوبوس بروند. از آنجا که خرید بلیت قطار برای همه مقاصد مهیا نیست، اتوبوس برای گروه بزرگی از توریست‌‌‌ها در اولویت قرار دارد. با این حال در یکی دو سال اخیر یافتن بلیت اتوبوس هم چندان آسان نیست. در بسیاری از تاریخ‌‌‌ها نمی‌توان هیچ بلیتی برای یک مقصد یافت و همین امر سفر گردشگران را دچار اختلال کرده است.
سولماز حشمتی یکی از این مسافران است که در سفر به اصفهان با چالش مواجه شده است. او در مسیر رفت از تهران به اصفهان نتوانست در ساعتی که همیشه بلیت می‌‌‌گرفت، گزینه‌‌‌ای را رزرو کند و در مسیر برگشت هم ناچار شد یک روز زودتر برگردد تا بتواند بلیت بخرد. او به «دنیای‌اقتصاد» میگوید: در سایت‌‌‌های فروش بلیت، تنها یکی دو گزینه برای رزرو و خرید آن‌هم در برخی ساعت‌‌‌ها وجود داشت، در حالی که با مراجعه به ترمینال می‌‌‌دیدید که صندلی‌‌‌های بیشتری خالی است. همین موضوع سبب توقف‌‌‌های زیاد در مسیر برای پر کردن اتوبوس توسط راننده می‌‌‌شد. او به این پرسش که آیا چنین چالشی در سال‌های قبل هم وجود داشت، پاسخ منفی می‌دهد و اضافه می‌کند: تا همین یکی دو سال پیش به راحتی می‌‌‌شد در هر ساعتی برای مقصدی نظیر اصفهان بلیت اتوبوس خریداری کرد اما این موضوع اکنون به راحتی امکان‌پذیر نیست.
درآمد با هزینه سازگار نیست
امیرحسین عرباسدی که در حوزه حمل‌ونقل با اتوبوس فعالیت می‌کند، به «دنیای‌اقتصاد» میگوید: درآمد صاحبان اتوبوس گرچه کم نیست اما هزینه‌‌‌های آنها بسیار بالاست. همین موضوع سبب خروج بسیاری از فعالان از این حوزه و در عوض خرید تریلی با پول حاصله از فروش اتوبوس‌شان شده است. او اضافه می‌کند: کمترین هزینه تعمیر و خرید قطعه زیر پنج میلیون تومان نیست. علاوه بر آن، بالا رفتن قیمت قطعات باعث شده صاحبان اتوبوس به جای قطعه اصلی سراغ جنس‌‌‌های چینی و با قیمت پایین‌‌‌تر بروند. به عنوان مثال یک نمونه لاستیک که پیش‌تر ۱۰ میلیون تومان بود، الان زیر ۳۰ میلیون تومان نیست.
در نتیجه مالک اتوبوس سراغ لاستیک با هزینه کمتر برای اینکه ماشینش نخوابد، می‌رود هر چند می‌‌‌داند کیفیت لاستیک اصلی را ندارد. عرباسدی ادامه می‌دهد: چنانچه موتور نقصی داشته باشد، هزینه تعمیر آن با قطعات استوک به ۳۰۰ تا ۳۵۰ میلیون تومان می‌‌‌رسد. طبیعی است که هزینه کردن چنین مبلغی با توجه به درآمدهای مالک چندان مقرون به صرفه نباشد. او درباره پایگاه‌‌‌های اینترنتی فروش بلیت هم میگوید: در مواردی شاهد نقص‌‌‌هایی در این وب‌سایت‌ها هستیم به طوری که مسافر بلیت خریداری کرده اما وقتی قصد سوار شدن به اتوبوس را داشته متوجه شده بلیتش ثبت نشده است.
تغییر شغل از انتقال مسافر به حمل بار
امید شاه‌بیگی هم که از سال۷۹ در این حوزه فعال و مالک اتوبوس است به «دنیای‌اقتصاد» میگوید: نسبت به هزینه‌ای که بابت هر بلیت از مسافر می‌‌‌گیریم، هزینه‌‌‌ها بسیار زیاد است. در حال حاضر خطی که من در آن کار می‌‌‌کنم به ازای هر نفر ۱۵۰هزار تومان می‌گیرد در حالی که هزینه‌‌‌هایم روزی یک میلیون و ۷۰۰ تا یک میلیون و ۸۰۰هزار تومان است که سوخت و کمک راننده و... را شامل می‌شود. او با اشاره به اینکه تعداد مسافران در روزهایی از ماه، بسیار محدود اما هزینه‌‌‌ها ثابت است، اضافه می‌کند: روزهایی پیش آمده که ما بین ۸ تا ۱۰ نفر مسافر داشتیم در حالی که هر رفت و برگشت برای ما استهلاک لاستیک و هزینه روغن را به همراه دارد. ما باید برای تعویض هر روغن چهار میلیون بپردازیم و تعمیر جک یک صندلی نیم میلیون تومان هزینه دارد.
آیا این هزینه‌‌‌های بالا باعث می‌شود مالکان اتوبوس به سمت خرید جنس ارزان بروند که کیفیت مورد انتظار را ندارند. پاسخ شاه‌بیگی به این سوال مثبت است. او میگوید: وقتی هزینه‌‌‌ها نسبت به درآمد معقول نیست ما ناچاریم جنس ارزان با نصف قیمت بخریم. چندی پیش من ناچار شدم موتور ماشینم را تعمیر کنم که بیش از ۳۰۰ میلیون هزینه برداشت. او از خروج تعداد زیادی از صاحبان اتوبوس از این حوزه خبر می‌دهد و می‌افزاید: بسیاری از افراد سراغ تردد در جاده‌ها برای حمل بار با تریلی رفته و راضی هم هستند. در این بخش هزینه‌‌‌ها ثابت و درآمدها هم مشخص است. در حالی که در حوزه حمل‌ونقل مسافر شرایط چندان که باید قابل پیش‌بینی نیست و با اختلالاتی مواجه می‌شود.
اختلال در گردشگری
گفته‌های این فعالان حوزه حمل‌ونقل جاده‌‌‌ای نشان می‌دهد به زودی شاهد چالش جدی در این زمینه خواهیم بود. این چالش در دو بخش است، اولین آنها به موضوع ایمنی وسایل حمل‌ونقل برمی‌‌‌گردد. زمانی که با لوازم و قطعات ارزان‌‌‌تر و با کیفیت کمتر تعمیرات انجام شود، طبیعی است که احتمال حادثه بالا می‌رود. علاوه بر آن با خروج بخش بزرگ‌تری از فعالان این حوزه، یافتن بلیت اتوبوس به مرور دشوارتر خواهد شد و همین امر گردشگری و سفر را با اختلال مواجه می‌کند، به‌ویژه در دو بخش دیگر حمل‌ونقل یعنی سفر با هواپیما و قطار نیز اشکالات عدیده‌‌‌ای وجود دارد.
«دنیای‌اقتصاد» در هفته‌‌‌های گذشته در گزارشی به مقوله چالش‌‌‌های بلیت هواپیما پرداخت. بر اساس این گزارش به نقل از یک منبع آگاه در ایران با کمبود تعداد هواپیماها مواجهیم. او گفت: ما در ایران به ۵۰۰ هواپیما نیاز داریم در حالی که ۱۷۰ هواپیمای ما عملیاتی هستند و در مناسبت‌‌‌های مختلف که سفرهای خارجی هم بالا می‌رود، شاهد محدودیت‌های بیشتر در حوزه پروازهای داخلی می‌‌‌شویم. علاوه بر آن برخی چارترکننده‌‌‌ها و دلال‌‌‌ها بلیت‌‌‌ها را با نرخ بالا عرضه می‌کنند و مسافر و گردشگر که نیاز فوری برای سفر و جابه‌جایی دارد، ناچار می‌شود از آنها بلیت تهیه کند.
او همچنین از تاخیر در برخی سفرها خبر می‌دهد که باعث می‌شود مسافر پرواز را کنسل و به جای آن مسافر دیگری، بلیت را تهیه کند و می‌افزاید: این تاخیرها به ضرر مسافر و در مواردی به سود آژانس است. همچنین کنسل شدن پروازهایی که یک ماه پیش بلیت آنها فروش رفته است باعث می‌شود مسافر برنامه‌‌‌ریزی سفرش دچار اختلال شود در حالی که هزینه سفرش در حساب آژانس برای یک ماه بوده است. در واقع این اختلال‌‌‌ها به ضرر کسانی است که می‌‌‌‌‌‌خواهند از سیستم حمل‌ونقل هوایی استفاده کنند.
در حوزه حمل‌ونقل ریلی هم وضع بهتر نیست؛ محمد رجبی نایب‌رئیس انجمن شرکت‌های حمل‌ونقل ریلی در گفت‌وگو با رسانه‌‌‌ها به تازگی خبر داده بود که تعدادی از ناوگان حمل‌ونقل ریلی از رده خارج شده و در این بخش آنها درگیر کمبود لکوموتیو و منابع مالی هستند که همین امر گزینه سفر با قطار را حتی از اتوبوس هم سخت‌‌‌تر کرده است.
