خودتان سرطان روده را بااین علائم تشخیص دهید
به گفته دکتر مهدی عالم رجبی، متخصص جراحی و فلوشیپ جراحی گوارش- لاپاروسکوپی، در کشور‌هایی همچون آمریکا به افراد توصیه می‌شود برای تشخیص این بیماری بعد از ۵۰ سالگی کولونوسکپی انجام دهند. در صورت تشخیص زودهنگام، فرد قادر به درمان است. کولونوسکپی می‌تواند این بیماری را پیش از مراحل پیشرفته، آشکار کند. با دکتر رجبی در مورد دیگر شیوه‌های تشخیص و راه‌های درمان سرطان روده صحبت کرده ایم.
در مورد سرطان روده گفته می‌شود که اگر زود تشخیص داده شود، امکان بهبودی بیمار وجود دارد، اما در سایت خود شما گفته شده چهارمین سرطان شناخته شده بدن و سومین دلیل مرگ و میر در اثر سرطان است. در صورتی که میتوان آن را درمان کرد چرا مرگ و میر ناشی از آن آمار بالایی دارد؟
اول این که شیوع آن زیاد است؛ مثلا تعداد بیشتری از مردم درگیر سرطان کلون به نسبت سرطان کیسه صفرا می‌شوند. بر طبق آمار‌های رسمی سالانه بیش از یک میلیون نفر در جهان به سرطان روده مبتلا می‌شوند که سالانه به این مقدار افزوده می‌شود. در ایالات متحده سالانه بیش از ۱۵۰ هزار مورد جدید سرطان روده بزرگ کشف که حدود ۴۵ هزار مورد آن منجر به مرگ و میر می‌شود. همجنین شیوع آن در مردان بیش از زنان بوده و در بیشتر موارد در افراد بالای ۵۰ سال رخ می‌دهد.
چرا تعداد زیادی درگیر این بیماری می‌شوند؟
عوامل محیطی و ژنتیکی زیادی در این مسئله دخیل هستند، اما دلیل واضح شناخته شده‌ای را نمی‌توانیم برای آن نام ببریم. اگر می‌دانستیم دلایل واضح و شناخته شده آن چیست، جلوی آن را می‌توانستیم بگیریم. یک سری از دلایل، بیماری‌های ژنتیکی خاصی هستند مثلا کسی که روده هایش مبتلا به بیماری‌های التهابی یا «پولیپوز» است، اگر این بیماری‌ها تشخیص داده شود، بیمار‌ها در سیر درمان قرار می‌گیرند و با پیگیری میتوان جلوی سرطان را گرفت با این حال درصد زیادی از مردم به سرطان روده مبتلا می‌شوند بدون این که ما دلیل خاصی را در آن‌ها پیدا کنیم.
گفته می‌شود آلودگی‌های محیطی، برخی غذا‌ها و دارو‌ها تاثیرگذار هستند، منتهی تاثیر همه آن‌ها قطعی نیست و فقط می‌گویند «ممکن است» این عوامل اثرگذار باشند. این جور نیست که بگوییم هر کسی که فلان دارو را مصرف کرد، باید کولونش را جراحی کند.
موضوع دوم این است که ما در کشورمان سیستم شناخته شده‌ای نداریم که بخواهیم مردم عادی را برای این بیماری کنترل کنیم. حرف‌هایی هم که می‌زنیم براساس کار‌هایی است که در دیگر کشور‌ها انجام شده مثلا در آمریکا بعد از ۵۰ سالگی مردم کولونوسکپی انجام می‌دهند تا متوجه شوند سرطان دارند یا نه. ما در ایران چنین برنامه‌ای نداریم. تنها پیشنهادمان به مراجعان بالاتر از ۵۰ سال، این است که کولونوسکپی انجام دهند. برنامه ریزان هر کشوری با توجه به درآمد و امکاناتی که دارند، برنامه ریزی می‌کنند که چه اقداماتی در زمینه بهداشت آن کشور انجام شود.
ما در کشورمان هنوز برای این موضوع برنامه خاصی نداریم مثلا تا جایی که اطلاع دارم برخی نهاد‌ها مثل نیرو‌های مسلح یک زمانی تصمیم داشتند از افراد بالای ۵۰ سال عضو این ارگان بخواهند که کولونوسکپی انجام دهند. اگر روزی برسد که از مردم بخواهیم از سن خاصی کولونوسکپی را شروع کنند ممکن است بتوانیم متوجه وجود درجات پایین‌تر سرطان کولون در مردم شویم که درمان پذیر است.
این کار هزینه بر است؟
قطعا. چون باید ببینیم چگونه می‌خواهیم پیگیری هایمان را انجام دهیم. باید مشخص کنیم از طریق کدام یک از روش‌های آزمایش مدفوع، کولونوسکپی یا عکس قصد پیگیری سرطان را داریم. هر کی از آن‌ها هزینه‌های خودشان را دارند مثلا اگر قرار است صد نفر کولونوسکپی انجام دهند، باید ببینیم چند نفر از میان آن‌ها مشکوک به سرطان هستند تا هزینه کولونوسکپی و پیدا کردن سرطان مشخص شود. در نهایت هم میزان هزینه‌ای که از طریق پیدا کردن افراد مبتلا به سرطان کولون مشخص می‌شود با هزینه‌ای که برای شیمی درمانی صرف می‌شود، مقایسه و آن وقت میتوان نتیجه گرفت که مثلا کولونوسکپی نسبت به شیمی درمانی مقرون به صرفه‌تر است یا نه. در آمریکا پیشگیری و کولونوسکپی به صرفه‌تر بوده است و به همین دلیل کولونوسکپی برای تشخیص سرطان رواج دارد.
هزینه‌های درمان برای بیماران سرطان روده به طور متوسط چقدر است؟
دقیقا نمی‌دانم چه مقدار هزینه دارد، اما چندی قبل آماری در مورد سرطان سینه گفته شد که هزینه کشوری برای این سرطان حدود ۵۰ میلیون تومن است. برای سرطان روده هم قطعا کمتر از این نیست. ما مجبوریم بیمار را رادیوتراپی، شیمی درمانی و جراحی کنیم. قسمت اعظم دارو‌ها و وسایل جراحی هم از خارج از کشور وارد می‌شوند. وقتی وسایل پزشکی گران قیمت باشند، هزینه زیادی نیز برای آن داده می‌شود.
در سرطان روده بزرگ چه اختلالی روی می‌دهد؟
سرطان رشد غیرمعمول و خارج از قاعده گروهی از سلول‌های تغییر شکل داده است که به سرعت بزرگ شده و رفته رفته به بافت‌های اطراف خود تهاجم و سپس نقاط دورتر (متاستاز) دست اندازی می‌کنند.
در کولون سرطان به صورت معمول از زایده‌های مخاطی که پولیپ نامیده می‌شوند آغاز شده و پس از رشد به داخل روده و جدارآن به بافت‌های اطراف خود و داخل شکم تهاجم می‌کند ضمن این که امکان متاستاز سلول‌های سرطانی در تمام مراحل وجود دارد. کبد و ریه از شایع‌ترین مناطق متاستاز هستند.
نشانه‌های ابتلا به این بیماری چیست؟
در ۷۵ درصد موارد ابتلا به سرطان کولون در افراد عادی بدون هیچ سابقه خانوادگی و یا موارد خطر دیگر رخ می‌دهد و متاسفانه در مراحل اولیه اغلب بدون علایم است. همچنین هرگونه تغییر در اجابت مزاج اعم از یبوست یا اسهال، درد شکمی، خونریزی گوارشی، دفع ترشحات غیرمعمول از مقعد، تغییر قطر مدفوع، کاهش وزن شدید یا کم خونی به خصوص در مردان و در سنین بالا شک به وجود سرطان کولون را برانگیخته و اقدامات تشخیصی مناسب آن آغاز می‌شود.
پزشکان پس از معاینه بیمار مشکوک به سرطان‌های کولورکتال او را جهت کولونوسکوپی ارجاع می‌دهند. کولونوسکوپی یا دیدن درون روده بزرگ، بهترین و مطمئن‌ترین راه برای تشخیص یا رد سرطان کولون است. این کار به صورت معمولی حتی زیر بیهوشی در درون مطلب انجام می‌شود. سراسر روده بزرگ و راست روده بیمار دیده می‌شود و در صورت وجود پولیپ یا ضایعه مشکوک، نمونه برداری صورت می‌گیرد.
راه‌های تشخیصی دیگر مانند آزمایش مدفوع جهت یافتن خون درون آن، آنجام عکس برداری‌های رنگی مانند انمای باریوم نیز وجود دارد که نه تنها دقت تشخیصی کولونوسکپی را دارد بلکه در صورت مثبت شدن کولونوسکپی، پس از آن توصیه می‌شود.
پس از تشخیص نیز از سی تی اسکن و ام آر آی جهت تعیین وسعت بیماری و تعیین روش‌های درمانی استفاده می‌شود. این نکته را هم باید یادآور شد که هیچگونه تست خونی جهت تشخیص سرطان کولورکتال وجود ندارد.
چه روش‌های درمانی جهت درمانی وجود دارد؟
هرچند تعداد مبتلایان به سرطان کولورکتال در حال افزایش است، اما خوشبختانه روش‌های درمانی نسبتا موثری برای آن وجود دارد. جراحی هم اکنون بهترین و موثرترین روش درمانی در این بیماری است. جراح حاذق و دارای دانش کافی در درمان سرطان و روش‌های جراحی آن با انجام یک عمل صحیح و برداشتن تمام بافت‌های سرطانی بیشترین کمک را به بیمار و بهبود وضعیت زندگی وی می‌کند. ضمن این که روش‌های نوین شیمی درمانی و رادیوتراپی کمک فراوانی در افزایش طول عمر این بیماران داشته است.
آیا انجام جراحی سرطان روده بزرگ با گذاشتن استومی (بیرون گذاشتن روده از جدار شکم) برابر است؟
مسلما جواب این سوال منفی است. امروزه با پیشرفت‌های پدید آمده در تکنیک‌های جراحی و وجود ابزار‌های جدید انجام استومی دائمی به ندرت پیش می‌آید و اغلب بیماران یا طی همان عمل اولیه یا پس از طی یک دوره ۶ هفته‌ای وجود استومی موقت را دفع طبیعی می‌کنند.
از لحاظ شیوه‌های درمانی چقدر منطبق با معیار‌های جهانی هستیم؟
در سرطان کولون خیلی از دنیا عقب نیستیم. منظورم هم از دنیا کشور‌های پیشرفته و صنعتی است وگرنه در سطح کشور‌های منطقه شاید ترکیه کمی از ما جلوتر باشد و بقیه اصلا در حد ما نیستند. شیوه‌های تشخیصی ما نیز مثل کولونوسکپی، سیتی اسکن و... خوب است. ممکن است یکسری آزمایش‌های ژنتیکی را نداشته باشیم که آن‌ها را برای آزمایشگاه‌های معتبر دنیا می‌فرستیم. نمی‌گویم تمام درمان‌های جراحی ما با استاندارد‌های اروپا برابر هستند، اما جراح‌هایی داریم که در حد استاندارد‌های اروپا و آمریکا کار می‌کنند. به غیر از دستگاه‌های روبوتیک، بقیه شیوه‌های جدید سرطان روده را آن هم در حد خیلی عالی انجام می‌دهیم. دارو‌های شیمی درمانی هم در داخل کشور وجود دارد.
از نظر میزان شیوع سرطان روده ایران در چه جایگاهی قرار دارد؟
متاسفانه آماری از میزان شیوع سرطان در مملکت خودمان نداریم. اما از آن چه می‌بینم، شیوع سرطان در کشور ما نباید تفاوت زیادی با نقاط دیگر داشته باشد. در مورد سرطان روده گفته می‌شود یک بیماری غربی است، اما به نظر می‌رسد در کشور ما هم سرطان روده خیلی زیاد است. آنچه که مسلم است ایران از مناطق پرخطر برای شیوع این سرطان بوده و سالانه بر تعداد افراد مبتلا افزوده می‌شود. تاسف برانگیزتر این که سن افراد مبتلا در ایران در حال کاهش است و جوانان زیادی با این بیماری به پزشکان مراجعه می‌کنند.
کسی که درمان می‌شود، چه کار‌هایی باید انجام دهد تا جلوی رشد دوباره بیماری را بگیرد؟
اول این که باید با تیم درمان کاملا هماهنگ باشد و داروهایش را با آن‌ها چک کند. بیماری که برای سرطان روده جراحی کرده، به فرض این که به دیگر نقاط بدن سرایت نکرده باشد، بعد از طول دوره درمان حتما باید کولونوسکپی سالیانه انجام دهد.
تاکید ما این است که چنین بیمارانی تا ده سال باید مرتب چک شوند. سیتی اسکن و آزمایش‌های خون دوره‌ای هم صورت می‌گیرد. در صورت وجود کوچک‌ترین شک نسبت به عود بیماری در جای دیگری از بدن، فورا باید به سراغ آن رفت. در این صورت برخی بیماران قابل درمان هستند و نیاز به جراحی و برخی احتیاج به شیمی درمانی دارند.
چرا سن ۵۰ سال مهم است؟
چون زیر ۵۰ سال، سرطان حالت ارثی پیدا می‌کند.
