روزگاری که نوید محمدزاده و فرهاد اصلانی راوی جنگ شدند
در آخرین روز هفته دفاع مقدس، مروری داریم بر برخی از آثار درخشانی که در زمینه جنگ نوشته و اجرا شده‌اند. با این تاکید که این‌ها فقط بخشی از تلاش‌های خلاقانه جامعه تئاتری در این زمینه است.
«پاییزی»ی که به «زمستان» هم رسید
نادر برهانی مرند به عنوان یکی از اعضای گروه تئاتر معاصر، خط و ربط خود را مشخص کرده و این چنین است که در میان نوشته‌های او که اغلب رنگی از تئاتر اجتماعی را به رخ می‌کشند، نمایشنامه درخشانی، چون «پاییز» دیده می‌شود.
نمایشنامه‌ای که اوایل دهه هشتاد روی صحنه رفت و با تحسین تماشاگران و منتقدان همراه شد. این نمایش جزو آثاری بود که برهانی مرند به عنوان نویسنده و کارگردان آن را به صحنه آورد.
در دورانی که بازتولید آثار نمایشی مرسوم شده بود تا نسل تازه تماشاگران هم از دیدن بخشی از تجربیات گرانسنگ تئاتر کشور بهره‌مند شوند، این نمایش نیز برای دومین بار با کارگردانی خود برهانی مرند و این بار در تماشاخانه ایرانشهر روی صحنه رفت.
او نمایش خود را به همان شکل قبلی اجرا کرد و همزمان با آماده‌سازی اجرای دوباره آن، گفته بود: «گویی یک فلاش‌بک به ۱۰ سال پیش داریم و همچون دیدن یک عکس قدیمی است. تعمد دارم بدون کوچکترین تغییری، این نمایش را با همان فضا، شکل و متن اجرا کنم.»
برهانی مرند که اولین‌بار نمایش «پاییز» را با بازی امیر جعفری، ناهید مسلمی، ایوب آقاخانی و رویا فلاحی اجرا کرده بود، اجرای دوباره آن را در سال ۹۳ با بازی امیر جعفری، ناهید مسلمی، احمد کاوری، ستاره پسیانی، بهرام افشاری روی صحنه برد.
پچپچه‌های پشت خط نبرد
حضور علیرضا نادری در جنگ سبب شد که اتفاقات آن مقطع در نمایشنامه‌های او بازتاب گسترده‌ای داشته باشد. او جنگ را محملی جذاب یافت برای انعکاس رفتار‌های انسانی در موقعیتی غریب.
اما از آنجاکه آثار نادری برآمده از قریحه هنرمندی مستقل بودند، با نگاه رسمی آن زمان چندان هماهنگ نمی‌نمودند و با اینکه اغلب آثار او از سوی اهل فن و اندیشه ستایش شده‌اند، اما اجرای بعضی از آن‌ها خالی از دردسر نبوده است.
از جمله این آثار نمایشنامه «پچپچه‌های پشت خط نبرد» است که ابتدا در جشنواره تئاتر دانشجویی روی صحنه رفت و مخالفان آن را بر نتابیدند و بعد از آن نیز در جشنواره تئاتر فجر، با تحسین جامعه تئاتری رو به رو شد.
این نمایشنامه بار‌ها با کارگردانی هنرمندان گوناگون روی صحنه رفته است و شماری از بازیگران شناخته شده در آن بازی کرده‌اند، ابتدا نادری خود آن را روی صحنه برد که از جمله بازیگران این اجرا فرهاد اصلانی است.
بعد‌ها این نمایش با کارگردانی اشکان خیل‌نژاد در دو مقطع و در دو سالن گوناگون روی صحنه رفت.
اولین نوبت اجرای آن در تالار مولوی با استقبال نسل تازه‌ای از تماشاگران مواجه شد و بازی نوید محمدزاده در نقش علیرضا، او را به عنوان یکی از استعداد‌های تازه بازیگری معرفی کرد.
بعد‌ها این نمایشنامه با کارگردانی محمدرضا ستاری و بازی رامین پرچمی در تالار حافظ هم روی صحنه رفت.
این نمایشنامه، روایتی دیگر درباره جنگ تحمیلی ایران و عراق است. چند سرباز که از شهر‌های مختلف ایران در جنگ شرکت کرده‌اند و هر یک از آن‌ها برای مقابله با سختی‌های جنگ، خود را به نوعی مشغول می‌کنند. یکی اهل مطالعه و کتاب است، دیگری اهل مناجات و دعا، و کار‌هایی از این قبیل که البته در این‌ها دو تن از سربازان نیز به مواد مخدر روی آورده‌اند.
زمستان ۶۶ کجا بودی؟
«زمستان ۶۶» به نویسندگی و کارگردانی محمد یعقوبی دیگر نمایشی است که به جنگ پرداخته است. یعقوبی نیز این نمایشنامه را در دو مقطع گوناگون روی صحنه آورد. نخستین اجرای آن در سال ۱۳۷۶ در جشنواره شانزدهم تئاتر فجر، جوایز گوناگونی را برای گروه اجرایی این نمایش به ارمغان آورد و یک سال بعد از آن در قالب اجرای عمومی در مجموعه تئاتر شهر روی صحنه رفت. این نمایشنامه دهه ۹۰ نیز در دو مقطع مختلف اجرا شد.
در اولین نوبت اجرای آن به عنوان کاری از گروه تئاتر «امروز»، ریما رامین‌فر، پانته‌آ بهرام، رحیم نوروزی، محمدرضا حسین‌زاده، پوپک گلدره و هومن برق‌نورد بازی می‌کردند. در اجرای سال ۱۳۹۰ به کارگردانی محمد یعقوبی که در سالن چهارسو به روی صحنه رفت، رویا افشار، آیدا کیخایی، سعید زارعی، علی سرابی، باران کوثری و نوید محمدزاده ایفای نقش کردند.
«زمستان ۶۶» روایتگر رویداد‌هایی است که در یک خانواده در اولین روز موشکباران تهران در اسفندماه سال ۱۳۶۶ رخ می‌دهد. موشکباران تهران مسایل و مشکلات جدیدی برای افراد خانواده به وجود می‌آورد که اختلافات پیشین آن‌ها را به حاشیه می‌راند.
یعقوبی در یکی از گفتگو‌های خود درباره این نمایشنامه گفته است: «صادقانه می‌گویم زندگی برای خود من به قبل و بعد از زمستان ۶۶ تقسیم شده است. من در این دوره یک آدم دیگر شدم. یادم هست وقتی رفتم شمال، جور دیگری دنیا را می‌دیدم، چون انتظار مرگ را تجربه کرده بودم. پذیرفته بودم که می‌میرم. من که بچه شمال هستم، بعد از موشکباران که به شهرم برگشتم، وقتی باران را می‌دیدم، انگار اولین بار بود که در زندگی‌ام با آن روبه‌رو می‌شدم. آدم‌های زیادی مثل من این دوره را تجربه کرده‌اند. مگر می‌شود آن را فراموش کنیم؟ ترس‌های زمستان ۶۶ تا زمانی که زنده‌ام با من است، اما نوشتنش شفابخش بود. وقتی نوشتم خیلی احساس آسودگی کردم.»
خنکای ختم خاطره
«خنکای ختم خاطره»، دیگر نمایشی است که سرنوشت آدم‌های جنگ را روایت می‌کند. متن این نمایش نوشتهٔ حمیدرضا آذرنگ است که سال ۱۳۸۸ برای نخستین بار به کارگردانی نیما دهقان در تماشاخانه ایرانشهر روی صحنه رفت و در جشنواره تئاتر فجر همان سال چندین جایزه را از آن خود کرد.
ماجرای نمایش درباره سربازی است به نام یوسف که در کما به سر می‌برد، همه چیزش از بین رفته و فقط چشم و دلش سالم مانده‌اند. فرشته‌ای واسطهٔ آمدن او از عالم برزخ به زمین (دنیای زندگان) می‌شود. یوسف در زمین خانواده‌هایی را می‌بیند که هر یک منتظر یوسف مفقودالاثر خودشان هستند. مأموران بنیاد شهید هر چه بیشتر تلاش می‌کنند تا والدین اصلی یوسف را بیابند، با متقاضیان بیشتری روبرو می‌شوند و این روند به گونه‌ای فزاینده و بدون پایان تا انتها ادامه می‌یابد...
در اولین اجرای آن بازیگرانی، چون هنگامه قاضیانی، الهام کردا، علی سرابی و ... به ایفای نقش پرداختند و آذرنگ خود با بازی در نقش ارمنی، حضوری تاثیرگذار داشت.
قرار بود این نمایش سال ۸۹ در جشنواره سیزدهم تئاتر ملی مقاومت در آبادان اجرا شود که با حمله افراد ناشناس متوقف شد. این نمایش به دعوت اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان خوزستان و دبیرخانه جشنواره دعوت شده بود.
آذرنگ سال ۹۷ این نمایشنامه را با کارگردانی خودش و بازی فاطمه معتمدآریا روی صحنه برد.
عشق نافرجام نرگس در «هم‌هوایی»
افسانه ماهیان دیگر کارگردانی است که نسبت به جنگ حساسیت نشان داده است. او با اجرای نمایش «هم‌هوایی» نوشته مهین صدری، علاقه خود را به تئاتر مستند نشان داد. این نمایش درباره سه زن مختلف بود که هر سه شخصیت‌هایی واقعی بودند و در قالب اثری اپیزودیک روی صحنه رفت.
دومین اپیزود آن درباره خاطرات «نرگس»، همسر خلبان شهید عباس دوران است. این اپیزود با بازی الهام کردا روی صحنه رفت و در آن مقطع جزو نمایش‌هایی بود که با استقبال جامعه تئاتری رو به رو شد.
اپیزود دوم نمایش با مونولوگ‌های نرگس درباره ازدواجش شروع می‌شود و با تصویر او روی مزار همسرش در آستانه شروع سالی نو به پایان می‌رسد.
«هم‌هوایی» در اولین مقطع اجرای خود جزو معدود نمایش‌هایی بود که وقایع جنگ را از زاویه دید یک زن روایت می‌کرد و بدون شعارزدگی، نگاهی انسانی به سرنوشت زنان جوانی داشت که جنگ، عشق آنان را ناتمام کرده بود.
ماهیان همزمان با اجرای این نمایش گفته بود: «نه قهرمان‌پروری می‌کنیم و نه دلسوزی یا نکوهش. نه حکمی صادر می‌کنیم نه هیچ چیز دیگر. حتی در این نمایش کاراکتر‌های غایب هم هستند مثل مردان نمایش. در این نمایش فقط این سه، اما حرف می‌زنند. ما خودمان را جای کاراکتر‌های غایب هم گذاشتیم.»
دو لیتر در دو لیتر صلح
بعد از اجرای موفق «دو لیتر در دو لیتر جنگ» که در ادامه همکاری‌های مشترک حمیدرضا آذرنگ (به عنوان نویسنده) و نیما دهقان (به عنوان کارگردان) روی صحنه رفت، نمایش «دو لیتر در دو لیتر صلح» روایتی دیگر درباره جنگ بود. این نمایش یک بار با کارگردانی دهقان و بار دیگر با کارگردانی خود آذرنگ اجرا شد. اجرای اول آن چندین جایزه از جشنواره تئاتر فجر را برای گروه اجرایی خود به همراه داشت.
فرزین صابونی، سهیلا صالحی، رامین سیار دشتی، الهام کردا از جمله بازیگرانی بودند که در این نمایش به ایفای نقش پرداختند و علاوه بر بازیگران، بهرام شاه محمدلو و راضیه برومند هم گویندگی متن‌ها را برعهده داشتند.
حمیدرضا آذرنگ، کارگردان این نمایش درباره آن نوشته بود: «دو لیتر در دو لیتر صلح ادامه‌ای است بر نمایشنامه دو متر در دو متر جنگ که به شرایط پس از جنگ که در اکثر موارد صلح نام می‌گیرد، می‌پردازد. درقالب فانتزی موحشی که تمام تلاشم آن بود تا هرچه که می‌توانم از تلخی‌اش بکاهم تا شاید آینه‌ای که در مقابل چشمان شماست دردهایتان را یادآور نباشد. آنچه می‌دانم در نهایت آنکه هرچه می‌دوم کمتر می‌رسم…»
این نمایش برای بار دوم بهار ۹۳ با بازی سهیا صالحی، فرزین صابونی، نسیم ادبی و شهرام حقیقت دوست در سالن شمس اکو روی صحنه رفت.
اولین درخشش‌های نوید محمدزاده در «آخرین نامه»
گروهی از جوانان تئاتری که اغلب هم ساکن کرج بودند، سال ۸۸ با اجرای نمایش «آخرین نامه» نوشته و کار مهرداد کورش‌نیا در خانه نمایش اداره تئاتر روی صحنه رفتند و نمایشی را بازی کردند که بعد‌ها در چندین مقطع زمانی گوناگون اجرا شد.
نوید محمدزاده و پوریا رحیمی سام از جمله بازیگران این نمایش بودند.
این نمایش درباره سه شخصیت از ۳ قومیت کردی، گیلانی و تهرانی را در میدان جنگ تحمیلی عراق علیه ایران است. این جوانان هر یک به دلیلی شخصی وارد جنگ شده بودند؛ یکی برای گرفتن کارت پایان خدمت، یکی برای اثبات شجاعت و جسارت و...
«آخرین نامه» در قالبی کمدی نمایشی به موضوع جنگ و تأثیر آن بر زندگی افراد می‌پرداخت.
اجرای این نمایش نیز در جشنواره تئاتر فجر با موفقیت‌های گوناگونی همراه بود.
کورش‌نیا دهه ۹۰ هم بار دیگر این نمایش را در تماشاخانه سپند روی صحنه برد؛ زمانی که نوید محمدزاده بازیگر مشهوری شده بود.
«آخرین نامه» البته به جز این دو مقطع، چندین بار دیگر هم در تهران و شهر‌های دیگر اجرا شد.
