محمدرضا شجريان: در سنت‌ها خود را گرفتار كرده‌ايم

آفتاب‌‌نیوز : آفتاب: محمدرضا شجریان در حالی برنامه‌های سال 88 را تشریح کرد که سازهای جدیدش را برای خبرنگاران رونمایی کرد و گفت: «به نوازندگان و سازندگان ساز توصیه می‌کنم که در عین حفظ اصالت در سنت‌ها خود را گرفتار نکنند».

در نخستین نشست خبری محمدرضا شجریان استاد آواز ایران و گروه «شهناز» در سال جاری که صبح امروز ـ 22 فروردین ماه ـ در موسسه‌دل‌آواز» برگزار شده بود، ابتدا مزدا انصاری تنظیم‌کننده‌ی آلبوم «آه باران» گفت:‌ «ساخت و تنظیم این اثر هفت سال به طول انجامید و ساخت آن از زمان فوت مرحوم مشیری شروع شد و زمانی که استاد شجریان با همراهی سه‌تار حسین علیزاده قطعه «آه باران» را اجرا کردند، پیشنهاد اجرای ارکسترال این اثر را همراه با بازنگری مجدد به ایشان دادند و نهایتا با علاقه‌ای که شخصا به موسیقی «گل‌ها» داشتم، تصمیم گرفتیم که در کنار این قطعه در یک مجموعه قطعات قدیمی‌ همچون «نوای نی» از ساخته‌های مرتضی محجوبی و «دیدی‌ ای مه»‌ از ساخته‌های حسین یاحقی را بازسازی کنیم».

او ادامه داد: «در قطعه «نوای نی»‌ کاملا به تنظیم استاد خالقی وفادار بودم. اما برای قطعه‌ی «دیدی ‌ای مه» مقدمه‌ای ساختم و تنظیم مجدد کردم. همچنین در این آلبوم یک مقدمه‌ی بدون کلمه دشتی،‌ ساخته شده است که با همفکری استاد در این مجموعه از حضور فرهنگ شریف و فخری ملک پور نیز یاری گرفتیم».

شجریان: با آلبوم «آه باران» می‌خواهیم از گل‌ها یادی بکنیم

شجریان نیز با اشاره به این آلبوم که از امروز ـ 22 فروردین ماه ـ در بازار عرضه شده است، ‌گفت: «مزدا انصاری سال‌هاست به صورت حرفه‌ای در حوزه‌ی موسیقی کار می‌کند و با شناختی که نسبت به او و خانواده‌اش داشتم و با تکیه بر صداقت فکری و دیدگاه هنری‌اش پیشنهاد او را برای تنظیم این آلبوم پذیرفتم و قرار شد با این مجموعه یادی از «گل‌ها» بکنیم تا مخاطبانی که این سبک موسیقی را دوست داشتند، این اثر مجددا برای او یادآور شود».

استاد آواز ایران با اشاره به بازگشت‌اش به موسیقی «گل‌ها» در این مجموعه، توضیح داد: «تمام تلاشم در این بود که ژانر موسیقی «گل‌ها» را در کنار سایر ژانر‌ها برای مخاطبان خاصتش داشته باشیم تا جایگاه همیشگی آن در جامعه پیدا شود، اما اجرای این سبک موسیقی همچون تمام اجراهای ما مستلزم داشتن سالن است».

فعلا ترجیح می‌دهم بیشتر وقتم را به گروه شهناز اختصاص بدهم

شجریان همچنین درباره‌ی امکان همکاری با ارکستر ملی برای تجربه‌هایی مانند «گل‌ها» نیز گفت:‌ «فعلا ترجیح می‌دهم بیشتر وقت خود را با گروه «شهناز» و در جهت ارتقای آن بگذارم. و در کنار آن وقت زیادی را صرف ساخت ساز و تجربه‌های از این دست کرده‌ام. اما اگر فرصتی فراهم شود، حتما به چنین همکاری فکر می‌کنم».

او اظهار امیدواری کرد: «از این پس آهنگ‌هایی همچون کارهای مرتضی محجوبی، عارف و شیدا نیز همچون آثار حافظ و سعدی در جامعه‌ی ما حفظ شود».

او سپس به همکاری خود در سال جدید با گروه «شهناز» اشاره کرد و افزود:‌ «سال‌ها منتظر بودم تا ارکستر‌های بزرگ‌تر و با رنگ صداهایی متنوع‌تر داشته باشیم و خوشبختانه در سال گذشته کنسرت‌هایی که با گروه «شهناز» برگزار کردیم موفقیت آمیز بود و در سال 88 نیز این همکاری را ادامه خواهیم داد و حتی برنامه‌هایی برای تور اروپا طراحی کرده‌ایم».

درخشانی: حمایت‌های استاد شجریان نبود به جایگاه فعلی نمی‌رسیدیم

مجید درخشانی - سرپرست گروه شهناز - درباره‌ی برنامه اجراهای بین‌المللی و داخلی این گروه در سال جاری گفت:‌ «اگر حمایت استاد شجریان نبود هیچ‌گاه گروه «شهناز» به جایگاه فعلی خود دست نمی‌یافت. اما با عشق و علاقه‌ای که مردم به استاد شجریان دارند، ما نیز مورد توجه قرار می‌گیریم و این فرصت به خصوص برای جوانان فراهم شده است که کنار استاد شجریان، توانایی‌هایشان را نشان بدهند و به همین دلیل هم گروه «شهناز» طی یک سال گذشته پیشرفت فوق‌العاده‌ای داشته است».

از نیمه‌دوم تیر ماه کنسرت‌ها آغاز می‌شود

او در ادامه درباره‌ی کنسرت این گروه که از نیمه‌ی دوم تیر ماه سال جاری آغاز می‌شود،‌ گفت:‌ «کنسرت در دو بخش در بیات اصفهان اجرا می‌شود که در بخش اول یک‌ چهار مضراب و یک تصنیف اجرا خواهد شد و اجرا با قطعه‌ی «شکایت نی» از ساخته‌های وزیری آغاز و بعد از یک تصنیف، دو قطعه از ساخته‌های خودم را اجرا خواهیم کرد».

در بخش دوم این کنسرت که با یک پیش درآمد آغاز می‌شود، قطعه‌ی «ساقی نامه» با شکلی جدید و به صورت متنوع و در «سه‌گاه» اجرا خواهد شد و بعد از آن یک چهار مضراب از ساخته‌های خودم و یک قطعه آوازی دیگر خواهیم داشت.

به گفته‌ی درخشانی در کنسرت سال 88 گروه شهناز با همراهی محمدرضا شجریان،‌ ساز‌هایی همچون«صراحی»، «بم صراحی» و «ساغر» در اجرای گروه استفاده می‌شوند.

آغاز تور اروپایی از شهریور ماه

همچنین تور اروپایی کنسرت گروه «شهناز» با صدای محمدرضا شجریان از 5 تا 25 سپتامبر ـ 14 شهریور تا 3 مهر ماه ـ طی سه هفته در کشورهای همچون آلمان، انگلستان، سوییس، فرانسه،‌ سوئد و... برگزار خواهد شد و در صورت فراهم شدن امکانات این گروه در سال جاری در شیراز و اصفهان نیز برنامه‌هایی خواهد داشت.

شجریان: برای اجرا در شهرستانها کمتر به نتیجه رسیده‌ایم

محمدرضا شجریان استاد آواز ایران نیز با اشاره به مشکلات گروه برای اجرای این برنامه‌ها در شهرستان‌ها هم مطرح کرد:‌ «همواره گروه ما به دنبال اجرای کنسرت‌های متنوعی در شهرستان‌ها بوده است، اما به دلیل فراهم نشدن شرایط مناسب برای اجرا، کمتر در شهرستان‌ها به نتیجه رسیده‌ایم. به طوری که بعد از تحقیق و تلاش زیاد اغلب به مشکل برخورده‌ایم و به اجرای گروه در تهران بسنده کرده‌ایم.‌ حتی در شرایط فعلی نیز نمی‌توانیم از اجراهای گروه در تالار وزارت کشور به صورت قطعی خبر دهیم، اما کنسرت‌های ما از نیمه‌ی دوم تیر ماه آغاز می‌شود».

نیاز داریم رنگ‌های جدیدی وارد ارکستر بکنیم

استاد آواز ایران در بخش دیگری از این نشست خبری درباره‌ی سازسازی و تغییراتی که در این زمینه به دنبال آن است، هم گفت: «در طول سالیان دراز سازهای سنتی داشته‌ایم که هیچ‌گاه در آن‌ها تغییر ایجاد نکردیم. در حالی که نیاز داریم تا در اجراهای موسیقی رنگهای جدیدی وارد ارکستر بکنیم. به خصوص ما در بخش بم و باس ضعیف هستیم و سازهای مشابه ویولنسل و کنترباس نداریم، تنها عود و قیچک باس داریم که نزدیک به آن سازهاست ولی حجم و رنگ ویولنسل را ندارد. به همین دلیل بیشتر از هر کس دیگری احساس نیاز کردم که ارکسترهای ما نیاز به این تغییرات در حجم و رنگ صدا دارد».

او تصریح کرد: «ما می‌خواهیم در کنار سازهایی که امروزه استفاده می‌کنیم، سازهای جدیدی داشته باشیم که ضعف‌های موجود را پوشش دهد و به همین دلیل هم از سال 40 به بعد که سنتور سازی را شروع کردم روی ساخت سازها تحقیق کردم و با سر زدن به ساز فروشی‌ها و زیر رو کردن ساز‌ها به بررسی آن‌ها و امکانات تغییراتی در این سازها پرداختم تا به صدای بهتری برسم».

شجریان عنوان کرد: «تاکنون به 80 درصد از نتیجه‌ای دلخواهم رسیده‌ام. ولی هنوز به صد در صد نرسیدم. زیرا ما باید به سیم‌ها و پوست در ساز توجه کنیم و از این طریق امکانات صدا را بالا ببریم. با همین دیدگاه نیز سازهایی طراحی کردم که حتما نوازندگان آن‌ها موجود باشند و هنوز هم در جریان ادامه این تجربه هستم که خوشبختانه در این مسیر نتایج خوبی را به دست آورده‌ام».

متاسفانه در سنت‌ها خود را گرفتار کرده‌ایم

او اظهار امیدواری سازندگان ساز به ایده‌های جدید در این عرصه روی بیاورند و گفت: «امیدوارم سازندگان ساز ما تنها به همان سازهایی که می‌سازند بسنده نکنند، بلکه در کنار آن سازهای جدیدی را تجربه و وارد عرصه‌ی موسیقی بکنند. متاسفانه ما در سنت‌ها خود را گرفتار کرده‌ایم در حالی که سنت همچون اتاق دربسته‌ای می‌تواند آدم را محصور کند. ولی اصالت این گونه نیست پس چه بهتر که در کنار نگهداری اصالت، سنت‌ها را بشکنیم و بر اساس نیازهای امروز جامعه چیزهای جدیدی را ابداع کنیم».

شجریان تاکید کرد: «هنرمندان از تعصب‌های خود خارج شوند و بدون هراس دست به تجربه‌های جدید بزنند و از این طریق اشکالات سازهای موجود را برطرف و ایده‌های متفاوتی را مطرح کنند».

او گفت: «غرب همواره به ما به چشم یک میراث فرهنگی نگاه کرده است و توقع دارد آن را همیشه حفظ کنید. اما ما آنچه را که به ارث برده‌ایم نگه می‌داریم. ولی برای آینده و نیازهای آن چیزهای جدیدی را ابداع می‌کنیم تا دچار ایستایی نشویم و مطابق با جوامع بشری که در حال رشد هستند به جلو حرکت کنیم».

استاد آواز ایران متذکر شد: «ما همچنان در حال امتحان این سازها هستیم و باید با آزمایش و محک زدن آن‌ها جایگاه این صداها را تشخیص دهیم. چه بسا که در حال حاضر سه ساز دیگر نیز با عنوان «بم صراحی» و «ساغر» و «کرشمه» طراحی کرده‌ام».

شجریان در معرفی این سازها توضیح داد: ««بم صراحی» که به‌جای «ویلونسل» از آن می‌توان استفاده کرد، توسط دکتر افشاری نواخته می‌شود. ساز «ساغر» نیز از خانواده تار است که برای تارنوازان خوب است ولی رنگ صدای آن با تار فرق می‌کند و در حال تجربه و امتحان آن هستم. «کرشمه» نیز به خانواده «عود» نزدیک است، ولی شکل ساز عود را ندارد و با تغییر سیم‌هایش درآن تغییراتی داده‌ام».

او ادامه داد: «طی یک تجربه جدید نیز با نگاه به ساز «دف» ساز جدیدی طراحی کردم که ترکیبی از دو دف است که هر دو طرف آن پوست دارد و صدایش ما بین دف و دهل است».

شجریان سپس تک تک این سازها را در حضور خبرنگاران رونمایی کرد و قطعات کوتاهی توسط نوازندگان این سازها اجرا شد.

سخنانم در جشن خانه موسیقی به مذاق برخی‌ها خوش نیامد

استاد آواز ایران با اشاره به پیشنهادش برای راه‌اندازی کانونی در خانه‌ی موسیقی برای حمایت از سازندگان سازهای که ایده‌های جدید دارند، گفت: «این پیشنهاد را مطرح کردم که سازندگان ساز تشویق شوند و جرات این را پیدا کنند تا ایده‌های جدید خود را مطرح کنند. اما متاسفانه در جشن نهم خانه موسیقی که مهر ماه سال گذشته برگزار شد و من دستاوردهای ساز و سازی خود را ارایه کردم گویا به مذاق خیلی‌ها خوش نیامد و واکنش‌هایی نشان دادند که کمی‌ناشیانه بود و انتظار می‌رفت نسبت به این موضوع فکر بیشتری شود».

متوجه شدم صدای ساز در کاسه آن خلاصه نمی‌شود

محمدرضا شجریان در بخش دیگری از این نشست مطرح کرد: «متاسفانه بسیاری از سازندگان ساز در ایران آگاهی وسیعی از ساز سازی به جز ساز تخصصی خود ندارند و با تعصبی که به خرج می‌دهند، نمی‌توانند ایده‌های جدیدی را مطرح کنند. در حالی که من درخواست می‌کنم تا این افراد مطالعات بیشتر بر روی سازها داشته باشند و تحقیقات جهانی را مورد بررسی قرار دهند. تا این جرات و آگاهی را پیدا کنند و از ساز تخصصی خود فراتر بروند. چه بسا که امروز با تحقیقاتی که انجام دادم متوجه شدم که همه صدای ساز در کاسه آن خلاصه نمی‌شود. بلکه پوست و سیم در ساز اهمیت بیشتری دارد. به عنوان مثال فردی به نام بوستانی تاری ساخته است که کاسه ندارد، اما همان صدای تار را می‌دهد».

سپس درخشانی با این تار قطعه‌ای را اجرا کرد.

شجریان گفت: «من تمام عمرم را با صدا زندگی کرده‌ام و تخصص من صداست به همین دلیل هم در تحقیق بر روی صفحه،‌ پوست،‌ و سیم در ساز ایرانی تاکید دارم».

ما همواره بلاتکلیف هستیم و با نگاه سلیقه‌ای مواجه‌ایم

استاد آواز ایران در ادامه این نشست در پاسخ به مشکلات پیش‌روی این گروه موسیقی برای برگزاری کنسرت‌ها گفت: «در این سی سال به هیچ چیز امیدوار نیستم، زیرا نوع رفتارها به گونه‌ای بوده که همه چیز در حال تغییر است. در واقع در چنین سیستمی‌ نمی‌توان برای دو سال بعد برنامه‌ریزی کرد و به همین دلیل ما همواره بلاتکلیف هستیم و با نگاه‌های سلیقه‌ای مواجه بوده‌ایم. در حالی که یک گروه موسیقی باید برنامه‌ی خود را تا یک سال آینده طراحی بکند، اما با شرایط فعلی ما به هیچ چیز نمی‌توانیم تکیه کنیم».

سعی کردم هنرجویان تنها ردیف‌خوان نباشند

او در بخش پایانی این نشست درباره برگزاری کلاس‌های ‌آواز که به همت فرهنگستان هنر برپا کرده است،‌ گفت:‌ «این کلاس‌ها ادامه خواهد داشت. زیرا تاثیرات خوب آن من را تشویق کرد تا آن را ادامه دهم و خوشبختانه هنرجویان نیز خوب بودند و پیشرفت قابل توجهی داشتند که نتایج آن تا دو سال آینده نشان داده می‌شود. البته در این کلاس‌ها من فن خوانندگی را آموزش می‌دهم تا هنرجویان صداها را شناسایی کنند و حداکثر استفاده از صدا را انجام بدهند. در واقع تمام حواس‌ها را به این سمت برده‌ام که تنها ردیف‌خوان نباشد، بلکه یاد بگیرند تا از ردیف تعریف‌ها و کارهای تازه‌ای ارایه بدهند».