۸.۷ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری خارجی کجا رفت؟
وزیر امور اقتصادی و دارایی به تازگی از «جذب قطعی ۸ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری خارجی در ۲ سال گذشته» خبر داده است. خاندوزی این آمار بسیار مهم را در یک برنامه رادیویی و حدود یک هفته پیش ارایه کرده و عمدا از کلمه «جذب» استفاده کرده تا مخاطب رقم ۸ میلیارد دلار سرمایه خارجی را با «تفاهم‌نامه» یا «امضا» اشتباه نگیرد. او گفته است که «این رقم در حد تفاهم‌نامه و امضا نبوده بلکه منجر به سرمایه‌گذاری واقعی و شروع عملیات در کشورمان شده است که بیش از ۵ سال گذشته است.»
البته به عنوان یک ایرانی موجب خوشحالی و شعف مضاعف است که ۸ میلیارد دلار سرمایه خارجی برای کشوری جذب شود که سالانه تا ۵۰۰ هزار میلیارد تومان فقط کسری بودجه دارد. سرمایه خارجی می‌تواند بخشی از کسری بودجه دولت را به ویژه در پروژه‌های عمرانی جبران کند و از طرفی به کشور ارز هم بیاورد.
اما مشکل از جایی آغاز می‌شود که چنین آماری بدون ارایه سند و مدرک روی وبسایت دستگاه‌های دولتی یا حتی همین وزارت اقتصاد منتشر می‌شود. در واقع وقتی صحبت از سرمایه‌گذاری خارجی آن هم در این سطح بسیار بالا (ظرف دو سال) در سال‌هایی می‌شود که اقتصاد ایران همچنان در لیست سیاه FATF دست و پا می‌زند و شدیدترین تحریم‌های بانکی و غیربانکی اعمال می‌شود؛ باید اندکی هم حق را به کسانی داد که در این آمار‌ها تشکیک می‌کنند و خواهان ارایه سند و مدرک معتبر هستند.
البته، خاندوزی درست یک ماه پیش هم در مصاحبه‌ای اختصاصی با خبرگزاری متعلق به دولت عنوان کرده بود که «از ابتدای دولت تا پایان شهریور ۱۴۰۲، بیش از ۸.۷ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری خارجی جلب شده است.» و احتمالا برای توضیح دادن اینکه این پول در کجا هزینه شده اضافه کرده که «آن بخش‌هایی که تبدیل به پروژه‌های مشخص و قرارداد‌های روشنی شده، در بخش‌های مختلف انرژی، نفت و گاز، صنعت، نیروگاه و امثالهم شروع به فعالیت کرده است.»
مشخص نیست که در این یک ماه چه اتفاقی افتاد که ۷۰۰ میلیون دلار از میزان سرمایه جذب شده به ایران کم شد؟ آیا عدد دوم درست است یا عدد اول؟ به عنوان وزیر اقتصاد ایران، انتظار این است که دقت و صحت این اعداد به درستی مشخص شود تا کارشناسان و ناظران نیز دید بهتری داشته باشند. ۷۰۰ میلیون دلار پول کمی نیست که ظرف یک ماه از آمار «جذب» سرمایه‌گذاری خارجی کاسته شده است. اگر عدد دوم درست است باید پرسید که عدد اول از کجا آمده؟ اگر عدد اول درست است این سوال مطرح می‌شود که عدد دوم چیست؟
اما فرض می‌کنیم که عدد اول درست است و وزارت اقتصاد و سازمان سرمایه‌گذاری خارجی (زیرمجموعه این وزارتخانه) توانسته‌اند در «دو سال» مبهم که مشخص نیست تاریخ قمری یا خورشیدی یا میلادی دارد، ۸.۷ میلیارد دلار «جذب» کنند. این عدد به چه معناست؟
تناقض بزرگ
آنکتاد (کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل) در گزارشی، میزان سرمایه‌گذاری خارجی در ایران را طی دو سال میلادی ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲ چیزی حدود ۳ میلیارد دلار عنوان کرده است. توجه داشته باشید که مطابق این آمار از یک سازمان بین‌المللی، جذب سرمایه خارجی ایران در سال گذشته میلادی (که همزمان با دوره وزارت آقای خاندوزی هم بوده) ۱.۵ میلیارد دلار بوده است. ۱.۴ میلیارد دلار هم در سال ۲۰۲۱ جذب شده است. این گزارش «آنکتاد» البته کاملا جدید و مربوط به سال ۲۰۲۳ میلادی است و با عنوان «گزارش سرمایه‌گذاری جهانی» منتشر شده است.
این ادعای بزرگ درباره میزان سرمایه‌گذاری خارجی زمانی جالب‌تر می‌شود که بدانیم در ۲۲ سال گذشته که قطعا میزان تحریم‌ها در مقاطعی از آن، سبک‌تر بوده یا معاهده برجام امضا شده و تحریم‌ها به یک‌باره «لغو» شده، چنین «رکوردی» در جذب سرمایه خارجی زده نشده است. به‌طور مثال میزان سرمایه‌گذاری خارجی جذب شده در سال ۸۱ بالغ بر ۳.۵ میلیارد دلار بوده. در سال ۸۷ و همزمان با اوج درآمدهای نفتی، ۲ میلیارد دلار بوده. در دو سال ۹۵ و ۹۶ یعنی سال‌هایی که برجام به امضا رسیده و تحریم‌ها لغو شده و موج ورود سرمایه خارجی به ایران بوده، ۸.۴ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری خارجی جذب شده (که البته خیلی از این سرمایه‌گذاران با خروج امریکا از برجام ترجیح دادند از کشور خارج شوند و شدت تحریم‌ها هم به گونه‌ای بوده که دیگر برنگشته‌اند.)
در واقع طی ۲۲ سال گذشته، متوسط سرمایه خارجی جذب شده به ایران چیزی حدود ۳ میلیارد دلار در سال بوده و اینکه فقط در دو سال گذشته (میلادی یا خورشیدی؟) ۸.۷ میلیارد دلار سرمایه خارجی جذب شده خود ادعایی بزرگ است. عددی که وزارت اقتصاد مدعی جذب آن است، ۱.۳ برابر عددی است که بعد از رکوردزنی سرمایه‌گذاری خارجی حاصل از امضای برجام و لغو تحریم‌ها به دست آمده است.
اینجا وقت پرسیدن یک سوال است. این ۸.۷ میلیارد دلار در کجا جذب شده و شرایط سرمایه‌گذاران چه بوده است؟ چرا جدول و جزییات خاصی از این میزان سرمایه‌گذاری خارجی، مبلغ وارد شده، پروژه‌هایی که سرمایه‌گذار خارجی تمایل داشته روی آن‌ها کار کند و سن و سال و مدت زمان اجرای پروژه‌ها و مواردی از این دست در هیچ دستگاه دولتی منتشر نشده تا مردم هم خیلی روشن و ساده بدانند؟
در وبسایت سازمان سرمایه‌گذاری خارجی چه خبر است؟
جالب است بدانید وبسایت سازمان عریض و طویل سرمایه‌گذاری و کمک‌های اقتصادی و فنی ایران که زیرنظر وزارت اقتصاد فعالیت می‌کند شامل یک صفحه استاتیک است که دو بخش دارد. بخش اول پروژه‌های پیشنهادی و بخش دوم اصلا باز نمی‌شود و خالی است! در بخش گزارش‌ها، کتاب‌های مختلفی برای راهنمایی سرمایه‌گذاران وجود دارد به اضافه چندین بولتن خبری که آخرین آن مربوط به خرداد ۱۴۰۰ و دولت قبلی است! بخشی هم به نام آمار رسمی سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی وجود دارد که هر چقدر روی آن کلیک کردیم چیزی باز نشد! در این وبسایت نه خبری از جزییات پروژه‌ها و میزان سرمایه جذب شده هست و نه اصلا هدف مشخصی را دنبال می‌کند که بفهمیم سرمایه‌گذار خارجی چه چیزی را دیده که تمایل به آوردن پول خود داشته؟ حداقل انتظاری که از این وبسایت وجود دارد این است که زحمتی بکشند و آمار‌های دقیق و روشنی ارایه کنند.
نکته آخر اینکه، مجموعه دولت علاقه خاصی به رویکرد جوابیه‌نویسی دارد. خوب است این‌بار به جای جوابیه نوشتن، گزارشی از عملکرد آن ۸.۷ میلیارد دلار سرمایه خارجی جذب شده منتشر شود تا رسانه‌ها هم بتوانند جزییات این موفقیت بزرگ را بدانند.
