قبل از جراحی زیبایی پیش روانشناس بروید!

متنی که در ادامه میخوانید گفت‌وگوی «جوان» با مدرس دانشگاه «سوره» است درباره اینکه چرا افراد تحت تأثیر القائات رسانه‌ای در خصوص جراحی‌های زیبایی زیر تیغ می‌روند؟

طی روزهای اخیر چندین مورد مرگ زیر تیغ جراحان زیبایی ثبت شده است که تمامی این موارد زن بوده‌اند، البته این نخستین بار نیست که افراد متقاضی جراحی زیبایی از اتاق عمل زنده بیرون نمی‌آیند. چند سال پیش دختر ۱۹ساله اهوازی و رتبه هفت کنکور سراسری از عمل جراحی بینی جان سالم به در نبرد و تسلیم مرگ شد، آن هم در شرایطی که خیلی از افراد دل‌شان می‌خواست جای او باشند! با وجود این القای استانداردهای زیبایی از سوی رسانه‌ها و فضای مجازی موجب شده است زنان، دختران و حتی مردان در دور و تسلسلی باطل برای رسیدن به این استانداردها گرفتار شوند. آن هم در شرایطی که این ماجرا هیچ‌گاه پایانی ندارد. جریان رسانه‌ای مسلط هر روز استانداردهای تازه‌ای را برای زیبا بودن به جوامع عرضه می‌کند تا از این رهگذر بتوانند صنعت زیبایی صنعت مد و تجهیزات و لوازم آرایشی و تجهیزات زیبایی را با چرخه مالی چندین میلیارد دلاری زنده و پابرجا نگه دارند؛ صنعتی که زیر سایه القای استانداردهای زیبایی جان می‌گیرد! حتی اگر در این میان افراد زیادی سلامتی، جان و حتی زیبایی‌شان را برای همیشه از دست بدهند! همچنان که مصادیق ناموفق جراحی‌های زیبایی در دنیا کم‌شمار نیست. بسیاری از چهره‌های مطرح دنیای مد و زیبایی در خلال گرفتارشدن به عطش این استانداردها حتی از یک چهره عادی برخوردار نیستند! 

برای واکاوی این پدیده و چرایی اثربخش‌پذیری افراد از القائات رسانه‌ای در حوزه زیبایی پای صحبت‌های دکترسید محسن میرطالبی، مدرس دانشگاه سوره می‌نشینیم.

آقای دکتر سؤال من در رابطه با استانداردهای زیبایی القایی از سوی رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی به خصوص برای نسل جوان و زنان و دختران است. طبق تحقیقی، زنان و دختران هیچ‌گاه به اندازه دوره کنونی تحت فشار استانداردهای القایی زیبایی نبوده‌اند. چرا ما با چنین پدیده‌ای مواجهیم؟
 

بله، همانطور که اشاره داشتید این مسئله فراگیر شده است، به خصوص در فضای مجازی و تبلیغاتی که به شکل خیلی گسترده عنوان می‌شود. این تبلیغات به نوعی بسیار اثرگذار است. تأثیر تبلیغات موضوع انکارناپذیری است. همانطور که مشخص است افرادی که اعتمادبه‌نفس‌شان پایین‌تر است و یکسری زمینه‌های کمبود شخصیتی دارند و می‌خواهند این کمبودها را جبران و به نوعی از مکانیسم جبران برای پوشش کمبودهای‌شان استفاده کنند، بیشتر تحت تأثیر این تبلیغات قرار می‌گیرند. همچنین افرادی که از سواد و آگاهی‌های کمتری در این حوزه‌ها برخوردار و مشکلاتی در این زمینه دارند، بیشتر تحت تأثیر قرار می‌گیرند یا افرادی که شرایط بیان خودشان را ندارند و نمی‌توانند ابراز وجود مناسبی داشته باشند. این افراد سعی می‌کنند با موارد دیگری این کمبودها را برای خودشان جبران کنند، بنابراین با عمل‌های مختلف زیبایی و توجه افراطی به ظواهر تلاش می‌کنند کمبودهایشان را جبران کنند. در حالی که شاید در واقعیت چندان نیازی هم به چنین عمل‌هایی نداشته باشند. گاهی وقت‌ها فردی واقعاً مشکلی دارد، به طور مثال قوس بینی دارد یا سینوس‌هایش مشکل دارد یا دچار عارضه‌های پوستی مانند سوختگی و مواردی از این دست شده و نیازمند انجام جراحی‌های ترمیمی است، اما گاهی وقت‌ها می‌بینیم که فرد هیچ مشکلی ندارد، ولی سراغ چنین عمل‌هایی می‌رود. این مسئله همانطور که اشاره داشتیم، در کوران القای تبلیغات استانداردهای زیبایی اتفاق می‌افتد.

با عنایت به اینکه خیلی اوقات گرایش به جراحی‌های زیبایی ریشه‌های روان‌شناختی دارد، آیا نیازمند مداخله‌هایی از همین دست نیست؟

خیلی جاها توصیه می‌شود کسی که می‌خواهد عمل‌های زیبایی انجام دهد، قبل از اقدام به عمل یک یا چند جلسه به مشاور مراجعه کند و تحت مشاوره روان‌شناختی قرار بگیرد تا مشخص شود که آیا مشکل فرد بحث‌های زیبایی است یا ناشی از خودکم‌بینی‌هایی است که خود فرد احساس می‌کند، چراکه افرادی دچار مشکلات روان‌شناختی هستند، حتی وقتی عمل‌های زیبایی را هم انجام دهند، باز هم به رضایت از خود نمی‌رسند و همچنان شاهد آن هستیم که این افراد از ظاهر جدیدشان هم ناراضی هستند. مثلاً می‌گویند، دکتر خوب عمل را انجام نداد یا قبلاً بهتر از این بودم و حتی گاهی به تکرار عمل‌های اینچنینی می‌رسند.

البته سود بالای کارهای زیبایی موجب شده است غیرمتخصص‌ها هم به این حوزه وارد شوند و این مسئله چالش‌های حوزه زیبایی را جدی‌تر کرده است!

بله در حال حاضر حتی برخی آرایشگاه‌های زنانه هم در حوزه کارهای زیبایی ورود پیدا کرده‌اند. این در حالی است که چنین کارهایی بسیار تخصصی است و تزریق کم و زیاد برخی از این مواد شیمیایی مانند ژل و بوتاکس می‌تواند تبعات بسیار سنگینی را به بار بیاورد و باعث فلجی عضله و تغییر شکل چهره و بسیاری از عوارض دیگر شود، بنابراین اعتقاد من بر این است که این مسئله توانسته در دنیا تأثیرگذار باشد.

نقش فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی را در ایجاد این القائات چگونه ارزیابی می‌کنید؟
وقتی فرد وارد فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی و با انبوه پیام‌ها و توصیه‌های اینچنینی مواجه می‌شود، ناخودآگاه روی او اثر می‌گذارد و با خود می‌گوید چرا من این عمل را انجام ندهم و بهتر است من هم به دنبال انجام چنین تغییراتی باشم، اما در گذشته، چون فضای مجازی به این حد گسترده نبود، این مسائل هم کمتر شکل می‌گرفت، البته کشور ما هم یکی از رکوردداران انجام عمل زیبایی است، به گونه‌ای که حتی از کشورهای دیگر هم برای انجام این عمل‌ها به ایران می‌آیند. چراکه معتقدند پزشکان کشور ما به دلیل کثرت انجام عمل‌های زیبایی تبحر لازم را در این زمینه دارند و مثلاً هزینه‌های پزشکی در ایران از دیگر کشورها ارزان‌تر است، اما در مجموع می‌خواهم بگویم افرادی که در خودشان احساس خودکم‌بینی دارند، بیشتر سراغ انجام چنین عمل‌هایی می‌روند.

با عنایت به خبرهایی که درباره مرگ برخی متقاضیان جراحی‌های زیبایی زیر تیغ منتشر می‌شود و با توجه به اینکه شکایت از جراحی‌های زیبایی در صدر قصور پزشکی قرار دارد، در برابر چنین جریانی باید چه کرد؟

راهکار این است که باید به افراد آموزش داده شود. در شبکه‌های اجتماعی تلویزیون، صداوسیما و رسانه‌ها باید به افراد یاد داد که به نکات مثبت خودشان بیشتر نگاه و سعی کنند نقاط قوت‌شان را تقویت کنند، البته نگاه ما به مسئله عمل‌های زیبایی صفر و صدی نیست. مثلاً اگر کسی واقعاً ایراد جدی در چهره دارد، ممکن است نیازمند انجام درمان‌های ترمیمی باشد. انسان زیبایی را دوست دارد و علاقه‌مند است مورد توجه دیگران باشد، اما در حال حاضر شاهد هستیم افرادی که هیچ مشکلی از نظر زیبایی ندارند سراغ انجام جراحی‌های زیبایی می‌روند. این‌ها بیشتر به چالش‌های روان‌شناختی مانند کمبود اعتمادبه‌نفس، خودکم‌بینی، عدم‌رضایت از خود و مسائلی از این دست برمی‌گردد، بنابراین به نظر می‌رسد این افراد اگر قبل از اینکه زیر تیغ جراحان زیبایی بروند، چند جلسه مشاوره دریافت کنند، قاعدتاً مسیر خودشان را بهتر می‌توانند انتخاب کنند. اگر هم قرار است جراحی زیبایی انجام دهند با دید بهتر و صحیح این کار را انجام دهند.

همانطور که اشاره داشتید در برخی کشورها به طور نمونه قانونی وجود دارد که افراد قبل از انجام جراحی‌های زیبایی به روان‌شناس مراجعه کنند و با تأیید روان‌شناس زیر تیغ جراحی زیبایی بروند. همچنین طبق تحقیقی که در یک مؤسسه غربی انجام شده است، زنان و دختران امروز از هر زمان دیگری مأیوس‌ترند که یکی از دلایل آن همین استانداردهای زیبایی و انجام عمل‌های جراحی زیبایی است، بنابراین شاهد آن هستیم که در همه کشورهای دنیا این چالش وجود دارد و در اغلب این کشورها هم به دنبال راهکارهایی هستند تا زنان و دختران‌شان در این وادی نروند، چراکه به نوعی با یک وادی بدون پایانی مواجهیم که هر قدر به دنبال این استانداردهای زیبایی بدویم، باز هم به انتهای آن نمی‌رسیم، چراکه این استانداردها دائماً در حال تغییر هستند و اثرات روانی شدیدی را روی افراد می‌گذارد.

بله دقیقاً همینطور است، چراکه این رضایت حاصل نمی‌شود و این داستان سیکل معیوبی است که دائماً تکرار می‌شود. من شخصاً اعتقاد دارم آموزش مسئله بسیار مهمی است. در همه جای دنیا شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌ها باید به صورت مختلف با ساخت فیلم‌ها، سریال‌ها و برنامه‌های مختلف نگاه افراد را به خود فرد بازگردانند. نگاه افراد باید به توانمندی‌های خودشان باشد. چرا افراد به دنبال جراحی‌های زیبایی می‌روند؟ به خاطر اینکه احساس می‌کنند توانمندی و نقطه مثبت دیگری ندارند. در واقع یک ناامیدی کاذب در خودشان می‌بینند. مثلاً اینکه مورد توجه دیگران نیستند یا فرد جالبی به نظر نمی‌رسند، بنابراین مسیرشان را به این سمت تغییر می‌دهند و سراغ جراحی‌های زیبایی می‌روند. ما باید شرایطی را فراهم کنیم که افراد در زمینه‌های مختلف مثل هنر، تحصیلات و زمینه‌های دیگر به شکوفایی برسند. وقتی این شرایط فراهم باشد و افراد این شکوفایی را در خودشان ببینند، کمتر به دنبال این چیزها می‌روند. در واقع اگر بخواهیم سنجش و بررسی انجام دهیم و ببینیم چه تیپ افرادی به دنبال جراحی‌های زیبایی می‌روند، می‌بینیم توجه به ظاهر و انجام جراحی‌های زیبایی در افراد تحصیلکرده یا با ویژگی‌های شاخص کمتر است.

اما در حال حاضر در بین این گروه هم گرایش به جراحی‌های زیبایی کم نیست!

نه اینکه بگوییم وجود ندارد، اما کمتر است. برعکس افرادی که سواد و معلومات پایین‌تری دارند، خیلی راحت مجذوب این گونه مسائل می‌شوند، چراکه احساس می‌کنند چیزی برای عرضه ندارند! هرچند حس زیبایی‌دوستی و مورد توجه قرار گرفتن موضوعی است که در همه انسان‌ها وجود دارد و لزوماً چیز بدی نیست، اما بهتر است با آموزش این حس هدایت و به آن جهت داده شود تا در مسیر درست قرار گیرد. آموزش، آگاهی و بالا بردن سطح سواد و معلومات افراد و بالا بردن سطح سواد عاطفی یا زیبایی‌شناسی موجب می‌شود افراد به این سمت بیایند که به عنوان همسر، دوشیزه یا حتی آقا ویژگی‌های مهم‌تری از مسائل ظاهری دارند. از سوی دیگر به صورت طبیعی گوش و بینی انسان‌ها دائماً رشد می‌کند و افرادی که جراحی‌های زیبایی را انجام می‌دهند، در سنین بالا با چالش مواجه می‌شوند. یکی از دوستان من که جراح ترمیمی بازنشسته است، به شدت با انجام چنین عمل‌هایی مخالف است. این پزشک متخصص می‌گفت من به هیچ وجه توصیه نمی‌کنم کسی به چهره خودش دست بزند، چراکه این سازه‌ای است که خداوند آفریده است. به جز در مواردی که فرد دچار آسیب‌دیدگی شده و این آسیب نیازمند ترمیم است، اما برخی پزشکان برای سودجویی چنین تبلیغاتی را انجام می‌دهند، اما افرادی که متبحر هستند می‌دانند این تغییرات گاهی وقت‌ها می‌تواند عواقبی هم داشته باشد و اصلاً توصیه نمی‌کنند.

نمای نزدیک

براساس قوانین سختگیرانه جدید از سوی شورای پزشکی استرالیا، از ابتدای ماه ژوئیه (حدود دو ماه آینده) امسال هر فردی که به دنبال انجام جراحی زیبایی در این کشور است، ابتدا باید به یک پزشک عمومی ارجاع داده شود. این مقررات شامل هر گونه جراحی زیبایی از جمله مواردی مانند بوتاکس، لیفت صورت، فیلرها و جراحی بینی می‌شود، سپس با استفاده از یک ابزار غربالگری روان‌شناختی معتبر برای غربالگری اختلال بدشکلی بدن (BDD) از آن‌ها خواسته می‌شود ارزیابی روان‌شناختی اجباری از سوی پزشکی را که قصد انجام جراحی دارد، انجام دهند. بیمار و پزشک باید در مورد انگیزه‌های انجام جراحی زیبایی با یکدیگر صحبت کنند و مشخص شود که آیا مشکل روان‌شناختی باعث این اقدام بوده است یا خیر. بر اساس دستورالعمل‌های جدید شورای پزشکی استرالیا، اگر غربالگری نشان دهد بیمار دارای بیماری‌های روان‌شناختی قابل توجهی است که ممکن است او را کاندیدای نامناسبی برای جراحی زیبایی کند، بیمار باید برای ارزیابی به روان‌شناس، روان‌پزشک یا پزشک عمومی ارجاع شود.