جوان‌های بازنشسته یا پیرهای شاغل؟
نورنیوز در گزارشی به بررسی مصوبه جدید مجلس شورای اسلامی در موضوع بازنشستگی پرداخته و نوشت:
بازنشستگی برای برخی به معنای اتمام دوره کاری و فرا رسیدن زمان آرامش و استراحت است. از این رو برای رسیدن به آن روزشماری می‌کنند تا بار سال‌ها کار و زحمت را به زمین نهاده و نفسی تازه کنند. این دوره می‌تواند مزایایی همچون صرف وقت بیشتر با خانواده، سفرهای طولانی مدت و تفریحات مورد علاقه داشته باشد.
برای برخی دیگر اما، بازنشستگی همراه با حسی متفاوت از گروه اول است. آنها بازنشستگی را معادل پیری و از کارافتادگی در نظر می‌گیرند و به همین جهت نه تنها از فرا رسیدن آن استقبال نمی‌کنند، بلکه تلاش دارند تا جایی که می توانند بازنشسته نشوند. به عبارتی تا زمانی که مشغول به کار هستند خود را جوان و به اصطلاح سرپا می‌دانند و پس از بازنشستگی گویی باری تازه به دوششان اضافه شده است.
این مقایسه البته مسائل اقتصادی هم نقش مهمی دارند. نگرانی از وضعیت مالی و معیشتی می‌تواند هم کام گروه اول را در مواجهه با دوران آرامش بازنشستگی تلخ کند و هم گروه دوم را که به خودی خود به لحاظ روانی تمایل به بازنشستگی ندارند، افسرده‌تر از قبل کند. در این میان موضوع تغییر در قوانین مربوط به بازنشستگی، کنجکاوی هردو گروه را برمی انگیزد.
قوانین مربوط به بازنشستگی و نیز تغییرات ادواری آنها همواره از موضوعات مورد توجه عموم مردم در تمام جوامع بوده است. از سال ۱۳۰۱ که اولین قوانین در ایران درباب تأمین اجتماعی کارکنان دولت در ایام پیری و از کارافتادگی به تصویب رسید تا سال ۱۳۴۵ که قانون استخدام کشوری جایگزین مقررات سابق شد موضوع بازنشستگی بارها در معرض اصلاح و تغییر قرار گرفت و بنا به شرایط و مقتضیات روز متحول شد. آخرین حلقه از ترمیم های حقوقی در قوانین مربوط به بازنشستگی، تصویب ماده ۲۹ لایحه برنامه هفتم توسعه در مجلس شورای اسلامی بود. مطابق این مصوبه، سقف سنوات خدمت حداکثر ۳۵ سال و سقف سن بازنشستگی برای آقایان ۶۲ سال و برای خانم‌ها ۵۵ سال تعیین شده است. روایت نادرست برخی منابع رسانه ای از این مصوبه باعث بروز نگرانی هایی در مردم شد اما مجلس با صدور تکذیبیه ای درباره این گمانه زنی ها اعلام کرد مطابق مصوبه نمایندگان مجلس، حداکثر سنوات خدمت ۳۵ سال یا ۶۲ سال سن برای مردان و ۳۰ سال سنوات خدمت یا ۵۵ سال سن برای زنان است.
هرچند با اطلاعیه جدید، نگرانی ها درباره این مصوبه رفع شده اما تغییراتی که به تصویب رسیده بازتاب یکسانی در میان مردم نداشته است. برخی آن را موجب بروز دغدغه هایی در میان شاغلانی می‌دانند که تازه وارد دنیای کار شده یا می شوند؛ و برخی نیز معتقدند این مصوبه می‌تواند پویایی و امیدواری بیشتری در میان فعالان بازار کار ایجاد کند.
موافق و مخالف چه می گویند؟
خانمی ۴۲ ساله که ۲۰ سال سابقه کاری دارد معتقد است افزایش سن بازنشستگی به نفع خانم‌ها نیست چون زن‌ها به دلیل انجام امور منزل و مشغله مربوط به فرزندان بار بیشتری را متحمل می‌شوند و از لحاظ جسمانی نیاز دارند زودتر بازنشسته شوند. او به گفته خودش دیگر خیلی رمق کار کردن ندارد و برای بازنشستگی لحظه شماری می‌کند.
خانمی دیگر در همان سن و سال اما مدافع این مصوبه است. او نیز حدود ۱۸ سال سابقه کار دارد و از این که برخی همکارانش در حوالی چهل سالگی بازنشسته شده‌اند ابراز تعجب می‌کند. او می‌گوید:«من همکارانی داشته ام که خیلی سرحال و جوان بودند اما چون در سن جوانی شروع به کار کرده بودند زود بازنشسته شدند در حالی که حداقل ۱۰ سال دیگر کاملا توان کار داشتند. در محل کار من اینطور است که وقتی به سن ۴۰ سالگی نزدیک می‌شوید همه دائم سوال می‌کنند کی بازنشسته می‌شوی؟ برای خود من این قضیه خوشایند نیست چون احساس می کنم دیگر وقت آن رسیده که از رده خارج شوم.»
آقای ۵۲ ساله که به تازگی بازنشسته شده نیز گفته‌هایی مشابه دارد:«برای خود من که علاقمند به کارم بودم بازنشستگی بسیار ناخوشایند بود. به ظاهر به شما تبریک می‌گویند اما انگار می‌خواهند بگویند دیگر باید بنشینی گوشه خانه در حالی که من اصلا احساس پیری و ناتوانی ندارم. چند سال پیش سفری به اروپا داشتم و دیدم که افراد مسن هنوز مشغول به کار در جاهای مختلف هستند و اتفاقا روحیه خوبی دارند و سرزنده اند اما برای ما انگار همه چیز در میانسالی تمام می‌شود.»
تغییر سن بازنشستگی و ضرورت های اقتصادی
تغییر سن بازنشستگی تنها ابعاد روانی ندارد بلکه به مسائل اقتصادی فراوانی هم مرتبط است. سال ۲۰۲۳ در حالی ماه‌های پایانی خود را طی می‌کند که موضوع تغییر در قوانین بازنشستگی در کشورهای اروپایی نیز به یکی از مهم ترین مسائل اجتماعی تبدیل شده است. از یکسو منتقدان این تغییر مدعی اند که افزایش سن بازنشستگی، رفاه فردی را فدای مصلحت اقتصادی می‌کند؛ و از سوی دیگر دولت ها ادعا می کنند برای رفع مشکل پرداخت حقوق و مطالبات بازنشستگان و کاهش فشار مالی صندوق های بازنشستگی به نهادهای مالی دولت، چاره‌ای غیر از تغییر در سقف سنی بازنشستگی ندارند. سازمان همکاری اقتصادی و توسعه (OECD)پیش بینی می‌کند که تا سال ۲۰۶۰ میانگین سن بازنشستگی شاهد افزایش دو ساله خواهد بود. بر این اساس همچنین پیش بینی شده است که تا سال ۲۰۶۰ سن بازنشستگی برای مردان به ۱/۶۶ سال و برای زنان به ۹/۶۵ در اتحادیه اروپا برسد.
در ایران نیز مسئله کسری بودجه صندوق های بازنشستگی از مشکلات و بلکه چالش های بزرگ اقتصادی و اجتماعی است. هرچند به گفته سید صولت مرتضوی، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی دولت سیزدهم توانسته حدود ۴۰۰ هزار میلیارد تومان کسری بودجه صندوق‌های بازنشستگی را جبران کند اما به نظر می رسد صندوق ها همچنان در وضعیتی اند که برای رفع مشکلات شان باید تدابیر کارآمدی اندیشید. شاید مصوبه مجلس در تغییر سن بازنشستگی، یکی از راهکارهای رفع این مشکل باشد. مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی نیز اخیرا در گزارشی به بیان راهکارهایی جهت حل چالش های صندوق‌های بازنشستگی پرداخته است که شامل برخی اصلاحات ساختاری مثل تقویت نهاد سیاست‌گذار، تقویت یا ایجاد نهاد تخصصی و تنظیم‌گر بیمه‌ای با رویکرد تقویت تنظیم‌گری و چندجانبه‌گرایی، و نیز اصلاح ساختار قوانین و مقررات صندوق‌های بازنشستگی مبتنی بر استقرار نظام چندلایه بیمه‌ای، و اصلاح ساختار بودجه با رویکرد ایفای تعهدات و تادیه بدهی دولت به صندوق بازنشستگی است.
در این گزارش افزایش سن بازنشستگی و تناسب آن با سن امید به زندگی نیز به عنوان یکی از راهکارها برای برون رفت از بحران صندوق های بازنشستگی مطرح شده است. لزوم توجه به سن امید به زندگی و رابطه آن با سن بازنشستگی زمانی آشکارتر می‌شود که بدانیم طبق برخی تحقیقات، احتمال ابتلا به افسردگی بالینی در افراد پس از بازنشستگی، حدود ۴۰ درصد افزایش می‌یابد. البته در این پژوهش عنوان شده که بازنشستگی لزوما باعث افسردگی نمی‌شود اما برای برخی شروع این دوران با حس ناکارآمدی همراه است و آنها در معرض اضطراب و افسردگی قرار می‌دهد.
شاید به همین دلیل است که برخی افراد شاغل در ادارات تلاش می‌کنند بازنشستگی خود را به تعویق بیندازند. البته دلایل مختلفی غیر از حس افسردگی هم در این قضیه دخیل هستند از جمله دریافتی کمتر در زمان بازنشستگی و بی بهره بودن از برخی مزایای مالی که بازنشستگان دیگر امکان برخورداری از آن را ندارند. تمام این‌ها سبب می شود برخی به بازنشستگی رغبتی نشان ندهند و گویا مصوبه جدید سخن از زبان آنها گفته است.
