اَنشان؛ پایتخت عیلامی‌ها زباله‌دانی شده است
این باستان شناس و پژوهشگر که در نشست «میراث جهانی چغازنبیل؛ ناگفته‌های زیگورات» سخن می‌گفت، با اشاره به غفلتی که به تاریخ و آثار عیلامیان (ایلامیان) می‌شود، اظهار کرد: یکی از کار‌های واجب آن است که عیلام را در تاریخ ایران بیاوریم و از این حالت «پسر عموی ناتنی» تاریخ ایران خارج کنیم. حتی افراد تحصیل‌کرده اطلاعی درباره عیلام ندارند، چه برسد به مردم عادی.
عبدی افزود: کتاب‌هایی که در داخل کشور چاپ می‌شود و یا خارجی‌ها برای ایران باستان می‌نویسند نیز محدود شده است به سه دوره هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان؛ بنابراین با تألیف کتاب «کتاب بارقه کائنات: نگاهی بر میراث جهانی چغازنبیل» یک جهاد تک نفره راه انداختم تا جایگاه عیلام را به عنوان نخستین مرحله در تاریخ ایران باستان مشخص کنیم.
حالا درست است که آن‌ها آریایی نبودند، ولی الان دیدگاه در باستان شناسی عوض شده است و دیگر قومیت و نژادی برخورد نمی‌شود. به هر حال آن‌ها (عیلامیان) در جغرافیای ایران زندگی می‌کردند پس ایرانی محسوب می‌شوند، همانطور که سومری‌ها با عراقی‌های امروزی نسبتی ندارند، ولی در آن جغرافیا زندگی می‌کردند پس بخشی از میراث فرهنگی عراق محسوب می‌شوند.
این پژوهشگر دوره عیلامیان (ایلامیان) گفت: این مساله حتی در بدنه تشکیلاتی باستان‌شناسی حوزه ایران باستان و پژوهشگاه میراث فرهنگی هم وجود دارد؛ آن‌ها هم نمی‌دانند با اشیاء عیلامی چه کنند. یکسری از اشیاء عیلامی که در موزه ملی به عنوان موزه مادر ایران نگهداری می‌شود، در بخش پیش از تاریخ است و یکسری دیگر در بخش دوران تاریخی. البته تلاشی کردند که یک گالری ایران درست کنند، ولی، چون ساختمان موزه ملی ایران جوابگو نبود، به سرانجام نرسید. از همین رو تولید محتوا در این‌باره اهمیت دارد و کتابی برای تاریخ عیلام درحال تهیه است و صحبت‌هایی شد که مشابه کتاب چغازنبیل درباره شوش هم نوشته شود.
این باستان‌شناس با بیان این‌که عیلامیان دو پایتخت مهم داشتند؛ شوش و تپه مَلیان (در استان فارس) یا همان انشان باستان (انزان) که دومی را بیشترِ مردم نمی‌شناسند، افزود: انشان پنج سال پیش از انقلاب توسط هیأت آمریکایی کاوش شد و پس از آن، مدتی کاوش‌ها متوقف ماند. دو فصل هم من روی انشان کار کردم و الان بخشی از آن زباله‌دانی شده است. درباره وضعیت آن نامه‌هایی به مقامات نوشته‌ام، آن‌ها هم وعده‌هایی داده‌اند.
البته ما نمی‌خواهیم این محوطه باستانی را ثبت جهانی کنیم، چون الان این گرایش در وزاتخانه میراث فرهنگی شکل گرفته است. به هر حال محوطه‌ای که قرار است ثبت جهانی شود باید یک شکل و شمایلی داشته باشد. اگر همین حالا نماینده یونسکو برای بازرسی به انشان بیاید با یک مخروبه مواجه می‌شود، که گوشه‌ای از آن هم زباله‌دانی شده و یک سمت دیگر آن را هم روستا گرفته است. انشان به کاوش و حفاظت نیاز دارد.
او ادامه داد: آثار شوش، چون توسط فرانسوی‌ها حفاری می‌شد، بیشتر از ایران خارج شده است و بیشتر آن‌ها هم در موزه لوور نگهداری می‌شود، اما آثار انشان اغلب در ایران بوده و خارج نشده است، ولی این محوطه فقط ۵ فصل کاوش شده است.
عبدی، چغازنبیل را باشکوه‌ترین اثر عیلامی‌ها دانست که به عنوان نخستین اثر تاریخی ایران در یونسکو ثبت جهانی شده است و در ادامه گفت: چغازنبیل تنها نیایشگاه عیلامی و تنها پنجره‌ای است که می‌توان به مذهب عیلامی‌ها و ارتباط مذهبی آن‌ها با جهان پی برد. در عین حال که این بنا از آنجا که لقب عیلامیان، «شاهان انشان و شوش بوده» است، جایگاه سیاسی و فرهنگی عیلامی‌ها و ارتباط‌های مذهبی آن‌ها را به نمایش می‌گذارد.
این باستان‌شناس گفت: هرچند چغازنبیل کاوش شده است، ولی مستمر باید درباره آن پژوهش شود و پرونده آن هنوز بسته نشده است. استاندارد‌های باستان‌شناسی هم پیشرفت کرده است و اگر با علم نوین سراغ چغازنبیل بروند، شاید اطلاعات جدیدی به دست آورند که در مخیله ما نگنجد.
