وقتی حراج تهران فیل هوا کرد

آنچه پس از همه‌گیری کرونا بیش از پیش خود را در مارکت هنر جهان نشان داد، برگزاری حراج‌ها، آرت‌فر‌ها و نمایشگاه‌های آنلاین هنری بود. موضوعی که برخلاف پیش‌بینی‌ها، طی دو سال بیش از یک دهه نوآوری و تحول را برای بازار هنر فراهم کرد. کرونا فعالیت‌های خانه‌های حراج، آرت‌فر‌ها و گالری‌ها را به سمت فروش آنلاین هدایت کرد و افزایش این رویداد‌های هنری باعث شد تا مجموعه‌داران نیز ریسک خرید اثر هنری بر اساس عکس‌ها و فیلم‌های با وضوح بالا را بپذیرند.

به نظر می‌رسد که با وجود پایان این همه‌گیری، دستاورد‌های فروش آنلاین برای حراج خانه‌های بزرگ آثار هنری به ارمغان مانده و هنوز شاهد هستیم که حراج‌های کریستیز، ساتبیز، بونامز و فیلیپس همچنان به برگزاری حراج آنلاین همت می‌ورزند. این مساله باعث شده تا حراج تهران نیز پس از وقفه‌ای چند ساله به این سمت گرایش پیدا کند تا از مزایای حراج‌های آنلاین بهره بگیرد. این رویداد هنری که در دوره کرونا نیز تن به برگزاری حراج آنلاین نداد و در اوج دوران همه‌گیری کووید - ۱۹ رویداد‌های خود را با رعایت پروتکل‌های بهداشتی به صورت حضوری برگزار می‌کرد، حالا که حراج‌های آنلاین در بازار هنر خودی نشان داده‌اند، برای اولین بار اقدام به برگزاری حراج آنلاین کرد.

نقد‌ها و نظر‌ها در بازار هنر
هجدهمین حراج تهران هفته گذشته طی ۴ روز برپایی نمایشگاه در یک مجتمع تجاری، برخلاف ادوار گذشته خود، بستری را برای خرید آنلاین بر سایت این حراج‌خانه ایجاد کرد تا خریداران آثار هنری پس از دیدن آثار به شکل حضوری، به صورت آنلاین آثار خود را خریداری کنند. این موضوع اگرچه به نظر می‌رسد خیلی دیر به ذهن مدیران این حراج رسید، توانست دستاورد‌هایی نیز به همراه داشته باشد.

گسترش حضور مخاطبان حراج، افزایش خریداران آثار هنری از شهر‌های مختلف، معرفی چهره‌های جدید به مارکت هنر و... هر کدام می‌تواند به رونق بازار هنر در کشور منتج شود؛ با این حال نباید از معایب این شیوه از برگزاری هم غافل ماند؛ نبود زیرساخت‌های مناسب در بستر آنلاین به دلیل اختلال در اینترنت و رونق شیوه سنتی خرید و فروش آثار هنری در کشور از عمده‌ترین موانع چنین رویداد اقتصادی در عرصه هنر است. با وجود این نمی‌توان از این موضوع نیز به سادگی گذشت که حراج‌های آنلاین می‌توانند مکمل خوبی برای ایجاد اشتغال و حتی زمینه‌ای بهتر برای تجارت هنر باشند.

حراج‌خانه‌ای که ریسک نمی‌کند
اما نگاهی اجمالی به حراج هجدهم تهران که به صورت آنلاین برگزار شد، نشان می‌دهد که هنوز اطمینان خاطر از سوی این حراج‌خانه و مجموعه‌داران حاصل نشده است. ارائه آثار بسیاری از هنرمندان جوان که برای اولین بار وارد بازار هنر شده‌اند که نزدیک به ۶۰ درصد آثار این دوره از حراج را شامل می‌شد، خود مؤید این موضوع است که مدیران این حراج تلاش داشته‌اند تا آثار کم‌قیمت را در حراج آنلاین به بازار هنر معرفی کنند تا ریسک عدم خرید آثار گرانقیمت را که در حراج‌های حضوری بیشترین تقاضا را دارند، پایین بیاورند.

از سوی دیگر ارائه آثار کمتر شناخته شده از هنرمندان تثبیت شده در بازار هنر ایران مانند اثر پرویز تناولی یا پرویز کلانتری، عرضه اثر روی کاغذ آیدین آغداشلو به جای آثار روی بوم این هنرمند که تقاضای زیادی در بازار هنر دارد و... جملگی از عدم اطمینان این حراج‌خانه به بازار آنلاین هنر حکایت دارد. این در حالی است که حراج‌خانه‌های بین‌المللی مثل فلیپس در سال ۲۰۲۰ در اوج دوران کرونا در مجموع ۵/۱۳۴ میلیون دلار درآمد از طریق حراج‌های آنلاین کسب کردند.

ظهور نسل تازه در مارکت هنر
اما آنچه در این دوره از حراج تهران با تمام کاستی‌ها و نبود ریسک در بازار هنر مشهود بود، معرفی چهره‌های جدیدی به مارکت هنر ایران بود. هنرمندان جوان و نوظهوری که بیشترین پیشنهاد از سوی مجموعه‌داران را داشتند و توانستند به عنوان یک چهره جدید در مارکت هنر مطرح شوند.

در این دوره از حراج تهران از میان ۱۱۶ هنرمند ۶۱ هنرمند جدید برای اولین بار آثارشان در یک حراج هنری معرفی می‌شد که اغلب آن‌ها رشد قیمتی قابل توجهی داشتند که نشان از آن دارد، مارکت هنر ایران نیاز به پوست‌اندازی دارد و پس از عرضه سالیان آثار هنرمندان تثبیت شده، باید خون تازه‌ای به بازار هنر تزریق شود. اینکه در این دوره از حراج اثری از بارانا سعادت که با کمینه و بیشینه ۵۰ تا ۷۰ میلیون به ۳ برابر قیمت ۱۸۷ میلیون تومان به فروش می‌رسد، یا تابلوی «ساختمان سینگر در خیابان سعدی» مرجان نعمتی با کمینه و بیشینه ۸۰ تا ۱۲۰ میلیون به قیمت ۲۴۲ میلیون فروخته می‌شود و یا تابلویی از برادران قاسمی (مرتضی، سینا و مجتبی) که با رویکردی معاصر خلق شده، با وجود کمینه ۳۰۰ تا ۴۰۰ میلیونی به قیمت ۷۷۰ میلیون فروش می‌رود؛ در کنار آثار ۳۱ هنرمند جوان نوظهور که آثارشان بالاتر از کمینه و بیشینه حراج فروش رفتند، نشان از این موضوع دارد که حراج آنلاین ظرفیت‌های بالقوه خوبی داشته است که تاکنون کمتر به آن پرداخته شده است.

رقابت شانه به شانه
اما با وجود گذشت ۳ سال از رونق حراج‌های آنلاین، به ویژه حراج‌های هنر خاورمیانه و اسلامی، حراج خانه‌های بین‌المللی کریستیز، ساتبیز، بونامز و... رکورد‌های ثبت شده در حراج‌های آنلاین این رویداد‌های هنری و اقتصادی، هنوز فاصله معناداری با حراج‌های حضوری آن‌ها دارند و هنوز این حراج‌ها نتوانسته‌اند به رقم‌های بالای ۲ میلیون دلار برای هنر منطقه دست پیدا کنند.

اما حراج تهران در اولین تجربه خود نشان داد که رقابت شانه به شانه با این رویداد‌ها دارد و نه تنها رقم فروش حراج حضوری هنر معاصر این رویداد، در سال گذشته، تفاوت زیادی با حراج هنر معاصر آنلاین آن ندارد، بلکه در اولین گام حضور این حراج در تجارت الکترونیک، حتی به فروش یک میلیون و ۳۰۰ دلاری هم دست پیدا کرده که از بسیاری از حراج‌های مرتبط با هنر خاورمیانه بسیار بیشتر است. از این رو توجه به برگزاری شیوه‌های جدید در برپایی حراج‌های هنری، رویکرد با ریسک بالا به هنرمندان جوان در میدان تجسمی کشور و ظرفیت‌سازی برای حضور مجموعه‌داران هنری از سراسر کشور از طریق بستر‌های آنلاین، باید جدی گرفته شود تا هنر ایران جایگاه خود به عنوان هنر اول منطقه را حفظ و در جهت رشد آن گام بردارد.

ارائه آثار بسیاری از هنرمندان جوان که برای اولین بار وارد بازار هنر شده‌اند که نزدیک به ۶۰ درصد آثار این دوره از حراج را شامل می‌شد، موید آن است که مدیران این حراج تلاش داشته‌اند تا آثار کم‌قیمت را در حراج آنلاین به بازار هنر معرفی کنند تا ریسک عدم خرید آثار گران‌قیمت را که در حراج‌های حضوری بیشترین تقاضا را دارند، پایین بیاورند.

با وجود گذشت ۳ سال از رونق حراج‌های آنلاین، به ویژه حراج‌های هنر خاورمیانه و اسلامی، حراج خانه‌های بین‌المللی کریستیز، ساتبیز، بونامز و ... رکورد‌های ثبت شده در این حراج‌ها، هنوز فاصله معناداری با حراج‌های حضوری آن‌ها دارند...، اما حراج تهران در اولین تجربه خود نشان داد که رقابت شانه به شانه با رویداد‌های حضوری دارد.