سناریوهای رویارویی احتمالی ایران و آمریکا؛ چه در انتظار خاورمیانه است؟
حدود ۹ ماه بیشتر تا برگزاری انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده در پنجم نوامبر باقی نمانده و گرفتار شدن در «باتلاق خاورمیانه» دقیقا همان چیزی است که جو بایدن و دموکرات‌ها از آن پرهیز می‌کنند. اما کشته شدن سه سرباز آمریکایی در اردن و نسبت دادن آن به گروه‌های طرفدار ایران به این معنی است که این بار پاسخ ایالات متحده ممکن است اجتناب‌ناپذیر باشد.
به نوشته یورونیوز؛ پنتاگون اعلام کرده است که از تاریخ هفتم اکتبر (۱۵ مهر ماه) تا کنون بیش از ۱۵۰ حمله توسط گروه‌های طرفدار ایران در عراق و سوریه علیه پایگاه‌ها و نیرو‌های آمریکایی در سوریه، عراق و دریای سرخ صورت گرفته است. این حملات البته بدون احتساب حمله پهپادی بامداد یکشنبه به نیرو‌های نظامی آمریکا در اردن، در مجموع باعث جراحت و آسیب‌دیدگی ۷۰ نیروی آمریکایی شده که اکثر آن‌ها آسیب‌های مرتبط با ترومای سر بوده است.
اما در این نوبه، برخورد یک پهپاد انتحاری به یک پایگاه نظامی آمریکا در نزدیکی مرز اردن با عراق و سوریه، باعث شد سه نیروی آمریکایی کشته و دست‌کم ۳۴ نفر زخمی شوند.
حوثی‌های مستقر در یمن، علیرغم حملات هوایی آمریکا و متحدانش به یمن، ولی همچنان مصمم هستند که به یورش خود علیه کشتی‌های تجاری عبوری در دریای سرخ ادامه دهند.
در بیانیه کاخ سفید از زبان جو بایدن آمده است که واشنگتن «هنوز در حال جمع آوری حقایق در مورد حمله [به نظامیان آمریکایی در مرز اردن]» هست، اما کاخ سفید اعلام کرده است که چیزی که تا الان می‌داند این است که «این حمله توسط آندسته از گروه‌های شبه نظامی افراطی انجام شده که تحت حمایت ایران در سوریه و عراق فعالیت می‌کنند.»
بایدن دیروز نیز با انتشار تصویری از دیدارش با اعضای تیم امنیت ملی کاخ سفید اعلام کرد که حمله کنندگان به نیرو‌های آمریکایی در اردن را در زمان و روشی که انتخاب می‌کنیم، پاسخگو خواهیم کرد.
تهران ادعا‌های دست داشتن در این حادثه در نزدیکی مرز‌های عراق و سوریه را «بی اساس» خوانده و دفتر نمایندگی ایران در سازمان ملل متحد هم روز دوشنبه اعلام کرد که تهران در حمله به پایگاه «برج ۲۲» در اردن، دخالتی نداشته است.
اسماعیل خطیب، وزیر اطلاعات ایران نیز اظهار داشت که «مقاومت در منطقه بر اساس آن‌چه تصمیم و سیاست خود می‌داند، نسبت به حضور تجاوزگرانه آمریکا اقدام می‌کند و به هر امکانی که تشخیص بدهد، عمل می‌کند.»
بایدن در واکنش به کشته شدن سربازان آمریکایی در اردن گفت: «ما به تعهد برای مبارزه با تروریسم پایبند خواهیم بود. شک نکنید که همه کسانی که مقصر باشند در زمان و روشی که ما انتخاب می‌کنیم حساب پس خواهند داد.»
نمایندگان حزب دموکرات نیز ضمن محکوم کردن این حمله، ترجیح دادن موضوع محتاطانه خود را حفظ کنند. باربارا لی، نماینده دموکرات ضمن تجدید درخواست برای آتش بس در غزه گفت: «همانطور که می‌بینیم، اوضاع دارد از کنترل خارج می‌شود. یک جنگ منطقه‌ای شروع به ظهور کرده و متأسفانه ایالات متحده و نیرو‌های ما در معرض آسیب قرار دارند.»
جمهوریخواهان خواستار پاسخ عملی و بازنگری در سیاست خاورمیانه‌ای شدند
جمهوری خواهان بایدن را متهم کردند که کاری که که حالا نیرو‌های آمریکایی باید بنشینند و منتظر روزی باشند که یک پهپاد یا موشک به مقر آن‌ها اصابت کند. این مقامات معتقدند که بایدن در پاسخ به این حملات باید به ایران حمله کند.
دونالد ترامپ، رئیس جمهور سابق جمهوری‌خواه در واکنش به این حمله سعی کرد بار دیگر به سیاست‌های دولت جو بایدن بتازد. ترامپ که نامزد احتمالی حزب متبوعش برای انتخابات ریاست جمهوری خواهد بود در این رابطه گفت: «حمله پهپادی ... روز وحشتناکی را برای آمریکا رقم زد... این حمله وقیحانه به ایالات متحده یکی دیگر از پیامد‌های وحشتناک و غم انگیز ضعف و تسلیم‌پذیری بایدن است.»
مایکل مک‌کال، رئیس پنل روابط خارجی حزب جمهوری خواه از لزوم «بازنگری اساسی» در رویکرد آمریکا گفت و افزود: «ما برای حفاظت از منافع امنیت ملی خود و بازگرداندن قدرت بازدارندگی خود به یک بازنگری اساسی در سیاست خاورمیانه‌ای نیاز داریم.»
میچ مک‌کانل، رهبر جمهوریخواهان مجلس سنای ایالات متحده نیز خواستار اقدام قاطع دولت آمریکا شد و گفت: «هزینه کوتاهی کردن در بازدارندگی در برابر دشمنان آمریکا دوباره در زندگی آمریکایی‌ها به آزمایش گذاشته شد. ما نمی‌توانیم به این تجاوز خشونت‌آمیز با تردید و کج‌دار و مریز پاسخ دهیم... اکنون تمام جهان به دنبال نشانه‌ای هستند که رئیس‌جمهور بالاخره آماده است تا از قدرت آمریکا استفاده کند تا ایران را مجبور به تغییر رفتار کند یا نه. دشمنان ما جسور شده‌اند.»
تام کاتن، سناتور جمهوری خواه ایالات متحده گفت: «بایدن سربازان ما را همچون مرغ پر و بال بسته کرده است. تنها پاسخ به این حملات باید انتقام نظامی ویرانگر...، چه در ایران و چه در سراسر خاورمیانه باشد.»
مایک راجرز، نماینده جمهوری خواه که کمیته نظارت نظامی در مجلس نمایندگان را رهبری می‌کند، نیز خواستار اقدام علیه تهران شد. راجرز گفت: «خیلی وقت پیش باید رئیس جمهور بایدن کاری می‌کرد که ...ایران و گروه‌های نیابتی افراطی آن در قبال حملاتی که انجام داده‌اند، حساب پس دهند.»
در وجود این شرایط، ریشی سوناک، نخست وزیر بریتانیا روز دوشنبه از افزایش تنش‌ها در خاورمیانه ابراز نگرانی کرد و از ایران خواست تا تنش‌ها را کاهش دهد. او به خبرنگاران گفت که «ما نگران هستیم و از ایران می‌خواهیم به تنش‌زدایی از منطقه ادامه دهد.»
وزارت امور خارجه مصر نیز در واکنش به این حملات، بیش از پیش «بر ضرورت مقابله با انواع تروریسم و رد همه مظاهر خشونت تأکید کرد تا ثبات در منطقه تضمین شود.»
دفتر محمد شیاع سودانی، نخست وزیر عراق در بیانیه‌ای اعلام کرد که «دولت عراق با نگرانی شدید تحولات امنیتی نگران کننده در منطقه را از نزدیک زیر نظر دارد.» بغداد خواستار پایان دادن به چرخه خشونت شد و گفت که مایل است «برای ایجاد قواعد مبنایی در جهت جلوگیری از عواقب بیشتر در منطقه و مهار تشدید درگیری‌ها همکاری کند.»
در این بیانیه هشدار داده شده است که «پیامد‌های این تحولات می‌تواند تهدیدی برای صلح و امنیت منطقه‌ای و بین‌المللی باشد و تلاش‌های انجام شده در مبارزه با تروریسم و مواد مخدر، و همچنین تجارت، اقتصاد و منابع انرژی را به خطر می‌اندازد.»
اما یسرائیل کاتس، وزیر امور خارجه اسرائیل ضمن محکوم کردن این حملات در شبکه اجتماعی ایکس با طرح ادعاهایی تکراری علیه ایران، نوشت که «از طرف اسرائیل به خانواده ۳ سرباز آمریکایی که توسط شبه نظامیان... کشته شدند، صمیمانه تسلیت می‌گویم. ما در ارزش‌های خود یکی هستیم و در برابر یک دشمن مشترک می‌جنگیم.»
سناریوهای احتمالی برای پاسخ ایالات متحده
بایدن بدون ارائه جزئیات بیشتر، وعده داده است که ایالات متحده پاسخ این حملات را خواهد داد.
به نوشته یورونیوز؛ حمله مستقیم به ایران مملو از خطر است؛ اما یکی از سناریوهای ممکن می‌تواند این باشد که ایالات متحده یک حمله پنهانی علیه ایران انجام دهد که حاوی پیامی به تهران باشد بدون اینکه مستقیما به دخالت واشنگتن اذعان کرده باشد.
یک مقام دفاعی آمریکا که نخواست نامش فاش شود، به رویترز گفته است که «تا زمانی که آمریکا برای یک جنگ تمام عیار آماده نیست، حمله به ایران آورده مشخصی برای آمریکا به ارمغان نمی‌آورد.»
سناریو دیگر این است که دولت بایدن مقامات ایرانی را در منطقه هدف قرار دهد.
آنتونی بلینکن وزیر خارجه آمریکا نیز روز دوشنبه به وقت محلی در نشست خبری مشترکی با «ینس استولتنبرگ» دبیرکل سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) تهدید کرد که واشنگتن در زمان و مکان مناسب، به حملات علیه نیرو‌های پاسخ می‌دهد. او افزود که پاسخ به حمله به سربازان آمریکایی ممکن است در چند سطح و مرحله‌ای باشد و برای مدتی ادامه یابد.
«پالتیکو» نیز بامداد سه‌شنبه به نقل از مقام‌های آمریکایی مطلع گزارش داد که «جو بایدن» رئیس جمهور آمریکا دستور اقدام نظامی این کشور در منطقه غرب آسیا را صادر کرده است.
این مقامات که نامشان فاش نشد به پالتیکو گفتند که بایدن از مشاوران خود خواسته تمام گزینه‌هایی که بیشترین بازدارندگی را در برابر حملات به نیرو‌های این کشور در غرب آسیا دارد و البته باعث تشدید بیشتر تنش‌ها نمی‌شود، بررسی کنند.
پالتیکو به نقل از این منابع نوشت که این پاسخ به حملات علیه نظامیان آمریکایی در عراق و سوریه، به صورت موجی از اقدامات علیه طیف وسیعی از اهداف است و احتمالا طی دو روز آتی با چراغ سبز بایدن آغاز خواهد شد.
در این گزارش همچنین ادعا شده است: «گزینه‌های پاسخ نظامی پنتاگون شامل حمله به عناصر ایرانی در سوریه یا عراق و همچنین دارایی‌های دریایی ایران در آب‌های خلیج فارس نیز می‌شود».
واکنش ایران چه خواهد بود؟
ست مولتون، نماینده دموکرات که خودش به عنوان تفنگدار دریایی در عراق خدمت کرده است، مخالف درخواست‌های جمهوریخواهان برای جنگ است و معتقد است که «بازدارندگی سخت است، جنگ بدتر است.»
مولتون گفت: «خطاب به جنگ‌طلب‌هایی که خواستار درگیری با ایران هستند، شما با این کار در زمین دشمن بازی می‌کنید و دوست دارم ببینم شما پسران و دخترانتان را برای جنگ میفرستید.» وی افزود که ایالات متحده «باید بر اساس شرایط موجود و جدول زمانی خود» عمل کند.
کارشناسان هشدار می‌دهند که هرگونه حمله علیه نیرو‌های ایرانی در داخل ایران می‌تواند تهران را مجبور به واکنش قاطع کند و اوضاع را به‌گونه‌ای تشدید کند که ایالات متحده را وارد یک جنگ بزرگ در خاورمیانه کند.
جاناتان لرد، مدیر برنامه امنیتی خاورمیانه در مرکز امنیت جدید آمریکا معتقد است که حمله مستقیم به داخل خاک ایران مساله بقا برای تهران را ایجاد می‌کند.
دنبال جنگ با ایران نیستیم
از سویی دیگر، مقام‌های سیاسی امنیتی آمریکا در جلسۀ اضطراری شورای امنیت ملی کاخ سفید تهدید حملۀ نظامی به ایران را به‌دلیل چالش‌های داخلی، جهانی و منطقه‌ای رد کردند.
سی‌ان‌ان: حمله به ایران نامحتمل‌ترین گزینه است
شبکه خبری سی‌ان‌ان نیز با استناد به اظهارات مقامات آمریکایی در خصوص اقدامات احتمالی پیش‌رو، نوشت که حمله به ایران یکی از نامحتمل‌ترین گزینه‌ها است.
مقامات آمریکایی به سی ان ان گفته اند که پاسخ ایالات متحده به حمله هواپیمای بدون سرنشین در اردن که منجر به کشته و زخمی شدن نیرو‌های آمریکایی در روز یکشنبه شد، احتمالا قدرتمندتر از حملات تلافی جویانه قبلی آمریکا در عراق و سوریه است. سی ان ان از قول مقامات آمریکایی می‌گوید کاخ سفید نگران کلید خوردن جنگی گسترده‌تر با ایران است.
جان کربی، هماهنگ‌کننده ارتباطات راهبردی شورای امنیت ملی کاخ سفید نیز روز گذشته (دوشنبه) به شبکه سی ان ان گفت: «به دنبال جنگ گسترده‌تر با ایران نیستیم اما کاری را که باید انجام دهیم، انجام می‌دهیم. در حال بررسی گزینه‌ها برای پاسخ هستیم. در حقیقت تمامی اقدامات رئیس‌جمهور (بایدن) با هدف تنش‌زدایی و تلاش برای کاهش تنش‌ها طراحی شده است».
خبرگزاری فارس و تسنیم نزدیک به نهادهای امنیتی در ایران نیز در گزارشی مشترک نوشته اند: مقام‌های سیاسی امنیتی آمریکا در جلسۀ اضطراری شورای امنیت ملی کاخ سفید، استدلال و فشار تندرو‌های جمهوری‌خواه و عملیات روانی شدید بنگاه‌های رسانه‌ای همسو با رژیم صهیونیستی برای متهم‌سازی ایران به انجام حمله به نیرو‌های نظامی‌شان در اردن و تهدید حملۀ نظامی به ایران را به‌دلیل چالش‌های داخلی، جهانی و منطقه‌ای رد کردند.
پس از این حملات جدی مقامات سیاسی ـ امنیتی کاخ سفید جلسۀ اضطراری در شورای امنیت ملی آمریکا به‌ریاست بایدن و به ۵ دلیل عمده تشکیل دادند.
دلایل پنج‌گانۀ شکل‌گیری این جلسه عبارت بودند از:
۱. عمق تلفات نیرو‌های آمریکایی
۲. موفقیت پهپاد‌های گروه‌های ضدآمریکایی برای نفوذ به راهبردی‌ترین پایگاه نظامی آمریکا در شمال شرقی اردن به‌نام برج ۲۲ آمریکا
۳. ناکارآمدی سیستم پدافندی ویژه و چندصد میلیون دلاری پنتاگون در اردن با اسم «سیستم امنیت مرزی»
۴. نگرانی جدی مقامات سنتکام از تزلزل در سیستم بازدارندگی منطقه‌ای
۵. بررسی و تنظیم‌گری راهبرد‌های پاسخ به تهدید.
در جلسۀ فوری شورای امنیت ملی کاخ سفید اقدامات واکنشی به این حادثه در چند سطح اعلامی و اعمالی توسط مقام‌های سیاسی و امنیتی آمریکا جمع‌بندی شده است.
در سطح اعلامی، طراحی بیانیۀ رئیس‌جمهور آمریکا، طراحی کنفرانس خبری سخنگوی شورای امنیت ملی کاخ سفید و انجام مصاحبۀ چند نفر از مقام‌های سیاسی و نظامی آمریکایی با رسانه‌های مطرح برنامه‌ریزی شده که ۳ رویکرد اعلامی، «همدردی با خانواده‌های کشته‌شدگان، اعلام برنامۀ پاسخ سخت واشنگتن به مسببان حمله و رد اتهام حمله به پایگاه آمریکایی از سوی ایران» را اطلاع‌رسانی کنند.
«دنبال جنگ با ایران نیستیم» مهم‌ترین گزاره‌ای بود که از سوی سخنگوی شورای امنیت ملی کاخ سفید پس از این جلسه فوری مطرح و در سطح رسانه‌های جهانی بازتاب داده شد.
طرح گزاره‌های مشابه دیگر در مواضع رئیس کمیته نیرو‌های مسلح کنگره آمریکا مبنی بر اینکه "به‌نظر نمی‌رسد که ایران مستقیماً دستور انجام این حمله را صادر کرده باشد. "، و همچنین اظهارات یک مقام عالی‌رتبه امنیتی آمریکا در گفتگو با «سی‌بی‌اس» مبنی بر اینکه "حمایت ایران از شبه‌نظامیانی که به پایگاه آمریکا حمله کردند، به‌معنای حمله از سوی ایران نیست. "، نمونه‌هایی از مستندات تصمیم مقامات آمریکایی برای رد اتهامات علیه ایران و رد امکان جنگ با ایران بوده است.
در سطح اعمالی البته آمریکایی‌ها برای جبران حداقلی خسارت‌های اخیر و پیشگیری از تزلزل در سیستم بازدارندگی منطقه‌ای در پی ضربه‌زنی به نیرو‌های مقاومت در سطح منطقه به‌ویژه در کشور‌های عراق و سوریه در قالب الگو‌های عملیاتی خاص هستند.
