روز‌های انقلاب به روایت مطبوعات؛ از انتخاب نخست‌وزیر دولت موقت تا معنی کردن «جمهوری اسلامی» برای «بختیار»
با ورود بنیانگذار انقلاب به تهران، انقلابیون روحیه‌ای دوچندان گرفتند. همین تحولات موجب شد تا فشار بیشتری بر دیوان حاکمیتی حاکم وارد شود. دوشنبه ۱۶ بهمن ۱۳۵۷ روزنامه‌ها خبری منتشر کردند که برخلاف خط و نشان‌های بختیار بود؛ «مهدی بازرگان نخست‌وزیر حکومت انقلابی». این تیتر یک شماره دوشنبه روزنامه اطلاعات بود.
در این گزارش خبرنگار اطلاعات کسب اطلاع کرده که بازرگان عصر یکشنبه به عنوان نخست‌وزیر معرفی خواهد شد. اطلاعات از آسوشیتدپرس نقل کرده که «امروز عصر (دوشنبه) امام خمینی مصاحبه مطبوعاتی دارد و احتمالا قرار است امام در این کنفرانس خبری، اسامی اعضای شورای انقلاب و رییس دولت منتخب را اعلام کند.»،
اما کیهان خبر قطعی نخست‌وزیر شدن مهدی بازرگان را به شکلی که اطلاعات منتشر کرده بود، نداشت. کیهان از احتمال معرفی رییس دولت موقت از سوی امام نوشته و به نقل از محمد مفتح آورده: «در کنفرانس مذکور امام خمینی بیانیه مهمی را که تصمیم‌های مذکور در آن‌ها اعلام شده است، قرائت خواهد کرد.»
این روزنامه در ادامه نوشته: «محافل دیگر به کیهان گفته‌اند در این کنفرانس به احتمال فراوان رییس دولت انتقالی و اسامی اعضای شورای انقلاب اعلام خواهد شد. این محافل از مهندس بازرگان به عنوان یکی از مهم‌ترین شانس‌های نخست‌وزیری یاد می‌کنند. همچنین برخی دیگر از سنجانی به عنوان نخست‌وزیر انتصابی صحبت می‌کنند. در مورد اعضای شورای انقلاب اسامی متفاوتی شنیده می‌شود.
آیت‌الله طالقانی، آیت‌الله منتظری، بازرگان، سنجانی و چند شخصیت دیگر از کسانی هستند که اسامی آن‌ها به عنوان اعضای شورای انقلاب سر زبان‌هاست. همین منابع اعتقاد دارند ارتشیان اینک موضع نرم‌تری نسبت به تصمیمات امام خمینی و تحولات ناشی از آن اتخاذ کرده‌اند و همین نرمش امکان برخورد بین مردم و ارتش را تا حد زیادی کاهش داده است. هرچند طرفین اخبار و شایعات مربوط به تماس و مذاکره را نفی می‌کنند ولی به نظر می‌رسد مذاکرات میان طرفداران امام خمینی و برخی از سران ارتش نه تنها به بن‌بست نرسیده بلکه به تفاهم‌های تازه‌ای انجامیده است.
خبرگزاری پارس هم در آخرین ساعات خبر نخست‌وزیری مهدی بازرگان را روی تلکس خود برد. در این خبر آمده: «آیت‌الله العظمی خمینی بعدازظهر امروز در یک مصاحبه مطبوعاتی که در محل اقامت ایشان با شرکت گروه زیادی از خبرنگاران داخلی و خارجی تشکیل شد، مهندس مهدی بازرگان را به عنوان مامور تشکیل کابینه معرفی کرد.»
تظاهرات باید تا از بین رفتن حواشی استبداد ادامه یابد
روزنامه کیهان در خبری دیگر، سخنان بنیانگذار انقلاب در جمع جوانانی را که تدارکات بهشت‌زهرا در روز ورود به تهران را برعهده داشتند، منتشر کرده است. در این سخنان امام خمینی، آن‌ها را به ادامه تظاهرات خیابانی و ابراز مخالفت با دولت فراخواند و گفت که جوانان ما با همت خود، حواشی استبداد را هم از بین خواهند برد.
بنیانگذار انقلاب افزوده: «شما جوانانی بودید که غول استبداد را از پا در آوردید و اصل ریشه را از بین بردید. اینک فقط حواشی آن‌ها مانده است و این‌ها را نیز به همت جوانان از بین خواهیم برد. تظاهرات باید تا رفع موانع و از بین رفتن حواشی استبداد ادامه یابد. جوانان باید وحدت کلمه را حفظ کنند تا موفق شوند.»
بازداشت حاجسیدجوادی به اتهام نوشتن مقاله تحریک‌آمیز و موهن علیه ارتش
در صفحه یک روزنامه کیهان خبری مبنی بر بازداشت علی‌اصغر حاج سیدجوادی منتشر شده است. این روزنامه، اطلاعیه سپهبد مهدی رحیمی فرماندار نظامی تهران را منتشر کرده که در آن آمده: «نظر به اینکه آقای علی‌اصغر حاجسیدجوادی مقاله تحریک‌آمیز و برخلاف واقع و موهن علیه ارتش شاهنشاهی در روزنامه اطلاعات مورخ ۱۵ بهمن ۱۳۵۷ درج نموده بود، لذا طبق ماده ۵ قانون فرمانداری نظامی بازداشت و دستور داده شد که پرونده مقدماتی وی برای رسیدگی قانونی به مراجع ذی‌صلاح ارجاع شود.»
همچنین ستاد بزرگ ارتشتاران در اطلاعیه‌ای تهدید کرد کسانی که روحیه ارتش را تضعیف کنند، تحت تعقیب قرار می‌گیرند. در این اطلاعیه آمده: «اخیرا مشاهده می‌شود که اشخاصی غیرصالح و غیرمسوول و بعضا مغرض در جهت تحریک و تضعیف روحیه پرسنل نیرو‌های مسلح شاهنشاهی، اخبار و مقالاتی در روزنامه‌ها درج می‌نمایند. ستاد بزرگ ارتشتاران صریحا به اطلاع عموم می‌رساند که هر کس در مقام تهدید یا تضعیف روحیه پرسنل نیرو‌های مسلح شاهنشاهی برآید یا به پرسنل نیرو‌های مسلح ارتش شاهنشاهی اهانت نماید، برابر مقررات دادرسی و کیفر ارتش، تحت تعقیب قانونی قرار خواهد گرفت.»
دبیرکل حزب توده: از آیت‌الله خمینی پشتیبانی می‌کنیم
اطلاعات هم مصاحبه نورالدین کیانوری، دبیرکل حزب توده با مجله نیوزویک را در صفحه یک خود منتشر کرده است. او در این مصاحبه گفته که ما در زمینه جمهوری اسلامی، تغییر قانون اساسی و استقرار دولت ملی از امام‌خمینی حمایت می‌کنیم. کیانوری گفته: «آیت‌الله خمینی ۲۰ سال تمام با شاه و مظاهر امپریالیسم جنگیده است.
ما از ایشان پشتیبانی می‌کنیم. اقداماتی، چون جمهوری اسلامی، برچیدن سلطنت و تشکیل مجلس موسسان در جهت نوشتن قانون اساسی جدید که منجر به دولت ملی گردد و آن نیز به سلطه امپریالیسم خاتمه دهد و ضمن تضمین کلیه اشکال دموکراسی از ثروت‌های ملی ما برای مصالح عمومی استفاده نماید.»
توصیه به شاه برای بازگشت به ایران
روزنامه گاردین خبر داده که «به شاه قویا توصیه شده تا به ایران برگردد.»
به نوشته این روزنامه انگلیسی، «هنوز این امکان وجود دارد که شخص شاه بتواند نظم را در ایران بازگرداند و دولت‌هایی که او از آن‌ها حرف شنوی دارد، قویا به وی توصیه کرده‌اند که به ایران بازگردد.
شاه ایران که با اکراه تمام از کشورش خارج شده، دولتی را در ایران بر جای گذاشته که آیت‌الله خمینی آن را غیرقانونی می‌داند و تا زمانی که ایرانیان گمان می‌برند شاه در فکر بازگشت به ایران است یا تا زمانی که ارتشی‌های وفادار به او عقیده دارند که او خواهد آمد، دعوی مداوم او برای بازگشت به تخت سلطنت جاذبه‌ای سنگین دارد.»
رهبران حکومت آینده اسلامی افراد عادی هستند نه مانند پیامبر
آیت‌الله کاظم شریعتمداری هم در مصاحبه‌ای که اطلاعات و کیهان آن را بازتاب داده‌اند، گفته: «حکومت آینده اسلامی، عاری از هرگونه دیکتاتوری عاری خواهد بود و آزادی و عدالت برای همگی تضمین خواهد شد.»
او افزوده: «مطبوعات در انتشار آرا و عقاید آزاد خواهند بود به شرط آنکه زهر تبلیغاتی برای برانگیختن خشونت یا تبلیغاتی که توازن حکومتی را برهم زند، خودداری کنند.»
به گفته آیت‌الله شریعتمداری، «جمهوری اسلامی مانند هر جمهوری دیگری خواهد بود، اما از آنجا که اکثریت مردم ایران مسلمان هستند، طبیعی است که این جمهوری یک جهت‌گیری اسلامی نیز داشته باشد.»
او درباره ماهیت حکومت اسلامی نیز گفت که «یک حکومت مدرن اسلامی اگر در ایران سر کار بیاید، با آنچه در زمان پیامبر (ص) و حضرت علی (ع) وجود داشته، تفاوت بسیار خواهد داشت.
آن‌ها برگزیدگان خدا بودند، درحالی که حالا نه پیغمبری هست و نه امامی و رهبران چنین حکومتی افراد عادی خواهند بود که توسط مردم انتخاب و برکنار خواهند شد. هیچ‌کس حق ندارد مدعی انحصار تفسیر اسلام شود.»
آیت‌الله شریعتمداری تاکید کرد که «در مورد اجرای عقاید اسلام به صورت واقعیات اجتماعی و سیاسی، باید با مردم ایران از طریق انتخابات و همه‌پرسی آزاد مشورت گردد. همه افراد اعم از مسلمان و مسیحی باید در اداره حکومت اسلامی آینده مشارکت داشته باشند.»
مکارم شیرازی: جمهوری یعنی رییس‌جمهور انتخاب شود
آیت‌الله مکارم شیرازی، مدرس حوزه علمیه قم نیز در گفت‌وگویی پیرامون سخنان بختیار که گفته بود «جمهوری اسلامی برای او نامفهوم است»، گفته: «مفهوم کلمه جمهوری چیزی نیست که ایشان یا هر تحصیلکرده دیگری از آن بی‌خبر باشد. جمهوری یک نوع رژیم دموکراسی و حکومت مردم بر مردم است که به جای پادشاه که برای ابد و نسل بعد از نسل چه مردم بخواهند و چه نخواهند، حکومت می‌کرد، یک نفر به نام رییس‌جمهور به اراده ملت برای مدت محدودی انتخاب می‌شود.»
او افزوده: «بنابراین باقی می‌ماند مفهوم کلمه اسلام که لابد از آن اطلاع کافی ندارد. این بی‌اطلاعی اگر برای افراد دوردست عیب نباشد، برای کسی که در یک کشور اسلامی زندگی می‌کند و این همه کتاب و مقاله و این همه دانشمندان اسلامی در دسترس او هستند، مسلما عیب است و هیچ عذری در این زمینه پذیرفته نیست. اشتباهی که آقای بختیار در زمینه مساله جهاد کرده است، گواه زنده دیگری بر این ناآگاهی است، چراکه او جهاد را تنها در برابر دشمن غیرمسلمان دانسته درحالی که همه می‌دانیم دوران حکومت امیر‌المومنین در مبارزه با سه گروه خلاصه می‌شد: ناکسین، قاسطین و مارقین. حال اگر در عصر ما نیز گروهی پیدا شود که از نظر زندگی اجتماعی یا یکی از این سه الگو تطبیق کند، چرا با آن‌ها نمی‌توان جهاد کرد؟ اما از جنگ امام حسین (ع) با یزید چیزی نمی‌گوییم.»
بختیار: جمهوری اسلامی برایم مجهول است
آیندگان متن گفت‌وگوی بختیار با «رادیو تهران» را منتشر کرده که درباره «جمهوری اسلامی» گفته: «جمهوری اسلامی برای من به تمام معنا مجهول است و تا حالا کتابی نخواندم و چیزی ندیدم که من را روشن کند. من با کمال خونسردی می‌گویم مایلم رژیمی در ایران استوار شود که نه رژیم دیکتاتوری شاه بشود، یا چیزی شبیه به آن و نه شبیه به جمهوری که ما در لیبی یا پاکستان می‌بینیم.»
تایم: تماس دیپلمات‌های امریکایی با اطرافیان آیت‌الله
کیهان به نقل از مجله تایم نوشته که «دیپلمات‌های امریکایی تماس‌هایی با تعدادی از نزدیکان آیت‌الله خمینی در فرانسه و ایران برقرار کرده‌اند.»
این گزارش افزوده: «ویلیام سالیوان سفیر امریکا در تهران، به زیردستانش توصیه کرده با رهبران مخالف و نزدیکان آیت‌الله خمینی تماس‌هایی برای گفت و شنود برقرار کنند.
تماس‌های دیپلمات‌های امریکایی با حسن استقبال اطرافیان آیت‌الله روبه‌رو شده است و ایشان تاکید کرده‌اند که هنوز برای بهبود روابط میان رهبر شیعیان و امریکا دیر نشده است.
مهدی بازرگان یکی از مشاوران نزدیک [آیت‌الله]خمینی که سیاستمدار مجربی نیز هست، اخیرا به مقامات امریکایی تاکید کرده که برقراری روابط کاری با واشنگتن «مسلما میسر» است.
بازرگان گفته: «عامل مهم این است که روابط آینده براساس مبادله مساوی کالا استوار باشد نه فروش زاید سلاح‌های امریکایی به ایران.»
کیهان در ادامه به نقل از تایم نوشته: «بزرگ‌ترین نگرانی امریکا وقوع کودتای نظامی در ایران است که در صورت وقوع به جنگ داخلی منجر خواهد شد و حضور امریکا را برای سال‌های آینده به خطر خواهد انداخت.»
در همین حال آیندگان و کیهان همچنین به نقل از دفتر امام خمینی، دیدار نماینده امام با برژنف رهبر حزب کمونیست شوروی را تکذیب کرده‌اند.
امام در مصاحبه با اشپیگل: انتخابات آزاد خواهد بود
کیهان متن مصاحبه مجله آلمانی اشپیگل را با امام در پاریس منتشر کرده است.
این مصاحبه بعد از خروج شاه از ایران و قبل از بازگشت بنیانگذار انقلاب به تهران انجام شده است. امام خمینی در این مصاحبه در پاسخ به سوال خبرنگار که پرسیده آیا دولت انتقالی انتخابات واقعا آزاد برگزار خواهد کرد، گفته: «بله؛ واقعا آزاد؛ به شما بگویم که ما برای انتخابات شرایطی اسلامی قائل خواهیم شد که کاندیدا‌ها باید متصف به آن‌ها باشند. ما نخواهیم گذاشت که عده قلیلی معلوم‌الحال به خرج توده‌های مردم به مجلس راه یابند.»
امام در بخش دیگری از مصاحبه در پاسخ به اینکه «در ایران مارکسیست‌هایی هستند که در معیت شما با شاه مبارزه کرده‌اند، آیا از نقطه نظر پرنسیب آماده هستید قدرت را با آن‌ها تقسیم کنید؟»، گفته: «نظام آینده مملکت براساس عقیده اکثریت ملت استوار خواهد بود. آن‌هایی که در میان توده‌های عظیم ملت همچون قطره‌ای در اقیانوس محسوب می‌شوند، نخواهند توانست و اجازه هم نخواهند داشت که خواسته‌شان را به ملت تحمیل کنند. برای همکاری با آن‌ها در زمینه دولتی، من شخصا هیچ‌گونه امکانی مشاهده نمی‌کنم. در عین حال آن‌ها آزاد خواهند بود که نظرات و عقایدشان را بازگو کنند.»
بنیانگذار انقلاب افزوده: «اگر عوامل شاه یا اپورتونیست‌های چپ بخواهند از موقعیت به نفع خود بهره‌برداری کنند، ملت ایران حق آن‌ها را کف دست‌شان خواهند گذاشت.»
امام در بخش دیگری گفته: «ما نمی‌خواهیم حق طبیعی آزادی فکر و آزادی عقیده را از هیچ یک از اتباع ایران و از هیچ یک از گروه‌ها سلب کنیم. غیرقابل بخشش‌ها از نظر ما عبارتند از: لطمه زدن به ارزش‌های اسلامی، به مخاطره انداختن نظم عمومی و زیر پای قدرت دولت را خالی کردن.»
بنیانگذار انقلاب درباره اسراییل نیز گفته: «ما کلیه روابط‌مان با اسراییل را قطع خواهیم کرد، چراکه هیچ حقی برای موجودیت اسراییل قائل نمی‌باشیم.»
لزومی ندارد کشور انبار اسلحه‌های خارجی بشود که به آن‌ها نیازی نخواهیم داشت
در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه «تکلیف ارتشی که به‌شدت مسلح است چه خواهد بود» نیز امام گفته: «لزومی ندارد کشور ما انبار اسلحه‌های خارجی بشود که به آن‌ها ابدا نیازی نخواهیم داشت. ما کشور خودمان را تا به اندازه‌ای که کفاف نیازمان را بدهد مسلح خواهیم کرد. قدرت ارتش باید برای حفظ نظم داخلی و برای سرکوب کردن شورش‌های احتمالی تکافو کند. میزان تولید نفت ما به میزان احتیاجات اقتصادی ما، با بودجه برنامه‌های اقتصادی ما و برنامه‌های زیربنایی ما بستگی خواهد داشت.»
امام درباره چرایی انتخاب فرانسه برای اقامت نیز گفته: «دولت عراق تحت فشار‌های رژیم پهلوی جلوی فعالیت‌های سیاسی مرا گرفت لذا ناچار به ترک عراق شدم. ابتدا قصد کردم به کویت بروم ولی ویزا هم گرفتم برایم موانعی ایجاد کردند. تازه پس از آن بود که به پاریس پرواز کردم. گذشته از این، من از هیچ یک از کشور‌های اسلامی دعوت رسمی دریافت نکرد‌ه‌ام.»
در پاسخ به این سوال که «در آینده ایران شما چه نقشی بازی خواهید کرد»، بنیانگذار انقلاب پاسخ داد که «من سخنگوی ملت خواهم بود و خواست‌های ملت را بر زبان خواهم آورد.»
منصورون ترور رییس شهربانی کرمان را گردن گرفت
روزنامه کیهان خبر داده که گروهی به نام منصورون مسوولیت ترور رییس شهربانی کرمان را برعهده گرفته. به گفته این گروه سرهنگ معتمدی دستور شلیک به مردم در مسجد امام خمینی کرمان را صادر کرده بود، اما ترور معتمدی ناکام بوده و تنها دو همراه او کشته شدند.
منصورون از جمله گروه‌های چریکی مسلمان بود که چهره‌هایی مانند محسن رضایی عضو آن بودند.
مهاجرت یهودیان ایرانی به اسراییل
روزنامه آیندگان در خبری به نقل از یک رسانه اسراییلی نوشته که جمعه گذشته هزار یهودی ایران را به مقصد اسراییل ترک کرده‌اند.
طبق این خبر، بخشی از آن‌ها به قصد مهاجرت رفته‌اند و بخشی دیگر هم منتظر هستند تا سرنوشت تحولات ایران مشخص شود. به نوشته این روزنامه از ابتدای تحولات ایران، ۸ هزار یهودی ایرانی وارد اسراییل شده‌اند.
