با خشکسالی جوانی مواجه هستیم
علی پژوهان، استادیار جمعیت شناسی دانشگاه آزاد در دومین نشست علمی تخصصی جوانی جمعیت و قدرت نظامی که در صبح امروز دوشنبه در محل پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی برگزار شد، با بیان اینکه دو موضوع جمعیت و جمعیت شناسی را به سبب ویژگی‌های بی سابقه دوران نوین بیش از هر زمان دیگری جلوه گری می‌کند، گفت: جمعیت ایران در طی ۴ دهه گذشته تغییرات وسیعی را تجربه کرده؛ اما جامعه نتوانسته به این تغییرات واکنش مثبت نشان دهد که این امر باعث نگرانی‌هایی شده است.
وی ادامه داد: ما در حوزه جمعیت دچار روزمرگی شدیم؛ چرا که مشاهده می‌شود حرف‌های مسئولین و دانشگاهیان تکراری و تا به امروز در حوزه جمعیت سیاست‌ها یک قدم به جلو و دو گام به عقب بوده است. دو قطبی شدن موضوعات جمعیتی نیز در این حوزه دیده می‌شود؛ به گونه‌ای که برخی جمعیت امروزه کشور را نه تنها کم بلکه زیادی می‌بینند و برخی دیگر برعکس اعتقاد دارند جمعیت نسبت به مساحت کم است و باور دارند که جمعیت می‌تواند عزت افرینی کند.
پژوهان با تاکید بر اینکه کشور در زمینه جمعیت فرصت خطا ندارد؛ بلکه باید از تجارب کشور‌های دیگر استفاده کند، اضافه کرد: در این زمینه دو رویکرد وجود داد. رویکرد اول فرصت‌های جمعیتی است و رویکرد دوم شامل چالش‌های جمعیتی می‌شود و این نکته حائز اهمیت است که باید واقع بین و جامع نگر باشیم؛ همان طور که فصل خندان بهاری برای همیشه ماندگار نخواهد بود، پنجره جمعیتی هم به پایان خواهد رسید و سرانجام جای خود را به فصل خزان پاییزی و سپس به فصل لرزان زمستان خواهد داد.
استادیار جمعیت شناسی دانشگاه آزاد خاطر نشان کرد: اگر تمهیدات و امکانات لازم در عرصه آموزشی، اقتصادی، اشتغال و ... فراهم نشوند در آن صورت جامعه با چالش‌های جدی و مسائل فزاینده‌ای ناشی از رشد تورمی جمعیت جوانان روبرو می‌شود و زمینه‌های لازم برای افزایش و گسترش بیکاری، طلاق، مهاجرت متخصصان و خشونت‌ها شکل خواهد گرفت.
تعیین اولویت‌ها و چالش‌ها
پژوهان با بیان اینکه هر سیستم سیاسی از حیث حل مسایل جامعه باید سه ویژگی "شناخت مسائل الویت‌دار"، "یافتن راه علمی و بهینه برای حل آن" و "پایش نتایج به منظور اصلاح و تکمیل سیاست‌های اتخاذ شده با هدف افزایش کارایی سیاست ها" را به طور مستمر داشته باشد، افزود: واقعیت این است اگر در ویژگی اول یعنی شناخت مسایل اولویت‌دار به توافق نرسیم تحقق دو ویژگی بعدی میسر نخواهد بود.
وی ادامه داد: کاهش باروری با این سرعت نشان می‌دهد که مساله‌ای در جامعه وجود دارد که دچار این وضع شدیم؛ بنابراین مساله اصلی اگر حل شود نه فقط رشد جمعیت و فرزندآوری در مسیر مناسب و طبیعی خود قرار خواهد گرفت بلکه برخی مشکلات دیگر نیز حل خواهد شد.
این استادیار دانشگاه آزاد، "فقدان امید به آینده" و "ضعف بنیان‌های اقتصادی" و "احساسی بیگانگی جامعه" را از دلایل مشکل فرزندآوری در کشور خواند و یادآور شد: تا این چند مشکل مرتبط با هم حل نشود با تزریق بیهوده منابع مالی به جامعه، با هدف فرزندآوری مشکلی حل نخواهد شد.
به گفته وی تعداد متولدین دو ماه اول سال ۱۴۰۲، برابر ۱۶۸۱۴۲ نفر است که ۶۲۵۹ نفر کمتر از دوماه مشابه سال ۱۴۰۱ است. یعنی حدود ۳.۵ درصد کاهش نشان می‌دهد.
پژوهان اضافه کرد: تعداد فوتی‌های این دوماه برابر ۷۱۲۹۹ نفر است که ۴۰۸۹ نفر بیشتر از دوماه مشابه سال گذشته است. امار مرگ و میر‌ها بیش از ۶ درصد افزایش داشته است. این رشد مرگ و میر بسیار مهم است و باید دلایل آن جستجو شود. با توجه به این دو رقم زاد ولد و مرگ و میر می‌باید گفت که میزان رشد جمعیت تا حدود ۰.۱ درصد کم شده است یعنی از ۰.۷۶ درصد در سال گذشته به حدود ۰.۶۸ می‌رسد.
وی اضافه کرد: نتایج بدتر در آمار ازدواج و طلاق است. ازدواج در این دو ماه ۹۶.۷۱۱ مورد بوده که ۱۸ درصد کاهش نسبت به دو ماه سال گذشته دارد یعنی الان ۷۹ هزارنفر در این دو ماه ازدواج کرده‌اند به عبارتی ۱۷ هزار کاهش داشته است، و طلاق نیز ۳۷۷۰۱ که ۳۸ درصد افزایش دارد. همین اعداد برای انکه مسئولین نسبت به سیاست‌های موجود خود تجدید نظر کنند کافی است.
پژوهان کاهش با بیان اینکه فرزندآوری و گهواره خالی را در جامعه عادت و مهاجرت به کشور‌های دیگر فرهنگ شده است، گفت: معکوس شدن هرم جمعیتی این پیام ساده را دارد که ما پیر می‌شویم و کشور‌های همسایه جوان و در چند سال آینده در حوزه جوانان، خشکسالی داریم، تعداد سقط‌ها با تعداد تولد‌ها برابر می‌شود.
زنگ هشدار به صدا درمی آید
استاد یار دانشگاه آزاد تاکید کرد: در سال ۱۴۳۰ حدود ۳۰ درصد جمعیت کشور سالمند می‌شوند و این در حالی است که هزینه یک فرد سالمند ۷ برابر یک فرد غیر سالمند است و این سوال مطرح می‌شود که آیا نظام سلامت پاسخگوی سالمندان خواهد بود.
وی با تاکید بر اینکه هرم سنی در آینده استوانه‌ای و معکوس خواهد شد، افزود: عواملی در این امر موثر است که از آن جمله می‌توان به مواردی، چون ساختار جمعیت، مرگ ۱۵ تا ۲۰ هزار نفری در حوادث رانندگی در ایران است که می‌تواند پیامد‌های اجتماعی و فرهنگی ایجاد کند؛ چرا که بسیاری از فوتی‌ها یا سرپرست خانواده یا در سن ازدواج هستند.
پژوهان یادآور شد: ما نمی‌توانیم با ساختار سالخورده، اقتصاد توانمند داشته باشیم؛ تا ۲۵ سال آینده ۲۵ میلیون سالمند داریم که به معنای ۲۵ میلیون عینک و ۲۵ میلیون عصا و سایر نیاز‌ها از این رو باید جامعه را آماده کرد که در فاز سالمندی زیست کند.
وی گفت: ما نمی‌توانیم سالمندی را دور بزنیم و نمی‌توانیم از وقوع آن جلوگیری کنیم.
