چین؛ برنده تاریکخانه جنگ اوکراین/ فرصت سازی اژد‌های زرد از رویارویی روسیه و آمریکا
سفر اخیر ولادیمیر پوتین به پکن و دیدارش با شی جین پینگ نشان دهنده پیوند رو به رشد روسیه و چین است. با این حال، پشت این دیدار با شکوه، واقعیت وابستگی روسیه به واردات چین نهفته است. در همین حال، چین با دقت سیاست‌های خود را متعادل کرده تا هم مانع از خشم ایالات متحده شود و هم از وابستگی بیش از حد به واردات روسیه جلوگیری نماید. در این میان، به نظر می‌رسد تلاش‌های ایالات متحده موجب شده تا ارسال محموله‌های چینی با کاربرد دوگانه به روسیه محدود شود. از همین رو روسیه برای به دست آوردن نیمه هادی‌ها و ماشین آلات مورد نیاز برای تداوم فعالیت ماشین جنگی اش در شرایط سختی قرار گرفته است. علاوه بر این، طرح پوتین برای افزایش درآمد‌های شکست خورده خود از گاز با ساخت خط لوله دوم به چین فعلا متوقف شده است.
به نوشته مرکز مطالعاتی ویلسون، چین از برندگان جنگ روسیه علیه اوکراین است. چرا که این بازیگر حضورش را در بازار روسیه گسترش داده و دستیابی اش به هیدروکربن‌های مقرون به صرفه روسیه را برای خودتضمین کرده، اما فقط تا اندازه‌ای که مجموعه متنوع منابع انرژی خود را بدین طریق حفظ کند. آنگونه که موسسه مطالعاتی ویلسون نوشته، تجارت پکن و مسکو از زمان آغاز حمله تمام عیار روسیه به اوکراین در فوریه ۲۰۲۲ رشد بی سابقه‌ای را تجربه کرد. با افزایش تجارت دوجانبه از ۱۴۵ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۱ به ۲۴۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۳، چین موقعیت خود را به عنوان شریک تجاری اصلی روسیه مستحکم کرده است. پوتین در جریان سفر خود به پکن خاطرنشان کرد: زمینه‌های اولیه همکاری در حوزه‌های انرژی، کشاورزی، فناوری، ساخت و ساز زیرساخت‌ها و حمل و نقل هموار است. این موضع گیری بدین معنا است که چین مقصدی خوب برای انواع کالا‌های روسی است که ایالات متحده آن‌ها را به عنوان اقلام "با اولویت بالا" معرفی می‌کند. این کالا‌ها - از جمله نیمه هادی ها، تجهیزات مخابراتی و ماشین ابزار - می‌توانند در بخش‌های غیرنظامی و نظامی استفاده شوند.
دسامبر ۲۰۲۳، صادرات ماهانه محصولات دو منظوره از چین به روسیه به بیش از ۶۰۰ میلیون دلار رسید، اما از آن زمان تا به امروز بیش از ۳۰۰ میلیون دلار در ماه کاهش یافته است. علیرغم این کاهش، حمایت چین از تلاش‌های جنگی روسیه از طریق این تدارکات قابل توجه بوده است. وابستگی روسیه به صادرات چنین محصولاتی به چین از ۳۲ درصد در سال ۲۰۲۱ به ۸۹ درصد در سال ۲۰۲۳ افزایش یافته است. اما کاهش درخواست‌ها از جانب رهبران پکن به روسیه نشان داده که چین به دلیل سیاست‌های ایالات متحده ریسک پذیری اش را کنترل می‌کند. آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه ایالات متحده، در جریان سفر آوریل ۲۰۲۴ خود به چین، نگرانی اش را در باب نقش در بخش دفاعی روسیه را مطرح کرد و هشدار داد که اگر چین به این موضوع نبپردازد، ایالات متحده ممکن است تحریم‌های بیشتری را علیه بانک‌ها و شرکت‌های چینی اعمال کند. در آن بازه زمانی، چین صادرات خود به روسیه را کاهش داد. بانک‌های بزرگ چین قبلاً از ارائه خدمات به مشتریان روسی که ممکن است با مجتمع نظامی-صنعتی مرتبط باشند خودداری می‌کردند. بر اساس گزارش اداره کل گمرک چین، در ماه مارس، صادرات چین به روسیه ۱۶ درصد کاهش یافت، آوریل، محموله‌های سالانه بر حسب دلار دوباره با ۱۳ درصد کاهش به ۸.۳ میلیارد دلار رسید.
در چند ماه گذشته، کارآفرینان روسی شکایت داشتند که هنگام پرداخت برای هر کالایی، نه فقط کالا‌هایی که تحت تحریم‌های غرب هستند، با مشکل مواجه می‌شوند. هشدار‌های ایالات متحده در این زمینه نقش مهمی داشت. یک بانکدار در یکی از چهار بانک بزرگ دولتی چین به رویترز گفت که بانک تحت ریاستش برای جلوگیری از خطر تحریم‌ها، نظارت شدیدی بر تجارت‌های مرتبط با روسیه انجام داده است. با این حال، مشخص نیست که کاهش محموله‌های ارسالی چین به روسیه تا چه حد واقعی است. رئیس یک نهاد تجاری در یکی از استان‌های جنوب شرقی که نماینده تجارت چینی با منافع روسیه است، به رویترز گفت: «معاملات بین چین و روسیه به طور فزاینده‌ای از طریق کانال‌های زیرزمینی انجام می‌شود». همزمان یک بانکدار روس مستقر در مسکو نیز مدعی شده که پرداخت با ارز‌های دیجیتال که از سال ۲۰۲۱ در چین ممنوع شده است، ممکن است تنها گزینه باشد.
با این حال، انرژی همچنان سنگ بنای روابط اقتصادی چین و روسیه قلمداد می‌شود و به مسکو کمک می‌کند تا از منافع اقتصادی اش در بلند مدت حراست کند. برای سال‌ها، مسکو برای گسترش مسیر‌های خط لوله خود به چین تلاش داشت، تلاشی که پس از سال‌های ۲۰۲۲ و ۲۰۲۳ شدت گرفت. پوتین با تلاش برای اعمال فشار بر قدرت‌های اروپایی از طریق تسلط بر بازار‌های گاز، هزینه‌های سنگینی بر این گروه از بازیگران تحمیل کرد. نروژ و الجزایر که مجموعاً تا سال ۲۰۲۲ گاز کمتری نسبت به گازپروم عرضه می‌کردند، در سال ۲۰۲۳ به بزرگترین تامین کننده گاز خط لوله اروپا تبدیل شدند. گازپروم مهمترین بازار خود را از دست داد که ساخت و نگهداری آن برای اتحاد جماهیر شوروی و روسیه چندین دهه طول کشید. در سال ۲۰۲۳، گازپروم زیان ۷ میلیارد دلاری را گزارش کرد که اولین زیان سالانه اش از سال ۱۹۹۹ بود.
خط لوله گاز «Power of Siberia ۱» که از سال ۲۰۱۹ عملیاتی شد، مسیر حمل و نقل به چین است؛ همانی که روسیه سال‌ها به دنبال توسعه اش بوده است. با این حال، شی جین پینگ در برابر تلاش‌های مسکو جهت تضمین قرارداد برای سیبری ۲ مقاومت کرده است. آیکون یو، استراتژیست ارشد آسیای شرقی در گلوبال انرژی مانیتور در این باره نوشته: پکن تلاش دارد تا از امنیت انرژی خود حراست کند. چین که ۴۲ درصد گاز خود را وارد می‌کند، در دو دهه گذشته تلاش‌هایی را برای تنوع بخشیدن به واردات انرژی خود انجام داده تا بدین طریق وابستگی خود را به هر منبع کاهش دهد. با این حال باید ادغان کرد که درآمد کلی نفت و گاز روسیه همچنان بالا است و حتی اخیراً رشد قابل توجهی داشته است. در سه ماهه اول، درآمد‌های نفت و گاز به بودجه روسیه تقریباً به ۳ تریلیون روبل (تقریباً ۳۳ میلیارد دلار) رسید که یک جهش خیره کننده ۸۰ درصدی نسبت به سال گذشته است. عامل اصلی رشد قیمت نفت روسیه کاهش تخفیف نفت اورال، برند محک روسیه، به برنت است. چین بیشتر سود حاصل از وابستگی فزاینده مسکو را از آن خود کرد. با این حال، در حالت تعادل، وضعیت اقتصادی روسیه به طور قابل توجهی قوی باقی می‌ماند. غرب در راستای سیاست محدود کردن منبع اصلی درآمد روسیه و ظرفیت چین برای تامین کالا‌های دو منظوره مسکو نتایج متفاوتی به دست آورده است. چین به نوبه خود توانسته روابط خود را با ایالات متحده و روسیه متعادل کند.
