آغوش راهبردی؛ روسیه چرا و چگونه روابط خود را با طالبان گسترش می‌دهد؟
«محمد سلامی» به تازگی در مقاله‌ای با عنوان «آغوش راهبردی: روسیه چگونه روابط خود را با طالبان توسعه می‌دهد؟» به بررسی روابط طالبان و روسیه پرداخته است. ترجمه این مقاله که در سایت interregional منتشر شده است را در ادامه می‌خوانیم.
در آگوست ۲۰۲۱، پس از خروج ایالات متحده از افغانستان، طالبان به قدرت بازگشتند. با این حال، روسیه نگران این تحول نبود: سفارت خود را در افغانستان نبست و سومین کشوری (پس از پاکستان و ترکمنستان) بود که دیپلمات‌های منصوب شده توسط طالبان را پذیرفت. همانطور که ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه هم گفت: روابط با طالبان «باید به نحوی برقرار شود-این افراد هستند که کشور و قلمرو آن را کنترل می‌کنند».
اگرچه دادگاه عالی روسیه در سال ۲۰۰۳ طالبان را به عنوان یک سازمان تروریستی طبقه بندی کرد، روسیه اکنون در حال بررسی حذف طالبان از لیست سازمان‌های تروریستی خود است. این سازمان از طالبان دعوت کرد تا در یک مجمع اقتصادی بین المللی در سن پترزبورگ شرکت کنند و طالبان را در مذاکرات منطقه‌ای در آسیای مرکزی شرکت داده است.
در همین راستا، مسکو مایل است شاهد به رسمیت شناختن بین المللی طالبان از سوی سازمان ملل باشد که به دولت فعلی افغانستان مشروعیت بیشتری می‌بخشد. در این میان، روسیه همچنان در گنجاندن طالبان در برنامه‌های منطقه‌ای خود برای آسیای مرکزی پیش خواهد رفت.
تهاجمات دیپلماتیک در آسیای مرکزی
پوتین در ۲۷ مه ۲۰۲۴، در آغاز پنجمین دوره ریاست جمهوری خود، سومین سفر خود را به ازبکستان آغاز کرد؛ در حالی که مسکو تاشکند را به عنوان یک شریک اقتصادی و سیاسی ارزشمند می‌بیند. در این سفر دو کشور تصمیم گرفتند حجم تجارت را به ۳۰ میلیارد دلار افزایش دهند و یک صندوق سرمایه گذاری مشترک ۵۰۰ میلیون دلاری برای تامین مالی پروژه‌ها در ازبکستان ایجاد کنند. ابتکارات دوجانبه کلیدی شامل همکاری در انتقال گاز روسیه به ازبکستان از طریق قزاقستان و ساخت یک نیروگاه هسته‌ای کوچک در ازبکستان است.
روسیه علاوه بر توسعه روابط اقتصادی از طریق این سفر، قصد دارد از طریق روابط خود با کشور‌های آسیای میانه، جایگاه افغانستان را در صحنه جهانی تقویت کند. ازبکستان که همسایه افغانستان است، برخلاف کشور‌هایی مانند تاجیکستان، روابط خوبی با طالبان دارد. از طرفی، مسکو و تاشکند موضع تقریباً یکسانی در قبال حکومت طالبان دارند که این موضوع فرصت‌هایی را برای تشویق سایر کشور‌های آسیای مرکزی به اتخاذ صراحت مشابه در تعامل با طالبان فراهم کرده است.
بسیاری از کشور‌های آسیای مرکزی نسبت به افغانستان تحت حاکمیت طالبان مشکوک یا محتاط بوده اند. این مسئله به دلیل چالش‌های کلیدی مانند کشت مواد مخدر، مشکلات پناهندگان، بنیادگرایی اسلامی و تروریسم و بی ثباتی است. با این حال، تقریباً همه کشور‌های آسیای مرکزی تعامل با طالبان را آغاز کرده اند، حتی اگر آنها به طور رسمی دولت را به رسمیت نشناخته باشند. تمامی کشور‌های آسیای میانه در سفارتخانه‌ها و کنسولگری‌های خود در افغانستان نمایندگان تعیین شده توسط طالبان را پذیرفته اند. اخیراً، در ۱۷ آوریل ۲۰۲۳، قزاقستان با نمایندگی دیپلماتیک تعیین شده توسط طالبان در سفارت افغانستان در آستانه موافقت کرد. قزاقستان همچنین قصد دارد یک دفتر ارتباط تجاری در کابل باز کند، در حالی که سخنگوی وزارت خارجه اعلام کرد که قزاقستان قصد دارد طالبان را از لیست سازمان‌های ممنوعه خود حذف کند.
حتی تاجیکستان که به احمد مسعود، برجسته‌ترین مخالف طالبان پناه داده و طالبان را یک سازمان تروریستی اعلام کرده است، همچنان به طالبان اجازه داده است که نمایندگانی را برای کنسولگری افغانستان در شهر خاروق تاجیکستان، که در مرز دو کشور قرار دارد، تعیین کنند.
نفوذ روسیه
با وجود توسعه روابط سیاسی و اقتصادی بین آسیای مرکزی و افغانستان، پیشرفت در ایجاد این روابط کند است. آسیای مرکزی بیشتر نگران وضعیت امنیتی ناشی از هرج و مرج در داخل افغانستان است تا سود بردن از منافع تجاری.
روسیه این موضوع را درک می‌کند و از نفوذ منطقه‌ای خود برای فشار آوردن به آسیای مرکزی برای تعامل بیشتر با طالبان استفاده کرده است. روسیه آسیای مرکزی را حیاط خلوت خود می‌داند و نفوذ قابل توجهی در کشور‌های مختلف منطقه دارد. وضعیت آشفته ناشی از کنترل طالبان بر افغانستان به مسکو نفوذ امنیتی و نظامی بیشتری بر آسیای مرکزی داده است. مسکو در بسیاری از کشور‌های آسیای مرکزی از جمله پایگاه‌های نظامی در تاجیکستان و قرقیزستان و یک میدان آزمایش موشک‌های بالستیک در قزاقستان حضور نظامی دارد.
تاجیکستان هم مستقیماً در معرض فشار‌های امنیتی ناشی از درگیری در افغانستان قرار دارد و همچنین یکی از اعضای سازمان پیمان امنیت جمعی به رهبری مسکو (CSTO) است که یک اتحاد نظامی متشکل از قرقیزستان، قزاقستان، تاجیکستان، ارمنستان و بلاروس است. در پی تحولات اخیر در افغانستان، روسیه نیرو‌های خود را به مرز افغانستان و تاجیکستان منتقل و اعلام کرد که سازمان پیمان امنیت جمعی آماده است تا در صورت بدتر شدن اوضاع در افغانستان از تمام توان نظامی خود برای حمایت از تاجیکستان استفاده کند.
این سازمان، مشارکت گسترده‌تر روسیه در کشور‌های عضو را امکان پذیر کرده است و بی ثباتی افغانستان توجیه بیشتری برای تلاش‌های ضد تروریسم برای گسترش همکاری‌های نظامی و امنیتی روسیه با این کشور‌ها فراهم می‌کند. فعالیت‌های اطلاعاتی_ نظامی فرامرزی روسیه نیز برای توضیح دخالت مسکو در درگیری‌های نظامی با کشور‌های غیرعضو سازمان پیمان امنیت مانند ازبکستان و ترکمنستان، مورد استفاده قرار گرفته است.
علاوه بر این، روسیه از افغانستان به عنوان اهرمی برای مشارکت بیشتر در کشور‌های آسیای مرکزی از طریق امضای موافقتنامه‌های دفاعی، امنیتی و نظامی دوجانبه استفاده کرده است. در ۲۷ آوریل، پس از بازدید سرگئی شویگو، وزیر دفاع روسیه از تاجیکستان، توافق نامه‌ای برای ایجاد سیستم‌های دفاع هوایی مشترک امضا شد. این موضوع به وضوح به این دلیل بود که روسیه تهدید بالقوه‌ای را که افغانستان برای تاجیکستان ایجاد می‌کرد، تشخیص داد.
در همان روز، وزیر روسیه از ازبکستان بازدید کرده بود. بر همین اساس، اعلام شد که وزارت دفاع دو کشور برنامه مشارکت راهبردی ۲۰۲۵-۲۰۲۱را تدوین کرده اند. در همین راستا، روسیه با اتخاذ رویکرد چندجانبه می‌تواند زمینه را برای مشارکت گسترده‌تر افغانستان در آسیای مرکزی از طریق اتحاد‌هایی که قبلا ایجاد کرده است، فراهم کند.
این‌ها عبارتند از سازمان پیمان امنیت جمعی، سازمان همکاری شانگ‌های (که در آن اکثر کشور‌های آسیای مرکزی یا عضو یا شریک گفتگو هستند و افغانستان کشور ناظر بوده است). اتحادیه اقتصادی اوراسیا و رایزنی‌های فرمت مسکو در مورد افغانستان که شامل پنج دور با افغانستان، هند، ایران، قزاقستان، قرقیزستان، پاکستان، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان بوده است.
این ابتکارات مجموعاً فرصت‌هایی را برای روسیه فراهم می‌کند تا بر کشور‌های آسیای مرکزی برای تعامل بیشتر با طالبان فشار وارد کند. در سطح استراتژی ملی، روسیه قصد دارد تا افغانستان را با کمک سایر کشور‌های منطقه با آسیای مرکزی ادغام کند. مفهوم جدید سیاست خارجی روسیه که در ماه مارس تصویب شد، بر افغانستان به عنوان حیاتی برای تضمین صلح و ثبات در آسیای مرکزی تاکید می‌کند.
این سند سیاست خارجی مارس ۲۰۲۴ به ایجاد خط ادغام مشارکت بزرگ اوراسیا اشاره کرده و بر ایجاد یک افغانستان باثبات و اولویت دادن به ادغام افغانستان در فضای اوراسیا برای همکاری تمرکز دارد. در همین راستا، انزوای بین‌المللی روسیه پس از جنگ اوکراین، از جمله عدم حمایت آسیای مرکزی از اقدام این کشور، مسکو را به دنبال روابط نزدیک‌تر با طالبان تشویق کرده است.
به همین منظور، روسیه قصد دارد افغانستان را در پروژه‌های زیربنایی و تجاری آسیای مرکزی ادغام کند تا زمینه‌ای برای مشارکت گسترده‌تر طالبان در جامعه بین المللی فراهم کند. با این حال، بی میلی سایر کشور‌های آسیای مرکزی همچنان به عنوان یک مانع باقی مانده است و مسکو باید ارزیابی کند که چگونه ممکن است از مشوق‌ها یا اعمال فشار بیشتر برای همسو کردن کشور‌های آسیای مرکزی با اهداف منطقه‌ای خود استفاده کند.
