کودکان کار کم شده‌اند؟
حضور کودکانی با البسه‌های چرک در میان اتومبیل‌های شهرهای پرجمعیت که ابتدا از تهران شروع شد، از سال‌های دوران ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد شروع شد، به تدریج به بخش ثابتی از تصاویر شهری بدل شد تا مثل زباله‌گرد‌ها که خیل عظیمی از آن‌ها هم کودکان هستند، به بخش جدایی‌ناپذیری از بافت شهری بدل شوند و در حالی‌که هنوز حضورشان به همان شدت احساس می‌شود، مسئولان بگویند که این‌ها کم شده‌اند.
البته این عزیزان دیگر مثل گذشته، سر و وضعی به هم ریخته ندارند؛ درصد قابل توجهی از این افراد که به‌گفته مسئولان اتباع افغان هستند و البته نیاز به‌گفته مسئولان نیست و از زبان و ظاهرشان پیداست، اما حالا دیگر لباس‌های کهنه و چرک ندارند؛ گوشی‌های تلفن همراهی که در دستان زباله‌گرد‌های افغان هستند از مدل گوشی‌ها بسیاری از جوانان ایرانی تحصیل‌کرده و بیکار بالاتر است. به نظر می‌رسد که پیشوند کار را دیگر نباید برای این کودکان استفاده کرد.
کاهش کار کودکان محسوس است؟
همزمان با روز جهانی مبارزه با کار کودکان، مسئولان، کارشناسان و کنشگران مرتبط با این حقوق گفته‌اند که تعداد این‌ها کم شده. دبیر مرجع ملی حقوق کودک از برآورد وجود حدود ۵۰۰۰ کودک کار و خیابان در شهر تهران خبر داده و گفته است که طرح ساماندهی کودکان کار خیابان در حالی از اوایل اسفندماه تاکنون اجرا شده است که طی این سه ماه، ۲۱۳۹ تن از این کودکان ساماندهی شده‌اند.
علی کاظمی، توضیح داده که کودکان کار خیابان یا به تعبیر دقیق‌تر کودکان در موقعیت خیابان به کودکانی گفته می‌شود که به دلیل فقر یا چالش‌های خانوادگی در موقعیتی قرار گرفته باشند که ناگزیر از تامین معاش از طریق خیابان هستند. به اعتقاد او از تشکیل دولت سیزدهم، موضوع حمایت از کودکان کار خیابان در مرجع ملی مورد توجه بود و مطالعات لازم در این خصوص انجام و در سال ۱۴۰۱ در برنامه‌ریزی‌های مرجع ملی حقوق کودک موضوع ساماندهی کودکان وارد شد. وزیر دادگستری به عنوان رئیس مرجع ملی حقوق کودک در برنامه ابلاغی مرجع، اولین برنامه را حمایت از کودکان کار خیابان قرار داده بود.
در همین راستا گفته شده که در سال گذشته کارگاهی با حضور مدیران کل اجتماعی استان‌ها و معاونان حقوق عامه در دادستانی‌های کل کشور برگزار شد. نتیجه این کار شناسایی ۱۰ حوزه پرخطر و راهبردی در حوزه کودکان در معرض خطر و طراحی برنامه‌هایی برای کاهش این مخاطرات برای اطفال و نوجوانان بود که یکی از این حوزه‌ها درباره حمایت از کودکان در موقعیت خیابان است. در هر یک از حوزه‌های راهبردی کارگروه‌هایی تشکیل و راه‌ها و برنامه‌های برون رفت از این چالش‌ها طراحی شد.
به‌گفته دبیر مرجع ملی در حال حاضر مشاهدات میدانی در خیابان‌ها و معابر تهران حکایت از کاهش محسوس حضور کودکان در سر چهارراه‌ها و گذرگاه‌ها دارد، به گونه‌ای که طبق آخرین آمارها، با اجرای طرح از اوایل اسفندماه تاکنون، ۲۱۳۹ کودک در وضعیت خیابان ساماندهی شده‌اند که ۱۷۶۴ نفر از آن‌ها افغان، ۵۶ کودک پاکستانی و مابقی آن‌ها ایرانی هستند.
کاظمی، گفته به طور کلی برآورد‌ها نشان می‌دهد که حدود ۵۰۰۰ کودک کار و خیابان در شهر تهران وجود دارد که بر همین اساس اجرای طرح مذکور با قوت همچنان ادامه دارد. تعداد حجم تیم‌های عملیاتی افزایش پیدا کرده و در این راستا ۲۲ ون برای ادامه اجرای طرح اختصاص پیدا کرده است.
او درباره علت حضور این کودکان در سر چهارراه‌ها توضیح داد: این پدیده در کشور عوامل متعددی دارد و استان به استان ممکن است عامل آن متفاوت باشد.
او افزوده: در استان تهران اکثریت این کودکان مشکل بازماندگی از تحصیل دارند. قریب به ۹۰ درصد این کودکان نیز در تهران دچار مشکل مالی نبوده‌اند. اما طبق بررسی‌ها، در برخی استان‌های دیگر که ترکیب غالب جمعیت کودکان کار خیابان را اتباع ایرانی تشکیل می‌دهند، علاوه بر بازماندگی از تحصیل، مشکل فقر مادی را هم باید به عنوان متغیر موثر در نظر گرفت.
دبیر مرجع ملی حقوق کودک که با ایسنا گفتگو کرده، درخصوص نحوه حمایت از خانواده کودکانی که به دلیل مشکلات مالی کودکشان را به خیابان فرستاده‌اند، توضیح داده است که فرایند حمایتی و توانمندسازی در بهزیستی طراحی شده و بسته‌های مختلف حمایتی برای کودکان کار خیابان در نظر گرفته شده است، اما به دلیل اینکه روش‌های پیاده شده قبلی با رویکرد حمایتی همراه نبوده است، از همین‌رو این فرایند‌های حمایتی در حال ارتقا و بهسازی است.
او توضیح داده: در کشور روش‌ها و الگو‌های مختلف حمایتی برای حمایت از کودکان کار خیابان وجود دارد که مشخصا به الگوی تبریز، تهران و مشهد می‌توان اشاره کرد. در این الگو‌ها به تناسب امکانات استان و عوامل تاثیرگذار روش‌های متفاوتی برای رفع پدیده کار خیابانی کودکان شکل گرفته است که در این راستا مرجع ملی با بهره‌گیری از این روش‌ها و کمک تمامی دستگاه‌های مربوط، مبادرت به تهیه رهنمود ملی کودکان کار خیابان کرده است که به‌زودی منتشر می‌شود.
فعالان و کنشگران اجتماعی می‌گویند: تخمین دقیقی از تعداد کودکان کار در ایران وجود ندارد، زیرا آمار‌های رسمی به طور کامل و دقیق ثبت نمی‌شوند. مقامات رسمی این آمار را در حدود ۱۴ هزار کودک کار عنوان می‌کنند این در حالی است که برخی نیز این تعداد را بسیار بیش از این تخمین می‌زنند.
رسول فلکی به اقتصاد۲۴، با بیان اینکه نبود آمار دقیق و جامع از تعداد و وضعیت کار کودکان، یکی از چالش‌های اصلی در مقابله با این پدیده است، گفت: برای مقابله مؤثر با کار کودکان، نیاز به اقدامات جامع و هماهنگ از سوی دولت، نهاد‌های مدنی و جامعه وجود دارد. این اقدامات باید شامل بهبود شرایط اقتصادی خانواده‌ها، افزایش دسترسی به آموزش و خدمات حمایتی باشد.
او درباره دلایل کار کودکان گفته عوامل متعددی منجر به کار کودکان می‌شوند؛ فقر و نیاز‌های اقتصادی خانواده‌ها یکی از اصلی‌ترین دلایل است. در بسیاری از مناطق جهان، خانواده‌ها برای بقا مجبورند کودکان خود را به کار بفرستند. همچنین، نبود سیستم‌های آموزشی کافی و قابل دسترس و نیز عدم آگاهی از حقوق کودکان و قوانین مربوط به کار کودکان از دیگر دلایل مهم هستند.
۸۳ درصد کودکان کار از اتباع هستند
بر اساس آخرین آمار اعلام شده از سوی سازمان بهزیستی کشور، بیش از ۴۴ یا ۴۵ درصد از کودکان کار با بُعد خانوار بین ۴ تا ۶ نفر هستند. مسئولان بار‌ها اعلام کرده‌اند که هر یک ریال کمک به کودکان کار، منجر به فرو رفتن این کودکان در گرداب مشکلات و سلب امکان توانمندسازی آن‌ها خواهد شد.
برخی کارشناسان درآمد خوب را از دیگر علل افزایش کار اتباع ذکر کرده‌اند. براساس برخی بررسی‌های میدانی، خانواده دارای چهار فرزند، ماهانه ۶۰ میلیون تومان درآمد از طریق کودک کار و خیابان، کسب می‌کند.
در حالی که کشور پیشرفته‌ای مانند ژاپن با وجود سالمندی جمعیت و رشد منفی جمعیت حاضر به پذیرش مهاجران نیست؛ ایران به عنوان کشور در حال توسعه به دلیل حس نوع‌دوستی و مهمان‌نوازی، پذیرای شمار زیادی از اتباع افغانستان شده است که فرزندان زیادی دارند و عده‌ای از آن‌ها از این تعداد فرزندان پرشمار، برای کار در خیابان استفاده می‌کنند.
بررسی داده‌های منتشرشده در مرکز آمار ایران نشان می‌دهد تعداد تولد‌ها از مادران غیرایرانی در سال ۱۴۰۰ نسبت به سال ۱۳۹۶ بیش از ۷۰ درصد افزایش یافته است.
در کنار این گزارش آمار که ایسنا گزارش کرده است، آمار بالای ۹۰ درصدی تعلق زباله‌گرد‌ها و شمار بالای کودکان آن را هم اضافه کنید.
اما در توضیح تعریف کار کودک، بد نیست به کودکان ایرانی که در سنین کم در بلوچستان تا سایر نقاط محروم یک زندگی را می‌چرخانند، اشاره کنیم؛ کودکانی که خیلی زود بزرگ شده‌اند و کمک‌حال خانواده‌های خود بوده و فعالینی هم نیستند که به حقوقشان رسیدگی کنند.
باید دید که در این اوضاع سیاست مسئولان و دولت جدیدی در قبال این وضعیت و چه خواهد بود؟
