نظرسازی؛ مبنایی برای تحلیل و تصمیم اشتباه
هدف نظرسنجی، درک و تبیین افکار عمومی درباره مسایل مختلف برای مسئولان و نهاد‌های مربوط است تا اطلاعات لازم را برای تصمیم‌گیری در اختیار آن‌ها قرار دهد. در موضوع انتخابات، نظرسنجی وسیله‌ای برای درک شرایط سیاسی کشور است که می‌تواند ابزاری قابل اعتماد برای پیش‌بینی رفتار شهروندان در انتخابات و تشخیص پایگاه اجتماعی احزاب و گروه‌های سیاسی باشد البته انتشار نتایج نظرسنجی‌های انتخابات همچنین می‌تواند افراد را به سمت احزاب یا اشخاص خاصی هدایت کند.
انجام نظرسنجی در روز‌های منتهی به انتخابات یک کار مرسوم در بسیاری از کشورهاست. این نظرسنجی‌ها اگر توسط مراکز مهم و علمی برگزار انجام شود، معمولا تصویر نزدیک به واقعیت از شرایط سیاسی و میزان اقبال مردم به نامزدهای انتخابات را نشان می‌دهد. موسسه گالوب از معروف‌ترین موسسات نظرسنجی در جهان است که معمولا نتایج نظرسنجی هایش در دنیا مورد توجه است.
معمولا این نظرسنجی‌ها می‌تواند مبنایی برای تصمیمات مهم سیاسی در انتخابات از جمله ائتلاف، کناره‌گیری نامزدها یا تغییر رویکرد آن‌ها در رقابت‌های سیاسی باشد. به طور مثال براساس نظرسنجی سرویس «اس‌آراس» که به سفارش شبکه خبری «سی‌ان‌ان» انجام و نتایج آن اخیرا منتشر شده است، تعداد آمریکایی‌هایی که از بایدن حمایت می‌کنند از ۴۵ درصد به ۴۳ درصد کاهش یافته است؛ در حالی که ترامپ حمایت ۴۹ درصد از پاسخ‌دهندگان به نظرسنجی را دریافت کرده است.
در ایران نیز مراکز مهمی برای نظرسنجی وجود دارد که معمولا در موضوعات مختلف از جمله انتخابات نظرسنجی خود را انجام می‌دهند. معمولا نامزدهای انتخابات به نتایج نظرسنجی‌های ایسپا یا صداوسیما و برخی موسسات و نهاد‌های دیگر توجه داشته و به آن اهمیت می‌دهند. نتایج آخرین نظرسنجی انتخاباتی مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) که در روز‌های ۱۹ و ۲۰ خرداد ۱۴۰۳ انجام شده است، منتشرشده است. در این نظرسنجی، دیدگاه یک جامعه حدود ۴ هزار نفری درباره میزان مشارکت در انتخابات، مطالبات از نامزدها، چگونگی پیگیری اخبار انتخابات پرسیده شده است. در این نظرسنجی، با ۳۹۰۶ نفر از افراد بالای ۱۸ سال ساکن در ۳۱ استان کشور (مناطق شهری و روستایی) مصاحبه حضوری انجام شده است.
براساس نتایج این نظرسنجی، ۴۴.۴ درصد از شهروندان گفته‌اند قطعا در انتخابات ریاست جمهوری مشارکت خواهند کرد و ۷.۳درصد اشاره داشتند به احتمال زیاد در این انتخابات شرکت می‌کنند. ۲۸.۷ درصد از مردم بیان داشتند به هیچ وجه در این انتخابات شرکت نخواهند داشت و نزدیک به ۱۵ درصد نیز هنوز درخصوص شرکت یا عدم شرکت در انتخابات تصمیم نگرفته و مردد هستند.
نظرسنجی‌ها معمولا تلفنی، پستی یا اینترنتی انجام می‌شود. نکته مهم در نظرسنجی این است که این کار باید دقیق و علمی انجام شده تا به واقعیت جامعه نزدیک باشد. در اینجا باید بین نظرسنجی با نظرسازی تفاوت قائل بود. نظرسازی معمولا با هدف سیاسی و جناحی و برای فریب افکار عمومی انجام می‌شود و مبنای علمی هم ندارد.
از سویی در روز‌های اخیر شاهد برگزاری نظرسنجی‌های غیرعلمی و غیردقیق از سوی برخی کاربران فضای مجازی هستیم که سوالات آن‌ها دقیق طراحی نشده و جمعیت بسیار محدودی در این نظرسنجی‌ها شرکت می‌کنند و به هیچ وجه نتایج این نظرسنجی‌های غیرعلمی قابل تعمیم به کل جامعه نیست.
این مساله مورد توجه پلیس فتا نیز قرار گرفته است. سردار وحید مجید رئیس پلیس فتا فراجا در این زمینه گفته است که «بازنشر و انتشار یکسری نظرسنجی‌ها یا نظرسازی کاذب که از مجاری غیررسمی انعکاس پیدا می‌کند و مبدا آن مشخص نمی‌باشد، در خصوص انتخابات یا نامزدهای انتخاباتی یا انتشار مطالب علیه نامزدهای انتخاباتی تخریب، تهمت، توهین، افترا و بیان مطالب غیرواقع و یا غیراخلاقی‌هایی که در خصوص حریم شخصی نامزدها می‌تواند اتفاق بیفتد، جرم است.»
از سوی دیگر فناوری هم به کمک نظرسازی‌ها آمده است. برخی به ظاهر نظرسنجی‌ها در شبکه‌های اجتماعی مثل تلگرام دیده می‌شود که نتایج آن غیرواقعی است. مثلا یک کانال با تعداد مشخصی عضو، نظرسنجی برگزار می‌کند که تعداد افرادی که در آن نظرسنجی شرکت کرده‌اند از تعداد اعضای آن کانال بیشتر است. این نظرسنجی‌ها عمدتا توسط ربات‌ها انجام می‌شود و غیرواقعی و غیرمستند است. با یک سرچ ساده در گوگل، راه‌های مختلف نظرسنجی تلگرامی (نظرسازی) آموزش داده می‌شود بنابراین افکار عمومی هم باید مراقب این کانال‌ها باشند.
نظرسازی به جای نظرسنجی یا انجام نظرسنجی غیردقیق می‌تواند تاثیر منفی بر افکار عمومی داشته باشد و از سویی حتی اعتبار نظرسنجی‌های علمی مراکز مهم را هم از سوی مخاطبین عام زیر سوال ببرد و مهمتر از آن اینکه می‌تواند مبنایی برای تحلیل و تصمیم اشتباه جامعه و حتی نخبگان سیاسی شود بنابراین کابران فضای مجازی باید به اهمیت و اعتبار نظرسنجی‌هایی که در صفحات خود انجام داده اند، توجه کنند و متوجه باشند که نباید نتیجه آن نظرسنجی‌ها را مبنای تحلیل خود قرار داده و به مردم ارائه دهند. نظرسازی به جای نظرسنجی هم که می‌تواند موجب فریب افکار عمومی شود، از سوی پلیس فتا جرم تشخیص داده شده است.
