سهم ناچیز صادرات در اقتصاد ایران
محاسبات نشان می‌دهد که سهم «خالص صادرات» از کیک اقتصاد ایران در ۱۷ سال گذشته در بهترین وضعیت خود نیز کمتر از ۲۰ درصد بوده است. داده‌های رشد مرکز آمار حاکی از آن است که در طول ۱۷ سال گذشته، حتی در بهترین حالت نیز سهم خالص صادرات از ۱۹ درصد کیک اقتصاد فراتر نرفته است.
در طول این ۱۷ سال، کمترین سهم خالص صادرات از حجم اقتصاد ایران در سال ۸۷ و بیش‌ترین سهم آن در سال ۹۵ به ثبت رسیده است. اکوایران در این گزارش، به تشریح فراز و فرود این شاخص در دهه‌های گذشته و علل بروز آن پرداخته است.
تجارت یک معامله بین‌المللی است. دو طرف تجارت را، «صادرات» و «واردات» شکل داده‌اند. از کنار هم گذاشتن این دو سمت، مفهوم جدیدی به نام «خالص صادرات» ایجاد می‌شود. به بیان دیگر، خالص صادرات حاصل کسر کردن «واردات» از «صادرات» است. اگر این شاخص مثبت باشد نشان می‌دهد که در انتهای هر سال، صادرات کشور بالاتر از واردات بوده است. اگر این شاخص منفی باشد نیز بیانگر وضعیت معکوس است.
برای سنجش وضعیت تجارت یک کشور روش‌های متفاوتی وجود دارد که یکی از آن‌ها، بررسی «سهم خالص صادرات از تولید ناخالص داخلی» است. این روش به زبان ساده بررسی می‌کند که چند درصد از کیک اقتصاد کشور در هر سال به واسطه صادرات ایجاد شده است.
اقتصاد هر کشور از چند جزء اصلی تشکیل شده که تجارت نیز یکی از آن‌هاست. در ادبیات اقتصادی و از نظر برخی مکاتب، هر چه سهم خالص صادرات از تولید ناخالص بالاتر باشد می‌تواند نشان‌دهد که چقدر اقتصاد یک کشور بازتر و پویاتر است. محاسبات انجام شده بر اساس داده‌های مرکز آمار نشان می‌دهد که از سال ۱۳۸۵ تا سال ۱۴۰۲، سهم خالص صادرات از کیک اقتصاد ایران هیچ‌گاه به ۲۰ درصد نرسیده است. آمار‌های گمرک نشان می‌دهد که حجم تجارت غیرنفتی ایران از سال ۱۳۷۱ تا سال ۱۳۸۴ کمتر از ۴۰ میلیارد دلار در سال بوده، اما با ورود به نیمه دوم دهه هشتاد، ناگهان این رقم افزایش یافته و تا سال ۸۷ به بالای ۵۵ میلیارد دلار نیز رسیده است. این در حالی است که در همین سال، تراز تجاری اعلام شده از سوی گمرک (اقلام غیرنفتی) به منفی‌ترین حالت خود در طول ۳۲ سال گذشته رسیده است. به بیان دقیق‌تر، در سال ۸۷ حجم تجارت غیرنفتی نسبت به سال‌های قبل از خود افزایش یافته، اما چون این افزایش بیش‌تر از سوی واردات بوده، تراز تجاری غیرنفتی کشور بیش لاز ۳۵ میلیارد دلار منفی شده است.
این تحولات در تجارت غیرنفتی، اثر خود را روی تجارت کل کشور و خالص صادرات نیز گذاشته است. همانطور که پیش‌تر به آن اشاره شد، خالص صادرات مرکز آمار تمام تجارت کشور را که نفت هم در آن هست، در نظر می‌گیرد. روند ۱۷ ساله سهم خالص صادرات از تولید ناخالص داخلی (به قیمت‌های ثابت سال ۹۰ و تورم زدایی شده) نشان می‌دهد که کمترین سطح این شاخص در سال ۸۷ رقم خورده است.
