کلاف پیچیده و سردرگم قیمت بنزین

از طرفی دیگر برخی از کارشناسان بر این باور هستند، افزایش قیمت بنزین همواره زنجیروار باعث افزایش قیمت نرخ حمل ونقل، اقلام اساسی و غیراساسی و... می‌شود و این امر حتماً با واکنش مردم در گروه‌های مختلف همراه خواهد بود که البته پیش از این در زمان ریاست جمهوری روحانی تجربه شده است. اما به زعم اکثر کارشناسان ثبات قیمت بنزین طی سال‌ها در حالی که همه محصولات و خدمات افزایش می‌یابد رویکردی است که سرانجام به سرریز شدن تثبیت قیمت اجباری منتهی می‌شود و تبعات آن بیش از هر زمان دیگر خواهد بود.

گرانی به بهانه قاچاق بنزین

محسن مرادی، کارشناس انرژی در این باره به «آرمان ملی» گفت: بنزین یکی از کالا‌های استراتژیک در اقتصاد ایران به شمار می‌آید که با وجود پرداخت یارانه‌های سنگین دولتی به آن هر گونه تغییر در قیمت آن می‌تواند پیامد‌های گسترده‌ای داشته باشد، از سوی دیگر، مصرف بالای بنزین در ایران و قاچاق آن به کشور‌های همسایه نیز از جمله مشکلاتی است که تصمیم‌گیری درباره قیمت‌گذاری آن را پیچیده‌تر می‌کند. قطعاً افزایش قیمت بنزین به‌طور مستقیم و غیرمستقیم باعث افزایش هزینه‌های زندگی می‌شود که در نخستین گام می‌توان تاثیرات آن را افزایش هزینه‌های حمل‌ونقل مشاهده کرد که به تبع آن، قیمت کالا‌ها و خدمات نیز افزایش می‌یابد که بیشترین مشکلات ناشی از آن و تورم حاصل آمده برای اقشار کم‌درآمد جامعه مشکل‌ساز کاملاً محسوس خواهد بود.

تجارب تلخ افزایش قیمت ناگهانی بنزین

این کارشناس اضافه کرد: تجربه‌های گذشته نشان داده است که افزایش ناگهانی قیمت بنزین ممکن است به ناآرامی‌های اجتماعی منجر شود. به عنوان مثال، افزایش قیمت بنزین در آبان ۱۳۹۸ منجر به اعتراضاتی در کشور شد که با واکنش دولت همراه بود، از این رو دولت از آن زمان تاکنون بسیار محتاطانه در این زمینه اقدام کرده و حتی مجبور به واردات بنزین با یارانه‌های سنگین و توزیع و عرضه آن با قیمت کمتر از نرخ خریداری شده است. در حقیقت یارانه‌های سنگینی که به خرید بنزین اختصاص داده می‌شود، بخش بزرگی از بودجه کشور را به خود اختصاص می‌دهد، این یارانه‌ها غالباً به نفع اقشار مرفه جامعه است که مصرف بیشتری از بنزین دارند و به این ترتیب به نظر می‌رسد افزایش قیمت تدریجی بنزین می‌تواند منجر به کاهش این یارانه‌ها و توزیع عادلانه‌تر منابع شود. مرادی یکی از مشکلات اساسی در زمینه ناترازی بنزین در کشور را، قاچاق بنزین به کشور‌های همسایه ذکر و بیان کرد: تفاوت قیمت بنزین در ایران با سایر کشور‌ها انگیزه‌ای قوی برای قاچاقچیان ایجاد کرده است. با افزایش قیمت بنزین، تفاوت قیمت کاهش یافته و از قاچاق سوخت جلوگیری می‌شود. البته قطعاً افزایش قیمت بنزین فقط به دلیل قاچاق دلیل عقلانی محسوب نمی‌شود، چرا که دولت باید با افزایش نظارت‌های امنیتی و... خود مانع از وقوع تخلفات در این زمینه شود، نه اینکه با فشار به مردم مانع از وقوع تخلفات و چالش‌هایی شود که مردم در آن نقشی ندارند.

اصلاح فرهنگ استفاده از خودرو‌های شخصی

او ادامه داد: تردد زیاد خودرو‌های شخصی در ایران بسیار بیشتر از کشور‌های دیگر است به گونه‌ای که در بسیاری از خانواده‌ها هر کدام از اعضای خانواده صاحب یک خودروی شخصی هستند که با خروج آن و استفاده در سطح شهر علاوه بر افزایش مصرف بنزین، باعث افزایش آلودگی هوا و محیط زیست می‌شود به این ترتیب به نظر می‌رسد اصلاح قیمت بنزین می‌تواند مردم را به استفاده بیشتر از حمل‌ونقل عمومی و کاهش استفاده از خودرو‌های شخصی تشویق کند. این امر می‌تواند منجر به کاهش ترافیک و آلودگی هوا نیز شود.

راهکار‌های پیشنهادی برای افزایش قیمت بنزین

مرادی ادامه داد: هر چند که با توجه به شرایط کنونی، افزایش تدریجی قیمت بنزین می‌تواند راهکاری برای متعادل ساختن بسیاری از شاخص‌ها در کشور باشد، اما دولت باید انجام برخی از اقدامات اثرات منفی این افزایش را کاهش دهد. در حقیقت پروسه افزایش تدریجی قیمت بنزین از زمان دولت احمدی نژاد متوقف و به تدریج تبدیل به ابزاری آماده انفجار و تحریک جامعه تبدیل شد هر گونه واکنشی برای اصلاح آن، به ایجاد حساسیت در اقشار مختلف جامعه منتهی می‌شد، در حالی که افزایش قیمت بنزین به‌طور تدریجی و با اطلاع‌رسانی مناسب می‌تواند از شوک‌های ناگهانی به اقتصاد و جامعه جلوگیری کند. از سوی دیگر دولت می‌تواند با حمایت از اقشار آسیب پذیر و ارائه یارانه‌های هدفمند به آنها، اثرات منفی افزایش قیمت بنزین را برای این گروه‌ها کاهش دهد. همچنین یکی از مهم‌ترین اقدامات در این زمینه، تقویت و توسعه حمل‌ونقل عمومی است، چرا که این کار نه‌تن‌ها هزینه‌های حمل‌ونقل را برای مردم کاهش می‌دهد بلکه می‌تواند تاثیرات منفی افزایش قیمت بنزین را نیز کاهش دهد.

نظارت دولت با اقدامات کارشناسی

او توضیح داد: در مجموع افزایش قیمت بنزین در ایران یک مسئله پیچیده با ابعاد اقتصادی، اجتماعی و سیاسی است. هر چند دلایل قابل‌توجهی برای افزایش قیمت بنزین وجود دارد، اما باید به پیامد‌های آن نیز توجه ویژه‌ای داشت. بنابراین، هرگونه تصمیم‌گیری در این زمینه باید با دقت و با توجه به منافع تمامی اقشار جامعه اتخاذ شود، چرا که افزایش قیمت بنزین در ایران از موضوعات حساس و چالش‌برانگیز است که در طول سال‌ها همواره مورد بحث و مناقشه بوده است. این موضوع به دلیل تاثیر مستقیم آن بر اقتصاد خانوارها، حمل‌ونقل و حتی امنیت اجتماعی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

آسیب شناسی قاچاق بنزین در ایران

حمیدرضا صالحی درباره افزایش قاچاق سوخت و راهکار‌های جلوگیری از آن اظهار داشت: سال‌هاست که کشور ما با موضوع قاچاق دست به گریبان است و دلیل آن اختلاف قیمت با کشور‌های همسایه است. وقتی قیمت تمام شده سوخت در ایران با کشور‌های همسایه فاصله زیادی دارد زمینه قاچاق بیشتر فراهم شده و از بخش‌های مختلف کشور قاچاق صورت می‌گیرد، به طوری که اکنون از شرق و غرب کشور با خودرو و یا به صورت کولبری و از جنوب از مسیر لنج و کشتی سوخت به خارج از کشور قاچاق می‌شود. وی مهم‌ترین عامل گسترش قاچاق سوخت را قیمت پایین آن دانست و افزود: ما باید از هر راهی اقدامات اساسی و پیشگیرانه داشته باشیم که این عدد را کم کنیم، اما فراز و نشیب دارد، یکی از راهکار‌های کاهش فاصله قیمتی اینکه در شهر‌های مرزی که قاچاق صورت می‌گیرد؛ قیمت آزاد شود و به تدریج و طی مدت طولانی‌تری قیمت در سایر نقاط کشور نیز به سمت آزاد قیمت آزاد و واقعی شدن برود تا امکان قاچاق وجود نداشته باشد. عضو کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی گفت: باید بررسی شود که چرا بین ترکیه و افغانستان و یا عراق و افغانستان قاچاق نمی‌شود و بیشتر قاچاق سوخت از مبدا ایران است؟ دلیل مشخص است، زیرا قیمت سوخت در ایران پایین است. وی تصریح کرد: برای حل موضوع قاچاق سوخت یکی از راهکار‌ها اصلاح قیمت است، البته قیمت را نمی‌توان یک‌شبه واقعی کرد، زیرا به مردم کشور خودمان فشار وارد می‌شود، برای واقعی شدن قیمت باید ترکیبی از پروژه‌ها اجرا شود، یکی از راهکار‌ها اینکه مناطق غرب و شرق را با قیمت کنترل کنیم و دوم اینکه اگر قرار است قیمت سوخت واقعی شود باید نشان دهیم که درآمد‌های حاصل از آن به جیب مردم برمی‌گردد، به سبد خانوار کمک می‌کند و یا سطح رفاه و آوزش و بهداشت افزایش می‌یابد تا مردم همراهی کنند.

با اصلاح قیمت منافع ملی را حفظ کنیم

صالحی تاکید کرد: واقعی شدن قیمت سوخت یک راهکار است، اما این اتفاق نباید یک شبه رخ دهد طی زمانی باید عملیاتی شود البته در مناطقی که قاچاق صورت می‌گیرد سریع‌تر می‌توان این پروژه‌ها را اجرایی کرد و در مناطقی که قاچاق نداریم قیمت با شیب کمتری افزایش یابد. وی خاطرنشان کرد: نمی‌توان تا ابد دست به قیمت‌ها نزد، وقتی یک لیتر آب از یک لیتر بنزین گران‌تر است مردم می‌دانند این رویه غیرواقعی است و نتیجه آن رواج بیشتر قاچاق است، درواقع هزینه‌های آن را خودِ مردم می‌پردازند، بنابراین دولت باید با افزایش سطح آگاهی مردم در این حوزه هنرمندانه واقعی‌سازی را انجام دهد و از سوی دیگر کمک کند دهک‌های پایین هم آسیب نبینند، اقتصاد خانواده رشد کند، کسب و کار جدید شکل بگیرد، خودرو‌های هیبریدی وارد کشور شود، بیزنس و جایگاه‌های خودرو‌های برقی در کشور راه‌اندازی شود نه اینکه فقط بخواهیم انحصار خودرو را داشته باشیم و از سوی دیگر سیاست بنزین را هم اجرا کنیم، همه این‌ها باعث می‌شود ابرچالش ناترازی بنزین حل نشود. عضو کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی بیان داشت: امروز مصرف سوخت به ۱۱۵ میلیون لیتر رسیده و ما به سمت واردات بنزین هم رفته‌ایم و این شایسته کشوری نیست که روزی صادرکننده بنزین بوده است.

با مردم صادق باشیم

وی تاکید کرد: اگر با مردم صادقانه برخورد کنیم و نشان دهیم درآمد‌های افزایش قیمت بنزین وارد سفره دهک‌های پایین جامعه می‌شود، قدرت خرید مردم بالا می‌رود، قاچاق سوخت کاهش یافته و خودرو‌های باکیفیت وارد چرخه حمل و نقل می‌شود، حتما همراهی می‌کنند، همه این‌ها برنامه جامع می‌طلبد. صالحی توضیح داد: جدا از قاچاق سوخت به خارج از کشور برخی کالا‌ها نیز به صورت قاچاق و از مسیر غیررسمی در ازای پول سوخت وارد کشور می‌شود و باتوجه به اینکه قیمت آن پایین‌تر از کالا‌های تولید داخل است صنعت داخل کشور را دچار چالش می‌کند، یعنی با تولید داخل رقابت می‌کند و بازار ایران را از دست تولیدکنندگان داخل خارج می‌کند و به نفع تولیدکنندگان همسایه می‌شود و این مشکل به ضرر تولید داخل کشور است. وی درباره میزان قاچاق گفت: رقم قاچاق را حداقل ۷ میلیون لیتر هم حساب کنیم به نرخ فوب خلیج‌فارس حدود ۸ دهم یورو در هر لیتر (حدود ۴۰ هزار تومان) عدد بزرگی است حتی اگر این رقم کمتر هم باشد باز هم خسارتی است که به جیب مردم وارد می‌شود، زیرا عواقب آن تعطیلی صنایع، از بین رفتن کالای ساخت داخل، افزایش بیکاری و در کل ضد منافع ملی است.