ارز چند نرخی به تولید آسیب می‌زند؟

ارز چند نرخی یکی از مسائل پیچیده و چالش‌برانگیز در اقتصاد ایران است که سال‌هاست اثرات منفی خود را بر تولید داخلی و فضای کسب‌وکار کشور نشان داده است.

این سیستم ارزی باعث از بین رفتن رقابت در بازار، افزایش واردات و تضعیف تولید داخلی می‌شود. در نتیجه، اقتصاد کشور به سمت وابستگی بیشتر به کالاهای خارجی و از دست دادن استقلال اقتصادی پیش می‌رود.

بررسی اثرات ارز چند نرخی بر اقتصاد، نشان‌دهنده ضرورت اصلاح این سیاست‌ها به منظور تقویت تولید داخلی و ایجاد فضای رقابتی سالم است.

ارز چند نرخی زمینه ساز رانت است

حمیدرضا صالحی، عضو اتاق بازرگانی، صنایع و معادن تهران با اشاره به خسارت‌های ارز چند نرخی تاکید کرد: سیستم ارزی فعلی، با ایجاد نرخ‌های متفاوت برای ارز، زمینه‌ساز پدید آمدن رانت‌های عظیم و نابرابری‌های اقتصادی شده است.

وی افزود: گروه‌های خاصی که به ارز با نرخ‌های ترجیحی دسترسی دارند، می‌توانند کالاهایی را با قیمت‌های بسیار پایین‌تر از بازار آزاد وارد کنند. این امر به ایجاد یک سود کلان برای این گروه‌ها منجر می‌شود، در حالی که تولیدکنندگان داخلی که به ارز با نرخ آزاد دسترسی دارند، قادر به رقابت با این واردکنندگان نیستند.

این فعال اقتصادی اضافه کرد: نتیجه این روند، از بین رفتن فضای رقابتی سالم در بازار و ظهور دلالان و افرادی است که از این شرایط به نفع خود استفاده می‌کنند، در حالی که تولیدکنندگان واقعی و کارآفرینان، که صلاحیت و توانایی تولید دارند، از صحنه خارج می‌شوند.

عضو اتاق بازرگانی تهران ادامه داد: در نتیجه این وضعیت، پروژه‌های تولیدی بسیاری نیمه‌کاره رها می‌شود و منابع ملی به هدر می‌رود؛ همچنین ارز چند نرخی عملاً به یک یارانه پنهان برای کالاهای خارجی تبدیل شده است.

صالحی گفت: واردکنندگانی که ارز ترجیحی دریافت می‌کنند، کالاهایی را به کشور وارد می‌کنند که به دلیل قیمت پایین‌تر آن‌ها نسبت به محصولات داخلی، بازار را در دست می‌گیرند. این مسئله به معنای وارد کردن بیکاری و رکود تولید داخلی است، زیرا تولیدکنندگان داخلی نمی‌توانند با این کالاهای ارزان‌قیمت رقابت کنند و مجبور به تعطیلی واحدهای تولیدی خود می‌شوند.

ارز چند نرخی به تولید داخلی ضربه می‌زند

وی بیان کرد: به این ترتیب، ارز چند نرخی نه تنها به تولید داخلی ضربه می‌زند، بلکه به نفع کارگران خارجی و به ضرر کارگران ایرانی عمل می‌کند، زیرا تولیدات داخلی کاهش یافته و به جای آن، کالاهای خارجی با حمایت از کارگران خارجی وارد بازار می‌شوند.

این فعال اقتصادی تصریح کرد: با ادامه روند ارز چند نرخی و نبود یک سیاست ارزی پایدار و شفاف، انگیزه برای ایجاد ارزش افزوده در تولیدات داخلی به شدت کاهش می‌یابد. در چنین شرایطی، صادرکنندگان و سرمایه‌گذاران به جای تمرکز بر توسعه و تکمیل زنجیره‌های تولید و ایجاد کالاهای با ارزش افزوده بالا، به خام‌فروشی مواد اولیه و صادرات کالاهای پایه روی می‌آورند، زیرا در این وضعیت، هزینه‌های تولید و اضافه کردن ارزش به کالاها به دلیل نوسانات ارزی و دسترسی نابرابر به ارزهای ترجیحی به صرفه نیست.

سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت نیازمند اطمینان از بازگشت سرمایه است

صالحی توضیح داد: این مسئله به ویژه در صنایع بزرگ و راهبردی مانند پتروپالایشگاه‌ها نمایان خواهد داشت. جایی که سرمایه‌گذاری‌های کلان و بلندمدت نیازمند اطمینان از بازگشت سرمایه هستند، اما در فضای اقتصادی فعلی، بخش خصوصی از ورود به این عرصه‌ها هراس دارد و به جای آن، به فعالیت‌های کم‌ریسک‌تر و با بازده سریع‌تر روی می‌آورد.

عضو اتاق بازرگانی تهران گفت: این روند در نهایت به کاهش تولید داخلی، وابستگی بیشتر به واردات و از دست رفتن فرصت‌های اشتغال و توسعه اقتصادی منجر می‌شود.

دبیرکل فدراسیون صادرات انرژی اظهار داشت: این سیستم ارزی سال‌هاست که در اقتصاد ایران وجود دارد و با وجود تمامی آسیب‌های آن، همچنان ادامه دارد. هیچ اقتصاددانی که با اصول اولیه اقتصاد آشنا باشد، نمی‌تواند از این سیستم دفاع کند.

ارز چند نرخی یکی از عوامل اصلی ناکارآمدی اقتصادی است

صالحی افزود: ارز چند نرخی به عنوان یکی از عوامل اصلی ناکارآمدی اقتصادی شناخته می‌شود و پیامدهای آن در نابودی تولید داخلی و وابستگی بیشتر به واردات به وضوح دیده می‌شود. صادرکنندگان نیز از این وضعیت متضرر می‌شوند؛ زیرا مجبورند ارز حاصل از صادرات خود را با نرخ‌های پایین‌تری به سیستم بانکی وارد کنند، که این مسئله انگیزه تولید و صادرات را کاهش می‌دهد و در نهایت، به تضعیف رقابت در بازار منجر می‌شود.

وی ادامه داد: تداوم این وضعیت، خطر فروپاشی تولید داخلی و وابستگی کامل به واردات بسیار جدی است. این امر نه تنها به اقتصاد ملی آسیب می‌رساند، بلکه استقلال اقتصادی کشور را نیز به خطر می‌اندازد. برای جلوگیری از این روند نگران‌کننده، اصلاحات اساسی در سیاست‌های ارزی ضروری است.

عضو اتاق بازرگانی تهران بیان کرد: حرکت به سمت تک‌نرخی کردن ارز و ایجاد شفافیت بیشتر در بازار ارز، از جمله اقداماتی است که می‌تواند به ایجاد فضای رقابتی سالم‌تر و حمایت از تولید داخلی کمک کند؛ تنها با انجام این اصلاحات است که می‌توان از پتانسیل‌های اقتصادی کشور به نحو احسن استفاده کرد و از هدررفت منابع و فرصت‌ها جلوگیری نمود.

صالحی گفت: به طور خلاصه ارز چند نرخی باعث ایجاد رانت و نابرابری در اقتصاد می‌شود، زیرا گروه‌های خاص با دسترسی به ارز ترجیحی و نیمایی، کالاهای خارجی را با قیمت پایین‌تری وارد کرده و به سود خود بهره‌برداری می‌کنند، در حالی که تولیدکنندگان داخلی قادر به رقابت نیستند.

وی ادامه داد: این وضعیت به تعطیلی کسب‌وکارهای داخلی و افزایش وابستگی به واردات منجر می‌شود. علاوه بر این، ارز چند نرخی به نوعی یارانه پنهان به کارگران خارجی تبدیل شده و به تولید داخلی و کارگران ایرانی ضربه می‌زند. برای جلوگیری از این آسیب‌ها، سیاست‌های ارزی باید به سمت تک‌نرخی شدن و شفافیت بیشتر حرکت کند تا فضای رقابتی سالم‌تری ایجاد شود.