تحليل نقش آمريكا در همكاري هاي هسته اي ايران و روسيه(قسمت چهارم)

آفتاب‌‌نیوز : شهرود امیرانتخابی-براي تحليل موضع گير هاو سياست هاي آمريكا در روند همكاري هاي هسته اي ايران و روسيه،آنها را در سه مقطع زماني مورد بررسي قرار داديم .مقطع زماني نخست از فروپاشي شوروي سابق تا اواسط دهه 1990 می باشد ،در مقطع زماني دوم به موضع گيري هاي آمريكا از اواسط دهه1990 تا حادثه يازده سپتامبر را در بر مي گيردودرمقطع پاياني به تحليل وضعيت از يازده سپتامبر تا كنون پرداخته ایم.
در این مجال به برسی مقطع زمانی نخست خواهیم پرداخت.
2-1- از فروپاشي شوروي تا اواسط دهه1990:
شروع همكاري هاي محدود هسته اي ايران و روسيه به ماه هاي آخر فروپاشي شوروي سابق برمي گردد. دو هفته پس از رحلت حضرت امام خميني(ره)آقاي هاشمي رفسنجاني رئيس مجلس وقت در ژوئن 1989 به مسكو سفر كرد .در اين سفر دو طرف در اعلاميه مشتركي اعلام كردند كه به منظور استفاده صلح آميز از انرژي هسته اي با هم همكاري كنند.فروپاشي شوروي سابق طي ماه هاي بعد دو نتيجه عمده دربر داشت. از يك طرف اهميت ژئوپليتيك ايران را براي روسيه افزايش داد و از طرف ديگر باعث ظهور خوش بيني نسبت به غرب شد. به همين دليل آمريكا چندان نگران گسترش همكاري هاي هسته اي ايران و روسيه نبود. از طرف ديگر به خاطر نزديكي روسيه به غرب ،آمريكا اميدوار بود روسيه در صورت در خواست آمريكا ،همكاري هاي خود را با ايران محدود كند.گرچه قانون منع گسترش سلاح هاي هسته اي ايران و عراق در سال 1992در كنگره تصويب شد ،با اين وجود دولت آمريكا مايل نبود روابط رو به بهبود خود با روسيه را فداي همكاري هاي هسته اي ايران و روسيه كند. دولت كلينتون در چند مورد ،اقداماتي را در جهت تحريم برخي ارگان هاي روسي كه با ايران معامله مي كردند برداشت.با اين وجود دولت وي تمايلي به تحريم روسيه نداشت و مدعي بود ايالت متحده اهداف گسترده تري در روسيه داردكه عبارتند ازترويج اصلاحات سياسي و اقتصادي ،كنترل و كاهش متقابل تسليحات ،محافظت از مواد هسته اي و محدود ساختن اثرات جنگ در چچن. طي اين دوره شاهد كاهش تسليحات ارسالي روسيه به ايران هستيم و روسيه تسليحات كمتري نسبت به آنچه ايران در سال1989سفارش داده بود ،به اين كشور تحويل داد و عرضه اين تسليحات تا اواسط دهه 1990كاهش يافت.اين امر نشانگر بهبود روابط غرب و روسيه بود.روابط و همكاري هسته اي ايران با روسيه در اين مقطع زماني تا حدود زيادي تحت تاثير روابط روسيه با آمريكا و امتيازاتي كه اين كشور به روسيه داد قرار داشت كه از آن جمله مي توا به قرارداد گور –چرنومردين اشاره كرد. اين قرارداد بزرگ ترين موفقيت واشنگتن در جلوگيري از همكاري هاي هسته اي ايران و روسيه بود.با اين حال موافقتنامه همكاري هسته ايران و روسيه در اين مقطع زماني امضا شد. در تاريخ 24اوت 1992مطابق با 2 شهريور 1371هجري شمسي قراردادي بين دو كشور در خصوص همكاري هاي صلح آميز انرژي هسته اي تنظيم و امضا شد. اين موافقتنامه شامل يك مقدمه و 10 ماده بود كه در تاريخ 24 فروردين 1372 به تصويب مجلس و در تاريخ 5 ارديبهشت 1372 به تاييد شوراي نگهبان رسيد.بر اساس ماده يك موافقتنامه ،طرفين توافق كردند از طريق سازمان هاي ذي ربط و با توجه به نيازها و اولويت هاي برنامه هاي هسته اي ملي ،همكاري در زمينه استفاده صلح آميز از انرژي هسته اي را بر اساس مفاد اين موافقتنامه توسعه و تحكيم بخشند و در زمينه هاي زير همكاري كنند:
1- تحقيقات پايه و كاربردي در زمينه استفاده صلح آميز از انرژي هسته اي،
2- تحقيقات،طراحي و آموزش،
3- تحقيقات علمي و كاربردي در مورد ايمني نيروگاه هاي برق اتمي ،بهره برداري و سيستم هاي تشخيص و پشتيباني،
4- حفاظت راديولوژيكي و ايمني هسته اي،
5- توليد راديو ايزوتوپ و كاربرد آن،
6- چرخه سوخت و اكولوژي،
7- طراحي ،ساخت و بهره برداري از راكتورهاي تحقيقاتي و نيروگاه هاي اتمي،
8- توليد صنعتي قطعات و مواد مورد نياز جهت كاربرد در راكتورهاي هسته اي و چرخه سوخت آنها،
9- خارج كردن از بهره برداري ،رفع آلودگي و مديريت پسمانداري،
10- تحقيقات در زمينه گداخت هسته اي،
11- تحقيقات در زمينه فناوري توليد ليزرها و كاربرد آنها،
12- ساير ابعاد فناوري ،استفاده صلح آميز از انرژي هسته اي كه براي طرفين سودمند باشد.
طبق ماده دو اين توافقنامه همكاري هاي پيش بيني شده از طريق زير انجام مي پذيرفت:
1- انجام امور مشاوره اي در زمينه تحقيقات و فناوري،
2- تشكيل گروه هاي كاري مشترك براي طراحي ها و اجراي پروژه هاي مشخص در زمينه توسعه تحقيقات علمي و فناوري،
3- تبادل اطلاعات علمي و فني فمدارك و نتايج تحقيقات،
4- استفاده از اشكال ديگر همكاري ها كه به توافق طرفين رسيد.
همچنين طبق ماده 5 موافقتنامه تصريح گرديدكه همكاري موضوع اين موافقتنامه منحصراً درراستاي استفاده صلح آميز از انرژي اتمي و بر اساس تعهدات طرفين در پيمان منع گسترش سلاح هاي هسته اي مورخ 1 ژوئيه 1968(10 شهريور1347)انجام گيرد.
همچنين طبق بند 3ماده10موافقتنامه همكاري هاي هسته اي ايران و روسيه اين موافقتنامه براي مدت 15 سال منعقد گرديد و بعد از آن براي پنج ساله هاي متوالي تمديد مي گردد،مگر آنكه يكي از طرفين به صورت مكتوب 12 ماه قبل از انقضاي مدت اعتبار به طرف مقابل اعلام نمايد مايل به فسخ موافقتنامه است .
پايبندي دو كشور به رعايت قوانين بين المللي در زمينه استفاده صلح آميز از انرژي هسته اي ،گزارش هاي مكرر بازرسان آژانس بين الملل انرژي اتمي پس از بازديد از تاسيسات در ايران مبني بر عدم تخطي ايران از ضوابط و مقررات بين المللي سبب شد واكنش روسيه در اين مقطع زماني نسبت به ادامه همكاري با ايران تا حدودي مثبت باشد اما به دلايلي كه پيش از اين ذكر شد روس ها زمان تكميل نيروگاه بوشهر را به تاخير انداختند چنانچه اكنون با گذشت بيش از 15 سال نيروگاه بوشهر تحويل طرف ايراني نشده است.اين امر بيشتر تحت تاثير مسائل سياسي قرار گرفت كه در قسمت هاي بعدي بحث خواهد شد.