ماجرای ۱۶ فیلم پُرحاشیه ایرانی که برای اسکار انتخاب شدند ...
انتخاب فیلم «در آغوش درخت» به عنوان نماینده ایران در اسکار ۲۰۲۵، با حاشیه‌هایی همراه بود؛ اما این حاشیه‌ها در سه دهه گذشته، تبدیل به رویه‌ای روتین و ثابت برای انتخاب نماینده ایران در اسکار شده است. هر انتخابی از سوی یک هیئت انتخاب، می‌تواند با تغییر حتی یک نفر در ترکیب آن، متفاوت جلوه کند. این دوره نیز از این قاعده مستثنی نبود و خیلی‌ها گمان می‌کردند که ممکن است «رکسانا» به کارگردانی پرویز شهبازی به عنوان نماینده ایران انتخاب شود چرا که این فیلم حضور موفق‌تری نسبت به فیلم‌های دیگر در جشنواره‌های معتبر سینمایی دنیا داشت. در نهایت اما، کمیته انتخاب نماینده ایران در اسکار به نمایندگی «در آغوش درخت» به کارگردانی بابک خواجه پاشا رای داد.
در ادامه این گزارش، حواشی ۱۶ فیلم در روند انتخاب و معرفی فیلم به آکادمی اسکار مرور می‌شود.
۱. «بچه‌های آسمان» (۱۳۷۵) - کارگردان: مجید مجیدی
«بچه‌های آسمان» داستان ساده و انسانی دو کودک را روایت می‌کند که یک جفت کفش را به اشتراک می‌گذارند. این فیلم در جشنواره‌های بین‌المللی متعددی به نمایش درآمد و مورد تحسین قرار گرفت.
در زمان انتخاب فیلم به عنوان نماینده ایران در اسکار خارجی زبان، برخی منتقدان داخلی معتقد بودند که فیلم‌هایی با موضوعات اجتماعی و انتقادی‌تر می‌توانستند نماینده بهتری برای سینمای ایران باشند. آن‌ها انتخاب فیلمی با رویکرد ساده و خانوادگی را در مقایسه با آثار جسورانه‌تر، مناسب نمی‌دانستند. در مقابل، هواداران فیلم تأکید می‌کردند که «بچه‌های آسمان» به دلیل پیام جهانی و انسانی‌اش می‌تواند مورد توجه آکادمی قرار گیرد. در نهایت، فیلم در جمع پنج نامزد نهایی اسکار قرار گرفت که اولین بار برای سینمای ایران بود و منتقدان عقب‌نشینی کردند.
۲. «دایره» (۱۳۷۹) - کارگردان: جعفر پناهی
فیلم «دایره» به کارگردانی جعفر پناهی در سال ۱۳۷۹ ساخته شد و موضوعی اجتماعی داشت. این فیلم در جشنواره‌های بین‌المللی مانند ونیز به نمایش درآمد و جوایز متعددی کسب کرد.
به دلیل محتوای انتقادی و پرداختن به مسائل حساس اجتماعی، «دایره» موفق به دریافت مجوز نمایش نشد و توقیف شد. عدم نمایش داخلی فیلم باعث شد تا امکان معرفی رسمی آن به اسکار وجود نداشته باشد. این موضوع باعث بروز انتقادات از سوی جامعه سینمایی شد.
۳. «درباره الی» (۱۳۸۷) - کارگردان: اصغر فرهادی
«درباره الی» داستانی پیچیده از روابط گروهی از دوستان را روایت می‌کند و به مسائل اخلاقی و اجتماعی می‌پردازد. فیلم در جشنواره‌های مختلفی جوایز کسب کرد. با وجود موفقیت‌های بین‌المللی، فیلم به عنوان نماینده ایران به اسکار معرفی نشد. برخی معتقد بودند که به دلیل موضوعات حساس و نقد‌های اجتماعی، فیلم از سوی مسئولان وزارت ارشاد مورد حمایت قرار نگرفت، اما هیئت انتخاب نماینده ایران در اسکار اعلام کرد که فیلم «بدرود بغداد» را به دلیل موضوعات مرتبط با جنگ و صلح و توجه به مسائل انسانی انتخاب کرده است. این تصمیم باعث بحث و تبادل نظر در محافل سینمایی شد.
۴. «یک حبه قند» (۱۳۸۹) - کارگردان: رضا میرکریمی
این فیلم به زندگی یک خانواده سنتی ایرانی در آستانه یک عروسی می‌پردازد و نگاه شاعرانه‌ای به فرهنگ و سنت‌های ایرانی دارد. در سالی که ایران اسکار را تحریم کرده بود (۱۳۹۱)، «یک حبه قند» یکی از گزینه‌های اصلی برای معرفی به اسکار بود. عدم ارسال فیلم به اسکار باعث شد این اثر از شانس رقابت باز بماند.
ماجرا از این قرار بود که در سال ۱۳۹۱، به دنبال انتشار فیلم موهن «بی‌گناهی مسلمانان» که احساسات مسلمانان را جریحه‌دار کرد، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اعلام کرد که ایران در اعتراض به این اقدام، هیچ فیلمی را به آکادمی اسکار ارسال نخواهد کرد.
این تصمیم با واکنش‌های متفاوتی در داخل کشور مواجه شد. برخی سینماگران معتقد بودند که این تحریم به ضرر سینمای ایران است و نباید فرصت معرفی آثار به جهان را از دست داد و برخی دیگر از این تصمیم حمایت کرد.
۵. «جدایی نادر از سیمین» (۱۳۸۹) - کارگردان: اصغر فرهادی
این فیلم داستانی خانوادگی را با زمینه‌های اجتماعی به تصویر می‌کشد و در جشنواره برلین برنده خرس طلایی شد. پس از سخنرانی اصغر فرهادی در جشن خانه سینما و اشاره به برخی مسائل اجتماعی، برخی رسانه‌ها انتقادات جدی از او مطرح کردند. این فیلم در مرحله فیلمبرداری نیز به دلیل حواشی که برای آن ایجاد شد، متوقف شد و فرهادی برای ادامه فیلمبرداری فیلمش، نامه توضیح نوشت.
در نهایت، با وجود انتقادات، فیلم به اسکار معرفی و برنده جایزه بهترین فیلم خارجی زبان شد. این موفقیت باعث افتخار ملی شد و بسیاری از منتقدان نیز از مواضع خود عقب‌نشینی کردند.
۶. «گذشته» (۱۳۹۱) - کارگردان: اصغر فرهادی
پس از موفقیت «جدایی نادر از سیمین»، انتظار می‌رفت که فیلم بعدی فرهادی نیز به عنوان نماینده ایران به اسکار معرفی شود. «گذشته» در فرانسه ساخته شده بود و برخی معتقد بودند که فیلم باید ایرانی باشد تا بتواند نماینده ایران باشد. این موضوع باعث بحث‌هایی درباره هویت ملی فیلم شد. در نهایت هیئت انتخاب تصمیم گرفت فیلم دیگری را معرفی کند.
۷. «رستاخیز» (۱۳۹۲) - کارگردان: احمدرضا درویش
«رستاخیز» به واقعه عاشورا و حوادث مربوط به آن می‌پردازد و از تولیدات با بودجه بالا و پرستاره سینمای ایران است. نمایش چهره برخی شخصیت‌های مذهبی مانند حضرت عباس (ع) و نحوه پرداختن به وقایع تاریخی باعث اعتراضاتی از سوی برخی گروه‌های مذهبی شد که در نهایت منجر به عدم اکران عمومی فیلم در ایران شد؛ اما فیلم در بستر‌های مجازی کشور‌های عربی منتشر شد. وزارت ارشاد هم مجبور شد که هزینه تولید فیلم را به عنوان خسارت، به تهیه‌کنندگان بپردازد.
علیرغم تلاش‌های کارگردان و تیم تولید برای رفع نگرانی‌ها، فیلم موفق به دریافت مجوز نمایش نشد و به همین دلیل امکان معرفی آن به اسکار وجود نداشت.
۸. «محمد رسول‌الله» (۱۳۹۴) - کارگردان: مجید مجیدی
فیلم مجید مجیدی با بودجه‌ای بزرگ ساخته شد و به زندگی پیامبر اسلام (ص) می‌پردازد. بعضی منتقدان معتقد بودند که فیلم به دلیل طولانی بودن و موضوع مذهبی ممکن است مورد توجه آکادمی قرار نگیرد. همچنین، برخی اعتراضات به نمایش چهره پیامبر اسلام (ص) صورت گرفت. در عین حال، مجید مجیدی تأکید کرد که فیلم با احترام به اعتقادات اسلامی ساخته شده است. هیئت انتخاب نیز فیلم را به عنوان نماینده ایران معرفی کرد، اما موفق به کسب نامزدی اسکار نشد.
۹. «فروشنده» (۱۳۹۴) - کارگردان: اصغر فرهادی
فیلم «فروشنده» به مسائل اخلاقی و اجتماعی می‌پردازد و در جشنواره کن برنده جوایز بهترین فیلمنامه و بازیگر مرد شد.
در زمان اهدای جوایز اسکار، به دلیل ممنوعیت ورود اتباع برخی کشور‌های مسلمان به آمریکا، اصغر فرهادی اعلام کرد که در اعتراض به این تصمیم در مراسم شرکت نخواهد کرد. این اقدام فرهادی بازتاب جهانی داشت و بسیاری از هنرمندان و فعالان از او حمایت کردند. فیلم برنده اسکار بهترین فیلم خارجی زبان شد و پیام فرهادی توسط نمایندگان او در مراسم قرائت شد.
۱۰. «نفس» (۱۳۹۴) - کارگردان: نرگس آبیار
«نفس» داستان دختربچه‌ای در دهه ۱۳۵۰ را روایت می‌کند و به تحولات اجتماعی و سیاسی آن دوره می‌پردازد. انتخاب «نفس» به عنوان نماینده ایران به اسکار در حالی صورت گرفت که فیلم‌های دیگری مانند «فروشنده» و «ابد و یک روز» نیز مطرح بودند. برخی معتقد بودند که این آثار شانس بیشتری برای موفقیت در اسکار دارند.
در نهایت، هیئت انتخاب اعلام کرد که «نفس» به دلیل نگاه تازه و زاویه دید متفاوتش انتخاب شده است. نرگس آبیار نیز ابراز خوشحالی کرد و امیدوار بود که فیلمش بتواند نماینده خوبی برای سینمای ایران باشد که البته این اتفاق نیفتاد.
۱۱. «بدون تاریخ، بدون امضا» (۱۳۹۵) - کارگردان: وحید جلیلوند
فیلم «بدون تاریخ، بدون امضا» با موضوعات اجتماعی و اخلاقی توانست در جشنواره‌های بین‌المللی مورد تحسین قرار گیرد. با وجود موفقیت‌ها، فیلم به اسکار معرفی نشد و فیلم «نفس» به کارگردانی نرگس آبیار انتخاب شد.
برخی معتقد بودند که «بدون تاریخ، بدون امضا» شانس بیشتری برای موفقیت در اسکار داشت. در نهایت هیئت انتخاب بیان کرد که «نفس» به دلیل نگاه متفاوت به تاریخ معاصر ایران انتخاب شده است. این تصمیم مورد بحث و گفتگو در محافل سینمایی قرار گرفت.
۱۲. «شکستن همزمان بیست استخوان» (رونا، مادر عظیم) (۱۳۹۷) - کارگردانان: جمشید محمودی و نوید محمودی
این فیلم به مشکلات مهاجران افغان در ایران می‌پردازد و توانست در جشنواره‌های مختلفی شرکت کند. انتخاب این فیلم به عنوان نماینده افغانستان در اسکار، باعث تعجب شد، زیرا فیلم در ایران ساخته شده و به زبان فارسی است. این موضوع بحث‌هایی را در این‌باره برانگیخت، اما کارگردانان تأکید کردند که هویت فرهنگی فیلم به افغانستان بازمی‌گردد.
۱۳. «سرخپوست» (۱۳۹۷) - کارگردان: نیما جاویدی
«سرخپوست» داستان رئیس زندانی را روایت می‌کند که در پی انتقال زندان با یک زندانی فراری مواجه می‌شود. فیلم با استقبال خوبی مواجه شد. با وجود تحسین منتقدان، فیلم به عنوان نماینده ایران به اسکار معرفی نشد و «در جستجوی فریده» به کارگردانی مشترک آزاده موسوی و کوروش عطایی انتخاب شد. این انتخاب اولین بار بود که یک مستند به عنوان نماینده ایران معرفی می‌شد.
این تصمیم باعث شگفتی شد و برخی معتقد بودند که «سرخپوست» یا «متری شیش و نیم» شانس بیشتری دارند. هیئت انتخاب اظهار کرد که مستند «در جستجوی فریده» به دلیل روایت انسانی و جهانی‌اش انتخاب شده است.
۱۴. «قصر شیرین» (۱۳۹۷) - کارگردان: رضا میرکریمی
«قصر شیرین» یک فیلم اجتماعی و داستان مردی است که پس از آزاد شدن از زندان دچار چالش‌های فراوانی می‌شود.
در زمان انتخاب فیلم، رسانه‌ها گزارش دادند که جدل مفصلی پیرامون انتخاب «قصرشیرین» یا «متری شیش و نیم» بین اعضای هیات انتخاب نماینده ایران برای معرفی به اسکار در گرفته است. اعضا رای‌گیری کردند و ۵ نفر از اعضا به «قصر شیرین» رای دادند، اما یکی از اعضا که با معرفی این فیلم مخالف و با معرفی «متری شیش و نیم» موافق بوده، پیشنهاد تعویق جلسه تا چند روز بعد را مطرح می‌کند که اعضا مجددا فیلم‌ها را ببینند شاید نظرشان عوض شده و رای‌گیری لغو شود!
در همان جلسه، بنا بر نظر دو نفر از اعضا بحث معرفی «در جست‌وجوی فریده» مطرح می‌شود که فقط خودشان موافق معرفی این مستند بودند و جلسه به تعویض می‌افتد! در جلسه بعدی هیات انتخاب، «در جست‌وجوی فریده» دو رای، «قصر شیرین» چهار رای و «متری شیش و نیم» سه رای کسب می‌کنند و، چون فیلم سعید روستایی به هیچ عنوان نمی‌توانست رای بیاورد، سه عضوی که قبلا به «متری شیش و نیم» رای داده بودند، رای خود را به سمت مستند مذکور تغییر دادند تا «قصر شیرین» از گردونه کنار برود.
جزییات این جلسه، باعث ایجاد جدل فراوان در رسانه‌ها شد، اما در نهایت «در جست‌وجوی فریده» با رای اعضا، به عنوان نماینده ایران در اسکار خارجی زبان انتخاب شد.
۱۵. «خورشید» (۱۳۹۸) - کارگردان: مجید مجیدی
«خورشید» به کارگردانی مجید مجیدی به زندگی کودکان کار در تهران می‌پردازد و در جشنواره ونیز مورد تحسین قرار گرفت. برخی منتقدان معتقد بودند که فیلم‌های دیگری مانند «شنای پروانه» یا «درخت گردو» نیز شایستگی نمایندگی ایران در اسکار را دارند و انتخاب «خورشید» ممکن است به دلیل نام مجید مجیدی باشد.
در عین حال، هیئت انتخاب تأکید کرد که «خورشید» به دلیل موضوع جهانی کودکان کار و ساختار سینمایی قوی آن انتخاب شده است.
۱۶. «قهرمان» (۱۳۹۹) - کارگردان: اصغر فرهادی
پس از موفقیت‌های پیشین اصغر فرهادی در اسکار، «قهرمان» داستان مردی را روایت می‌کند که به دلیل اقدامش به یک قهرمان تبدیل می‌شود، اما واقعیت چیز دیگری است.
پس از اکران فیلم، اختلافاتی بین فرهادی و یکی از هنرجویان سابقش بر سر ایده اولیه فیلم مطرح شد که منجر به بحث‌های حقوقی شد. برخی معتقد بودند که این مسائل می‌تواند بر شانس فیلم در اسکار تأثیر بگذارد. فرهادی این اتهامات را رد کرد و تأکید کرد که داستان فیلم اوریجینال است. هیئت انتخاب نیز فیلم را به عنوان نماینده ایران معرفی کرد، اما فیلم موفق به کسب نامزدی اسکار نشد.
