بابا رفت نان بیاورد، جان داد
پسرک حالا تکلیف آینده خود را نمی‌داند. اگر دیگر بابا نیاید، لوازم‌التحریر که هیچ، تحصیل جای خود را به کار می‌دهد، چون نان‌آور این خانواده این مردم کوچک خواهد بود. با بلند شدن صدای ناله خانواده، پسر «محمدجواد بهشتی» بهت زده به اطراف خود می‌نگرد و با آینده تحصیلی‌اش خداحافظی می‌کند...
این روایت تنها یک روایت دردناک از وضعی است که برای خانواده‌های داغدار کارگران معدن رخ داده است. تا به حال، ۵۲ نفر از کارگران معدن معدنجو بر اثر تصاعد ناگهانی گاز متان در این معدن کشته شده‌اند. در شش ماهه ابتدایی امسال، ۱۲ حادثه در معادن ایران رخ داده که به فوت ۶۴ نفر از کارگران منجر شده است.
سال‌هاست که ناامنی فضای معادن قصه تلخی است که گهگاهی تکرار می‌شود، حادثه صدرنشین اخبار می‌شود، تصاویر شیون خانواده‌هایی که نان‌آور خود را از دست داده‌اند منتشر می‌شود، مسئولین و پیمانکاران قول پیگیری را می‌دهند و وعده‌هایی که تا حادثه بعدی در حد حرف باقی می‌ماند، کشته شدگان تبدیل به اعداد می‌شوند و بعد از مدتی از خاطر افراد کنار گذاشته می‌شوند. آخرین حادثه در معادن ایران که توجه مردم را جلب کرد، حادثه معدن زغال سنگ طرزه دامغان بود که در ۱۲ شهریور، ۶ نفر بر اثر نشتی گاز و انفجار در معادن کشته شدند.
بر اساس آخرین گزارش مرکز آمار ایران با عنوان «وضعیت بهداشت و ایمنی معادن در حال بهره‌برداری کشور طی سال ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۰» در سال ۱۴۰۰ تنها ۲۳.۴ درصد معادن (۱۴۰۷ معدن) از ۶۰۲۵ معدن در کل کشور، واحد بهداشت، ایمنی و محیط زیست (HSE) داشته‌اند. این در حالی است که در سال ۱۴۰۰، بالغ بر ۱۴۰۶ حادثه در معادن رخ داده است. از این ۱۴۰۶ حادثه ۳۶۸ حادثه مربوط به معادن زغال سنگ بوده‌اند.
تصاعد گاز متان
سعید صمدی، دبیر انجمن زغال‌سنگ در گفتگو با فرهیختگان اعلام کرد: «زغال‌سنگی که در معادن ایران وجود دارد ۲۰۰ یا ۳۰۰ سال قبل تشکیل شده است. استخراج زغال‌سنگ در حالت عادی به تصاعد تدریجی گاز متان منجر می‌شود. برخی اوقات حفره‌هایی در لایه‌های زغال‌سنگ ایجاد و طی سالیان سال (از چند سال تا چند میلیون سال) به محل تجمع گاز تبدیل می‌شود. وقتی معدن‌کار به یکی از این مخازن کار برخورد کند، ناگهان چند هزار متر مکعب گاز متصاعد می‌شود و انفجار در حد گسترده رخ می‌دهد. متاسفانه چنین حوادثی قابل پیش‌بینی هم نیست. در کارگاهی که در آن حادثه رخ داده، ۲ نفر حضور داشتند، اما در اثر انفجار، کارگاه‌های اطراف دچار بی‌اکسیژنی شدند و این حادثه عمدتا در کارگاه‌های اطراف تلفات داد. آخرین آمار فوت‌شدگان در این حادثه تاکنون ۵۲ نفر است.»
هرمز ناصرنیا، استاد دانشگاه صنعتی امیرکبیر درباره دلایل احتمالی وقوع حادثه به فارس گفت: «معدن زغال‌سنگ معدنجو ازلحاظ تجهیزات یکی از پنج معدن برتر کشور بوده است و سیستم تهویه مناسب نیز در آن وجود داشت. تجمع گاز متان در معادن طبس طبیعی است، اما آنچه غیرطبیعی است، جرقه‌ای است که زمینه انفجار را فراهم می‌کند.»
ناصرنیا تشریح کرد: «اگر گاز متان فراتر از ۵ درصد از کل فضای معدن را دربر گیرد، زمینه انفجار مهیاست و مهندسان معدن سعی می‌کنند، درصد متان را بین یک تا ۵ درصد نگه دارند.» ناصرنیا چنین اتفاقات مرگباری را به دلیل بی‌توجهی به موارد ایمنی می‌داند و می‌گوید که تمامی افرادی که در معدن مشغول به کار هستند باید توسط کارفرما آموزش کامل گذرانده باشند، اما این امر سال‌هاست که فراموش شده است.
ایمنی معادن
سعید صمدی در ادامه صحبت با فرهنگیان، گفت: «معدنی که در آن حادثه رخ داد، یکی از بهترین معادن ما از نظر مقررات ایمنی بوده است. این معدن بزرگ‌ترین معدن بخش خصوصی در ایران و تقریبا بالاترین میزان تولید را به خود اختصاص داده است. این معدن در سال‌های اخیر حتی یک تذکر ایمنی نداشته است؛ چراکه همه قوانین و مقررات را رعایت می‌کند. ما چند سال پیش چند میهمان روس داشتیم و آن‌ها را برای بازدید به معدن طبس بردیم؛ چون تمام نکات در این معدن رعایت می‌شود. تقریبا می‌توان گفت حادثه‌ای که رخ داد خارج از ید طراحان معدنی بود. اصل حادثه نیز ناشی از تصاعد گاز بود.»
این در حالی است که محمدرضا بهرامن رئیس خانه معدن و نائب رئیس اتاق بازرگانی ایران درباره این حادثه گفت که از سال ۹۶ اعضای کمیته زغال سنگ خانه معدن ایران به این نتیجه رسیده‌اند که وضعیت ایمنی معادن زغال‌سنگ کشور پایین و خارج از حالت استاندارد بوده و وضع ایمنی کارگران در بدترین حالت خود قرار گرفته است.
راه چاره
مهرداد اکبریان، نائب رئیس کمیسیون معادن اتاق ایران و رئیس انجمن سنگ آهن در گفتگو با فرهیختگان تصریح کرد که در جلسات متعدد برگزار شده در مرکز پژوهش مجلس، این نتیجه به دست آمده که علل وقوع این حوادث در معادن وضع تهویه آن‌ها و قیمت بالای تجهیزات است. «دولت نمی‌تواند تمام این مبلغ را تامین کند.»
اکبریان برای حل معضل دو راه حل را پیشنهاد داد. اول کنترل نظارت بر معادن که از چارت سازمانی وزارت صمت حذف شده است، و دوم تعبیه منابع تهویه برای معادن. «در نتیجه یا باید بهره‌بردار و پیمانکار برای ایجاد شرایط مطلوب برای تهویه اقدام کنند، یا باید با در نظر داشتن مسائلی مثل دسترسی سخت به تجهیزات و گران بودن وسایل معدنی، دولت نسبت به تجهیز معادن اقدام کند.»
شرکت مسئول
شرکت زغال سنگ پروده طبس بزرگ‌ترین واحد معدنی منطقه و بزرگ‌ترین تولید کننده زغال سنگ در کشور است. این شرکت در سال ۱۳۸۶ به ثبت رسید و به عنوان اولین بهره بردار مکانیزه زغال سنگ کشور فعالیت خود را آغاز کرد. این شرکت ۷۶ درصد از منابع زغال سنگی ایران را در خود جای داده است.
