سایه خطرآفرین فرسودگی بر سر دانش‌آموزان
یک هفته از شروع سال تحصیلی جدید نگذشته اما، در همین زمان کوتاه دومین ریزش سقف مدرسه‌ای به مصدوم شدن چندین دانش‌آموز انجامید.
دیروز هفتم مهر ماه، بر اثر ریزش سقف کلاسی در طبقه همکف دبیرستان دخترانه دولتی فرهنگ در ناحیه چهار آموزش و پرورش اصفهان پنج دانش‌آموز مصدوم و به بیمارستان منتقل شدند. پیش از این، یعنی یکشنبه هفته پیش و در نخستین روز سال تحصیلی جدید نیز ریزش سقف کلاس هنرستانی در آذربایجان غربی به مصدومیت دو دانش‌آموز منجر شد.
این اخبار ناگوار با توجه به شمار ۲۰ درصدی مدارس فرسوده‌ای که نیازمند تعمیرات اساسی است، به نظر تازه اول راه حوادثی تلخ از این دست در کلاس‌های درس در سال تحصیلی جاری باشد.
جان دانش‌آموزان در معرض تهدید
از کمبود معلم و امکانات کمک آموزشی و ضعف کتب درسی و روش‌های آموزشی و کمبود و ... که بگذریم، سال تحصیلی امسال با خبر تخریب سقف دو مدرسه آن هم در ساعات کلاس درس نگرانی‌ها را در خصوص این مجموعه پر جمعیت با حدود ۱۷ میلیون دانش‌آموز افزایش داد. به طوری که به نظر می‌رسد، حالا خانواده‌ها تنها نباید نگران نقص در آموزش در کلاس درسی فرزندانشان باشند، بلکه به دلیل فرسودگی بسیاری از مدارس احتمالا باید نگران سلامت جسمی آن‌ها در ساعات کلاسی نیز باشند.
نگاهی به آمار نشان می‌دهد که بیش از ۷۰ هزار کلاس درس به مقاوم‌سازی فوری نیاز دارند و ۳۰ هزار کلاس دیگر به تخریب و بازسازی کامل نیازمند است. با اینکه عمر مفید یک مدرسه معمولا ۵۰ سال تخمین زده می‌شود، عدم نگه‌داری یا تعمیرات غیراصولی باعث شده که حتی خیلی از مراکز آموزشی که پس از انقلاب ساخته شده هم در وضعیت نامناسبی قرار بگیرند.
به نظر می‌رسد، حالا خانواده‌ها تنها نباید نگران نقص آموزش و کمبود معلم در کلاس درسی فرزندانشان باشند، بلکه به دلیل فرسودگی بسیاری از مدارس احتمالا باید نگران سلامت جسمی آن‌ها در ساعات کلاسی نیز باشند
در این میان استان‌های پرجمعیت مانند تهران، البرز و خراسان رضوی به‌ویژه در معرض این مشکل هستند. در این مناطق، ساخت و ساز‌های بی‌رویه بدون در نظر گرفتن نیاز‌های آموزشی انجام شده است و جمعیت مدارس بیش از حد استاندارد است و بعضا کلاس‌های درس به صورت دو شیفته و معمولا با حدود ۴۰ دانش‌آموز برگزار می‌شود.
هزاران مدرسه فرسوده و کمبود بودجه
مسئولان آموزش و پرورش می‌گویند حدود ۲۰درصد مدارس کشور فرسوده هستند و نیاز به نوسازی دارند؛ این یعنی بیش از ۱۰۰ هزار کلاس درس که حدود سه میلیون دانش‌آموز را در خود جای داده‌اند باید نوسازی شوند. با این حال به اعتقاد کارشناسان این حجم از مدارس فرسوده نیازمند بودجه سنگینی برای بازسازی و نوسازی است. عددی که به نظر جایی در بودجه‌بندی‌های آموزش و پرورش ندارد.
همین چندی پیش ابراهیم سحرخیز، معاون اسبق وزارت آموزش و پرورش گفت: «سهم آموزش و پرورش از بودجه عمومی دولت در اوج هشت سال دفاع مقدس، برغم شرایط ناگوار اقتصادی، هیچگاه کمتر از ۲۰ درصد نبوده که تا پایان دهه هفتاد، این نسبت، دست کم روی ۱۷ یا ۱۸ درصد، همچنان به قوت خود باقی مانده است که با روی کار آمدن دولت آقای احمدی نژاد، به اسم آوردن نفت بر سر سفره مردم، این سهم به چیزی حدود ۱۰ تا ۱۱ درصد کاهش یافته است و تا به امروز که این نسبت به پایین‌ترین حد خود در تاریخ پس از انقلاب یعنی به ۹.۸ درصد کاهش یافته است».
در همین باره محمد وحیدی، نایب‌رییس کمیسیون آموزش، تحقیقات و فناوری مجلس، پیش‌تر گفته بود که با این روند اختصاص اعتبارات، نوسازی و مقاوم‌سازی مدارس ۳۰۰ سال طول می‌کشد.
در این میان کارشناسان حوزه آموزش معتقدند که دلیل این حجم از مدارس فرسوده در کشور این است که بودجه نوسازی و مقاوم‌سازی مدارس به میزان کافی اختصاص پیدا نمی‌کند و آموزش و پرورش منتظر کمک خیرین مدرسه‌ساز است. این در حالی است که این گروه نیز به دلیل افزایش مشکلات اقتصادی حجم فعالیت خود را کم کرده‌اند.
با اینکه عمر مفید یک مدرسه معمولا ۵۰ سال تخمین زده می‌شود، عدم نگهدداری یا تعمیرات غیراصولی باعث شده که حتی خیلی از مراکز آموزشی که پس از انقلاب ساخته شده هم در وضعیت نامناسبی قرار بگیرند
کاهش سرعت مدرسه‌سازی
هرچند آموزش و پرورش سعی دارد تا چالش‌های خود را با میانبر‌هایی مثل صدور برخی مجوز‌های قانونی در مجلس، و به کارگیری گسترده دانشجویان برای تدریس، بازگشت به کار معلمان بازنشسته، جذب فوری معلم، جذب معلم از حوزه‌های علمیه و تدابیر دیگر حل کند، اما در این میان معضلی که از سال‌های گذشته وجود داشته و اکنون وضعیت فاجعه‌باری به خود گرفته فرسودگی مدارس است که ممکن است هر آن، زمینه‌ساز بروز فاجعه‌ای تمام عیار شود و با چنین راه‌حل‌های یک شبه‌ای هم حل نخواهد شد و نیازمند بودجه‌ای اساسی است.
در این میان به رغم ادعای وزیر سابق آموزش و پرورش که معتقد بود روند مدرسه‌سازی تند شده است، کارشناسان معتقدند روند مدرسه‌سازی در ایران کندتر شده است.
اخیر رضا امیدی، جامعه‌شناس درباره وضعیت مدرسه‌سازی در کشور گفت: «سرعت مدرسه‌سازی در ایران کاهش پیدا کرده است، زیرا منابع جوابگوی نیاز‌ها نیست».
او ادامه داد: «برای مثال سال ۱۳۹۶ ساخت یک مدرسه ۶ کلاسه و شبانه‌روزی در استان هرمزگان حدود یک میلیارد تومان هزینه داشت، اما اکنون ۱۰ میلیارد هزینه می‌برد».
به گفته این جامعه‌شناس «هزینه مدرسه‌سازی در کمتر از ۱۰ سال حدود ۱۰ برابر شده است، اما بودجه مدرسه‌سازی افزایش نداشت. اکنون ساخت یک کلاس استاندارد ۳۵ متری حدود یک میلیارد تومان هزینه لازم دارد». همه این‌ها در حالی است که بار مدرسه‌سازی بیشتر روی دوش خیران بوده است. خیرانی که این روز‌ها در سایه عدم شفافیت، بی‌اعتمادی و سوءمدیریت‌ها کمتر از گذشته رغبتی برای این کار نشان می‌دهند.
بی اعتمادی خیران به مجموعه آموزش و پرورش
اواخر سال ۱۴۰۱ بود طرح تازه رونمایی‌شده «مولد‌سازی»، در همان نخستین گام‌هایش شائبه دست‌درازی به مدارس ساخته شده یا زمین‌ها و املاک اهدا شده توسط نیکوکاران و سازمان‌های خیریه را مطرح کرد.
هر چند مسئولان آموزشوپرورش این موضوع را تکذیب کردند، اما زهرا گیتی‌نژاد، بنیانگذار موسسه خیریه «مهرگیتی» در واکنش به این موضوع گفته بود که «۷۰ درصد مدارس توسط خیرین ساخته می‌شود و آن‌ها که وقت و مال‌شان را صرف بچه‌های این سرزمین می‌کنند، مسئول کسری بودجه دولت نیستند».
این در حالی است که به استناد به آمار‌های پیشین وزارت آموزش و پرورش بیش از ۳۰ درصد مدارس فعلی کشور، حاصل همت بیش از ۶۵۰ هزار نیکوکار مدرسه‌ساز است. عددی که در بخش مدارس دولتی بیشتر از ۵۰ درصد مدارس را دربرمی‌گیرد. در این میان، اما بسیاری از کارشناسان این شمار مدرسه را برای این تعداد دانش‌آموز اندک می‌دانند و معتقدند، آموزشوپرورش نیازمند توسعه زیربنا‌های آموزشی خود است. در کنار این آمار وجود حدود چهار هزار مدرسه کانکسی در مناطق محروم نشان می‌دهد این نیاز تا چه میزان جدی است.
مدارس کانکسی
مشکلات مدارس تنها به کلاس‌های فرسوده خلاصه نمی‌شود. در‌حالی‌که سه میلیون دانش‌آموزش در مدارسی تخریبی در می‌خوانند که اصولا باید تخریب شده و از نو ساخته شوند، هزاران مدرسه خشتی و گلی و صد‌ها کلاس کانکسی در مناطق محروم ایران وجود دارد که شرایط تحصیل در آن‌ها غیرقابل تحمل است.
نکته مهم در مورد فرسودگی مدارس اینجاست که برخلاف تصور عمومی، مدارس غیرانتفاعی که شهریه‌های هنگفت برای ثبت نام دانش‌آموزان می‌گیرند هم گاه فرسوده و ناایمن هستند. اگر‌چه به‌تازگی آماری از مدارس فرسوده غیرانتفاعی منتشر نشده، اما سال ۱۳۹۶ یک عضو شورای شهر تهران اعلام کرده بود که ۷۰ درصد مدارس غیرانتفاعی شهر تهران در بنا‌های فرسوده ایجاد شده‌اند.
در سال‌های گذشته، دولت همواره چشم انتظار کمک خیران مدرسه ساز بوده است تا وزارت آموزش و پرورش را برای نوسازی مدارس یاری کنند؛ موضوعی که در این دولت هم بر آن تاکید شده است؛ تا جایی که علیرضا کاظمی وزیر جدید وزارت آموزش و پرورش در اولین جلسه رسمی خود به دیدار خیران مدرسه ساز رفت.
در این میان برخی امیدوارند با توجه به اینکه مسعود پزشکیان، رئیس جمهور در اولین جلسه خود در شورای عالی انقلاب فرهنگی از وجود بی عدالتی شدید در نظام آموزشی کشور گلایه کرد؛ اعتبارات و سیاست‌های مالیاتی مناسبی در نظر گرفته شود تا ۴ سال بعد همچنان شاهد وجود مدارس کانکسی و فرسوده نباشیم.
منبع: روزنامه توسعه ایرانی
