علامتی که هم اکنون می‌شنوید اعلام خطر یا وضعیت قرمز است!
صدای آژیر برای شما یادآور چیست؟ وقتی صدای آژیر می‌شنوید یاد چه خاطره‌ای می‌افتید؟ اولین آژیر‌های تاریخ کی به صدا درآمدند؟ اولین آژیر مدرن امروزی چه زمانی اختراع شد؟ در زمانِ آژیرِ جنگ ایران و عراق شما یا خانواده‌تان چه می‌کردید؟ برای خواندن این مطلب گوش‌های‌تان را سفت بگیرد که صدای آژیر تا مغزِ استخوان‌تان نفوذ می‌کند.
تاریخچه آژیر‌ها از ماقبل تاریخ تا امروز
در ابتدا طبل‌ها بودند؛ پیش از هر آژیر و سیستم هشداری، طبل‌ها بودند که انسان‌های هم‌قبیله و هم‌شهری را از وجود خطر باخبر می‌کردند. در کتاب‌های تاریخی مربوط به تمدن‌های باستانی شناخته‌شده، یکی از کارکرد‌های طبل‌ها وسیله‌ی هشدار و اعلام خطر ذکر شده است. حتی شواهدی مبنی بر وجود طبل‌ها در زمان‌های ماقبل تاریخ هم وجود دارد. طبل‌ها همه‌جا بودند تا دیگران را از وجود خطر آگاه کنند. اما دلیل این وفور طبل‌ها در فرهنگ‌ها و تمدن‌های مختلف چیست؟ بیش از هر چیز، طراحی ساده‌ی آن‌ها و صدایی که به‌راحتی تا فواصل دور می‌رفت و طنینش به‌راحتی شناخته می‌شد و البته با صدایی دیگر هم اشتباه گرفته نمی‌شد.
بعد از طبل‌ها، زنگ‌ها بودند که به صدا درآمدند. نخستین شواهد از زنگ‌ها از چین باستان به دست آمده، حول‌وحوش ۲۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح. اما زنگ‌ها تا حدود سال ۵۰۰ میلادی در فرهنگ غرب فراگیر نشدند. با این‌که صدای زنگ‌ها بسیار بلند بود، اما در غرب به‌آرامی رواج یافتند تا این‌که در سده‌های میانی، با گسترش مسیحیت، زنگ‌ها یا همان ناقوس‌ها جایگزین طبل‌های کلیسا‌ها به عنوان سیستم هشدار یا اطلاع‌رسانی شدند. در میانه‌ی دهه‌ی ۱۶۵۰ میلادی، آتش‌نشانان نیویورکی وقتی به مأموریت خاموش کردن آتش می‌رفتند، از زنگ‌هایی کوچک برای مطلع کردن ساکنان اطراف منطقه خطر استفاده می‌کردند.
نخستین آژیر
نخستین آژیر در سال ۱۷۹۹ به دست فیزیک‌دان اسکاتلندی جان رابینسون اختراع شد، اما تقریباً یک قرن طول کشید تا در زمان جنگ جهانی دوم از آژیر برای اعلام خطر به شهروندان استفاده شود. در بریتانیا در دهه‌ی ۱۹۰۰ از آژیر در زمان حملات هوایی استفاده می‌شد و در ایالات‌متحده آژیر‌ها نخستین باری که به صدا درآمدند برای اعلام خطر حمله‌ی اتمی در جریان جنگ سرد و بعد از آن برای اعلام خطر در زمان طوفان‌های خانمان‌برانداز بود.
این روز‌ها صدای آژیر‌های خطر را بیش‌تر در خانه‌ها و مغازه‌ها می‌شنویم که در هنگام بروز خطر یا مسئله‌ای ما را مطلع می‌کنند. اما در حافظه‌ی تاریخی چند نسل از مردم ایران صدای آژیر تداعی متفاوتی از نمونه‌های امروزینش دارد. صدای آژیر برای آن‌هایی که تجربه‌ی شنیدن آن را در دهه‌ی ۱۳۶۰ دارند، یادآور جنگ و خطر و رفتن به پناهگاه است.
علامتی که هم‌اکنون می‌شنوید
از سال ۱۳۶۲ که عراق به بمباران شهر‌ها و نیرو‌های غیرنظامی دست زد، پخش صدای آژیر و متعاقب آن سلسله اتفاقاتی که بعد از شنیدن این صدای دلهره‌آور به‌سرعت رخ می‌داد، به بخشی از زندگی روزمره مردم بدل شد. در زمان حمله‌ی هوایی، پیامی با این متن از رادیو یا تلویزیون پخش می‌شد: «توجه! توجه! علامتی که هم‌اکنون می‌شنوید اعلام خطر یا وضعیت قرمز است و معنی و مفهوم آن این است که حمله‌ی هوایی انجام خواهد شد. محل کار خود را ترک و به پناهگاه بروید.» بعد از این متن، سه دقیقه صدای آژیر با فرکانس‌های متناوب به گوش می‌رسید که در عین حال که اضطراب و التهاب فراوانی داشت، اما در عمل باعث می‌شد که آدم‌ها خطر را جدی بگیرند و با سرعت از جایی که هستند خارج شوند و از کاری که می‌کنند دست بکشند و به دنبال پناهگاهی امن بگردند.
حسین سلطانی، مجری رادیو که در زمان جنگ در مرکز اهواز خدمت می‌کرد، در ابتدا متن این پیام را خوانده بود که در زمان حمله‌ی هوایی استفاده می‌شد. اما بعد از این‌که از ستاد جنگ نوار اعلام خطر برای همه‌ی مراکز استانی صداوسیما فرستاده شد، صدای او حذف شد. محمدعلی ابطحی، مدیر وقت رادیو در سال ۱۳۶۲، درباره‌ی این نوار گفته: «این نوار قبل از انقلاب در ارتش تهیه شده بود. شنیده بودم که قبل از انقلاب در جریان یک مانور امنیتی داخلی در ارتش ضبط شده بود و سر چهارراه‌ها بلندگو می‌گذاشتند و آن را برای تمرین و اعلام آمادگی و ابراز قدرت پخش می‌کردند. جنگ که متأسفانه به صورت حقیقی آغاز شد، این نوار را به رادیو دادند.»
بعد از رفع خطر، آژیر سفید پخش می‌شد که شامل یک دقیقه بوق ممتد، یک دقیقه سکوت و دوباره یک دقیقه بوق ممتد بود.
