مرگ «تالاب بندعلیخان» بحران زیست‌محیطی آینده تهران
تالاب بندعلیخان با وسعتی حدود ۲۵ هزار هکتار، روزگاری از سه رودخانه جاجرود، کرج و "شور" تغذیه می‌شد، اما امروزه به دلیل تغییرات عمده‌ای که در مسیر این رودخانه‌ها ایجاد شده، با کمبود شدید منابع آبی روبه‌رو است.
یکی از این رودخانه‌ها، جاجرود است که سرچشمه آن نهر کن و نهر سرخه حصار در استان تهران است؛ رودخانه دوم، کرج است که از استان البرز سرچشمه می‌گیرد و، اما بحران اصلی ناشی از تغییر مسیر رودخانه شور است که پیش‌تر از استان‌های زنجان و قزوین به دشت ری می‌ریخت و به تالاب بندعلیخان وارد می‌شد، اما اکنون این رودخانه به سمت استان قم منحرف شده و دیگر هیچ آبی راهی تالاب نمی‌شود.
تأثیر تغییر مسیر رودخانه شور و جاده‌های مواصلاتی
تغییر مسیر رودخانه شور به سمت استان قم، به دلیل احداث آزادراه قم - گرمسار و نگرانی از مزاحمت‌های زیست‌محیطی، یکی از دلایل اصلی خشکی تالاب بندعلیخان است؛ این تغییر مسیر، علاوه بر اختلال در جریان طبیعی آب، به کاهش منابع آبی تالاب و تخریب محیط‌زیست منطقه منجر شده و گسترش جاده‌های مواصلاتی در این منطقه نه تنها به تخریب بخش‌هایی از تالاب انجامیده، بلکه در بلندمدت می‌تواند به گسترش بحران‌های زیست‌محیطی و حتی تغییرات اکولوژیکی در سایر بخش‌های ورامین منتهی شود.
گونه‌های نادر در معرض انقراض
خشک شدن تالاب بندعلیخان نه تنها به کاهش ذخایر آبی در منطقه می‌انجامد، بلکه تهدیدی جدی برای تنوع زیستی آن نیز به شمار رفته و گونه‌های جانوری از جمله بیش از ۴۰۰ رأس جبیر (نوعی آهو)، میش وحشی، کل و بز وحشی و حتی یوزپلنگ ایرانی که همگی به این اکوسیستم وابسته‌اند به دلیل خشکسالی و کاهش منابع آبی به شدت در معرض خطر انقراض بوده و ممکن است در آینده‌ای نه چندان دور اثری از آن‌ها باقی نماند.
از دست دادن این گونه‌های ارزنده جانوری نه تنها تهدیدی برای تنوع زیستی منطقه است، بلکه می‌تواند پیامد‌های جبران‌ناپذیری برای اکوسیستم‌های بیابانی این خطه داشته باشد.
کاهش تولیدات دامی عشایر
علاوه بر معضلات زیست محیطی، خشک شدن این تالاب تأثیرات جدی بر زندگی عشایر منطقه می‌گذارد و عشایری که در فصول مختلف سال به این منطقه برای چراگاه دام خود کوچ می‌کردند، اکنون با بحران جدی در تأمین آب و چراگاه مواجه اند؛ تالاب بندعلیخان که به عنوان منبع آب چراگاهی برای دام‌ها و محلی برای استراحت عشایر شناخته می‌شد، اکنون به دلیل خشکی، معیشت این قشر را نیز تحت تأثیر قرار داده و کاهش منابع آب و چراگاه‌ها موجب کاهش تولیدات دامی و تأثیر منفی بر اقتصاد عشایری دارد.
مردم و عشایر ورامین بار‌ها برای احیای تالاب بندعلیخان و بازگرداندن آب رودخانه شور به آن اقدام کرده‌اند، اما هر بار با ممانعت از سوی مدیران استان قم روبه‌رو شده‌اند.
نقش بحرانی تالاب‌ها در اکوسیستم منطقه
تالاب‌ها به‌عنوان منابع حیاتی اکوسیستم‌های آبی، نقش بسیار مهمی در حفظ توازن زیست‌محیطی دارند.
علاوه بر حفظ تنوع زیستی، تالاب‌ها به تنظیم چرخه آب، مقابله با سیلاب‌ها و کاهش فرسایش خاک کمک می‌کنند و در شرایط بحرانی فعلی، از دست دادن تالاب بندعلیخان می‌تواند تأثیرات گسترده‌ای بر سلامت محیط‌زیست منطقه و حتی استان تهران داشته باشد.
افزایش ریزگرد‌ها و آلودگی هوا
یکی از پیامد‌های مستقیم خشکی تالاب‌ها، افزایش تولید ریزگرد‌ها و آلودگی هواست.
در گذشته، تالاب بندعلیخان با پوشش گیاهی و آب‌های جاری خود به‌عنوان سپری طبیعی برابر فرسایش خاک و حرکت ریزگرد‌ها عمل می‌کرد، اما با خشک شدن تالاب، خاک‌های بی‌پوشش و خشک در معرض باد قرار گرفته و این امر موجب تولید ریزگرد‌ها و آلودگی هوا شده است؛ این ریزگرد‌ها می‌توانند به راحتی از طریق وزش باد غالب به سمت تهران و دیگر مناطق شهری حرکت کرده و مشکلات جدی زیست‌محیطی و بهداشتی ایجاد کنند.
راهکار‌هایی برای نجات تالاب بندعلیخان
برای جلوگیری از نابودی کامل تالاب بندعلیخان و کاهش آثار مخرب آن، نیاز به اقداماتی کوتاه مدت و بلندمدت است.
از جمله این راهکار‌ها می‌توان به اصلاح مسیر رودخانه‌ها و بازگرداندن رودخانه شور به مسیر طبیعی خود و بازگشت به تالاب، تقویت پروژه‌های آبخیزداری و مدیریت بهینه منابع آبی از طریق برنامه‌های حفاظتی و احیای منابع آب، ممنوعیت پروژه‌های عمرانی در مناطق حساس اجرای پروژه‌های عمرانی در مناطق حساس زیست‌محیطی و حمایت از حفاظت و احیای تالاب‌ها با تخصیص بودجه و منابع کافی از سوی دولت و نهاد‌های محیط‌زیستی اشاره کرد.
و، اما سخن پایانی اینکه باید هرچه سریع‌تر برای مقابله با این بحران و احیای تالاب بندعلیخان اقدام کرد، چرا که این تالاب نه تنها برای ورامین و استان تهران بلکه برای سلامت اکوسیستم‌های آبی کشور دارای اهمیتی حیاتی است.
