قزاقستان نقش ایران در کریدور شرق ـ غرب را ربود
پس از آغاز جنگ روسیه و اوکراین، مسیر‌های کریدور شرق-غرب دچار تغییراتی شدند که برای برخی کشور‌ها منفعت و برای دیگران خسارت به همراه داشت. مسیر شمالی چین-اروپا، که چین را از طریق روسیه به اروپا متصل می‌کرد، به دلیل تحریم‌های اتحادیه اروپا دچار اختلال شد.
در پی این تحولات، قزاقستان به عنوان هاب ترانزیتی چین شناخته شد به طوری که اخیراً شرکت راه‌آهن قزاقستان (KTZ) اعلام کرد که به دلیل شلوغی بیش از حد گذرگاه‌های مرزی قزاقستان و چین، تردد کانتینر‌ها دو بار مسدود شده‌است.
مرز دوستیک (Dostyk Border)، یکی از مهم‌ترین مرز‌های زمینی میان قزاقستان و چین، در استان آلماتی واقع شده و تبادل حجم بالای غلات، مواد معدنی و چوب از این مرز به چین صورت می‌گیرد. این تبادلات منجر به ازدحام دوره‌ای در مرز‌های مشترک با چین شده است.
به گزارش شرکت لجستیک روسی Asia Import Group، حمل‌ونقل از چین به روسیه از طریق قزاقستان عملاً غیرممکن شده و به دلیل ازدحام، کالا‌ها اغلب به مدت یک ماه یا بیشتر در ایستگاه‌ها منتظر می‌مانند.
براساس گزارش راه‌آهن قزاقستان، در هشت ماه نخست ۲۰۲۴، حمل‌ونقل بار از طریق گذرگاه ریلی دوستیک–آلاشانکو به ۹.۱ میلیون تن رسیده که رشد ۲۰ درصدی را نشان می‌دهد. همچنین، گذرگاه‌های اصلی چین و قزاقستان، آلاشانکو و خورگوس، در سال ۲۰۲۳ تقریباً نیمی از ۱۷۰۰۰ قطار مسیر چین-اروپا را به خود اختصاص داده‌اند.
در ۲۳ نوامبر ۲۰۲۴، صدهزارمین قطار باری مسیر چین-اروپا از چونگ‌کینگ به دویسبورگ آلمان حرکت کرد. این قطار‌ها از سال ۲۰۱۱ راه‌اندازی شده و به تدریج در مسیر شرق-غرب رونق یافته‌اند، به طوری که به کشور‌های مهم اوراسیا دسترسی پیدا کرده و سرویس‌های منظم روزانه یا هفتگی ارائه می‌دهند. در طول ۱۳ سال گذشته، این قطار‌ها بیش از ۱۱ میلیون TEU کالا به ارزش بیش از ۴۲۰ میلیارد دلار حمل کرده‌اند.
مهدی نایینی، کارشتاس حمل‌ونقل و ترازنیت عنوان کرد با وجود کاهش حجم تجارت دوجانبه چین و اروپا، حمل‌ونقل ریلی بین این دو قطب اقتصادی رشد قابل توجهی داشته است. از ابتدای سال جاری، بیش از ۱۷۰۰۰ سفر قطار باری بین چین و اروپا انجام شده که نسبت به سال گذشته ۱۱ درصد رشد را نشان می‌دهد. همچنین، از مارس ۲۰۲۴، تعداد قطار‌های تبادل‌شده چین و اروپا در هر ماه به بیش از ۱۶۰۰ قطار رسیده است.
با احیای کریدور شرق-غرب عبوری از ایران و مبادی ورودی افغانستان و پاکستان و مبادی خروجی ترکیه و بلغارستان، ظرفیت ترانزیت ۳۰ میلیون تنی در اختیار ایران قرار می‌گیرد. موقعیت جغرافیایی ایران در این طرح تجاری بزرگ غیرقابل انکار است؛ زیرا دسترسی چین به بازار‌های اروپا، آمریکا، آفریقا و غرب آسیا عمدتاً از طریق دریا صورت می‌گیرد که علاوه بر مسافت طولانی و زمان‌بر بودن، ریسک‌های امنیتی نیز به همراه دارد.
با توجه به موقعیت جغرافیایی ایران، امکان حمل‌ونقل ریلی یکپارچه بین چین و اروپا و احتمال همگرایی بیشتر چین و ایران پس از روی کار آمدن ترامپ، زمینه‌های همکاری ایران و چین در موضوعات مختلف، از جمله کریدور شرق-غرب را فراهم کرده‌است. فعال‌سازی مسیر جنوبی که از خاک ایران عبور می‌کند، باید در دستور کار مسئولان مربوطه قرار گیرد.
ایران در اتصال دومین قدرت اقتصادی دنیا به غرب آسیا مزیت نسبی دارد و می‌تواند چین را از طریق آسیای مرکزی به بندرعباس متصل کند. در ابتکار راه ابریشم جدید چین، ایران نقش مهمی در ارتباطات منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای ایفا می‌کند و باید با درک صحیح از شرایط خود و نیاز‌های طرف مقابل، به دنبال ایجاد همکاری‌های برد-برد با چین در بندرعباس و خلیج‌فارس باشد.
