یوزپلنگ ایرانی در میاندشت؛ آخرین امید نجات از پرتگاه انقراض
در دشت‌های بی‌کران ایران، جایی که باد سرشار از رایحه گیاهان وحشی می‌وزد و افق با طلوع و غروب خورشید درهم می‌آمیزد، یوزپلنگ آسیایی روزگاری با غرور می‌دوید.
این شکارچی چابک، با بالاترین سرعت میان حیوانات زمینی، نمادی از حیات وحش ایران بود؛ یک میراث زنده از روزگاران کهن، اما این تصویر باشکوه اکنون در حال محو شدن است و جای خود را به روایتی تلخ از انقراض می‌دهد.
داستان یوزپلنگ ایرانی، قصه‌ای است از تلاش برای بقا در برابر انبوهی از تهدیدها: از دست دادن زیستگاه، شکار بی‌رویه، کاهش طعمه‌های طبیعی و تعارض‌های اجتناب‌ناپذیر با انسان. روزگاری که این گربه‌سان بی‌همتا در دشت‌های وسیع از خراسان تا فارس و کرمان پراکنده بود، دیگر خاطره‌ای بیش نیست. امروز تنها اندکی از آن جمعیت پرافتخار باقی مانده است و هر روز خبر تازه‌ای از کاهش چشمگیر تعدادشان به گوش می‌رسد.
بر اساس آخرین آمار رسمی که توسط معاون محیط طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست ارائه شده است، ایران اکنون میزبان تنها ۷ یوز بالغ و ۱۰ توله یوز است. این اعداد کوچک، زنگ خطری بزرگ را به صدا درآورده‌اند: حیات یوز ایرانی، این جواهر طبیعت کشور، به مرز نابودی رسیده است.
با این حال، در این تاریکی امید‌هایی نیز می‌درخشد. یکی از آخرین بارقه‌های امید برای حفظ یوز ایرانی، مشاهده یک یوز ماده به همراه ۲ توله در منطقه میاندشت خراسان شمالی پس از حدود ۱۰ سال بود.
منطقه میاندشت خراسان شمالی از دیرباز میزبان یوز بوده و بررسی‌های تاریخی و شواهد موجود نشان می‌دهد که این منطقه به دلیل وجود دشت‌های وسیع، تنوع طعمه‌های طبیعی همچون آهو و جبیر و شرایط اقلیمی مناسب، یکی از زیستگاه‌های کلیدی یوزپلنگ در شمال شرقی کشور بوده است.
در قرن گذشته، جمعیت یوزپلنگ‌ها به دلیل شکار بی‌رویه، تخریب زیستگاه‌ها و کاهش طعمه‌ها، به شدت کاهش یافت. در این دوره، یوز‌ها از بسیاری از زیستگاه‌های تاریخی خود، از جمله بخش‌های بزرگی از شمال شرق ایران، ناپدید شدند. منطقه میاندشت نیز از این تغییرات بی‌نصیب نماند، اما به دلیل موقعیت استراتژیک و اقدامات حفاظتی اخیر، توانسته است بار دیگر به یکی از پناهگاه‌های این گونه تبدیل شود.
در رابطه با این موضوع، رضا شکاریان؛ مدیرکل محیط زیست استان خراسان شمالی می‌گوید: خراسان شمالی تمام عناوین مدیریتی تعریف‌شده در حوزه محیط زیست کشور را داراست. این استان میزبان ۸ گونه از گربه‌سانان ایران است و ۱۰ درصد از پارک‌های ملی کشور نیز در خراسان شمالی قرار دارد.
وی افزود: از مهم‌ترین گربه‌سانانی که در سال‌های اخیر بحث‌های زیادی درباره آن مطرح بوده، یوزپلنگ آسیایی است. این گونه ارزشمند تنها در مناطق توران و میاندشت خراسان شمالی که اخیراً به نام «یوزپل» تعریف شده، باقی مانده است. خوشبختانه، پس از شش یا هفت سال، مشاهده یوزپلنگ ماده به همراه دو توله‌اش در منطقه میاندشت، خبری بسیار خوشحال‌کننده برای محیط زیست کشور و مردم ایران بود، چراکه این گونه در معرض خطر انقراض قرار دارد.
مدیرکل محیط زیست استان خراسان شمالی تصریح کرد: اقداماتی که منجر به این اتفاق خوب شد شامل مدیریت سامانه‌های عرفی برای افزایش امنیت منطقه، خرید ساعت آب برای تأمین آبشخورها، احداث کشته‌های خاکی برای بهبود زیستگاه، کنترل دام و سگ‌های گله‌ای و ایجاد کریدوری به نام یوزپل بین توران و میاندشت بود که این کریدور به پیشنهاد خراسان شمالی تصویب و اجرا شد.
شکاریان تأکید کرد: این تلاش‌ها، همراه با نقش‌آفرینی محیط‌بانان، همیاران محیط زیست، جوامع محلی و مسئولین شهرستان، به ایجاد آرامش و امنیت کافی برای بازگشت یوزپلنگ به این منطقه کمک کرد. با توجه به وضعیت مطلوب منابع آبی، طعمه‌های فراوان و امنیت حاکم بر زیستگاه، اطمینان داریم که یوزپلنگ‌ها در این منطقه پایدار خواهند ماند و امید است که این گونه ارزشمند همچنان در خراسان شمالی به حیات خود ادامه دهد.
وی خاطرنشان کرد: تلاش‌های محیط‌بانان، طرح‌های حفاظتی و همکاری جوامع محلی نوید می‌دهند که شاید هنوز بتوان این گونه ارزشمند را نجات داد، اما برای این کار، اراده‌ای جمعی و تعهدی جدی لازم است. اگر امروز برای نجات یوزپلنگ ایرانی اقدام نکنیم، ممکن است فردا دیگر دشت‌های ما میزبان این گربه‌سان باشکوه نباشند و این گونه تنها در افسانه‌ها زنده بماند.
